ولادت امام مهدی(عج): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
==اختلاف‌نظر مسلمانان در ولادت مهدی موعود== | ==اختلاف‌نظر مسلمانان در ولادت مهدی موعود== | ||
مهدی‌باوری یا اعتقاد به منجی آخرالزمانی | مهدی‌باوری یا اعتقاد به منجی آخرالزمانی با توجه به روایات بسیاری که در این رابطه از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] نقل شده اصلی مشترک میان [[مسلمان|مسلمانان]] است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۷۶.</ref> با این وجود در به دنیا آمدن شخص مهدی موعود میان آن‌ها اختلاف‌نظر وجود دارد. علمای امامیه بالاتفاق بر این باورند، که مهدی موعود فرزند امام حسن عسکری(ع) است. او در سال ۲۵۵ق در سامرا به دنیا آمده و زنده است.<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۱.</ref> از جمله عالمانی که بر این مطلب تصریح کرده‌اند می‌توان به [[محمد بن یعقوب کلینی|شیخ کلینی]] (درگذشت:[[سال ۳۲۹ هجری قمری|۳۲۹ق]])،<ref>کلینی، الكافى، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۵۱۴.</ref> [[شیخ مفید]] (درگذشت:[[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]])،<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۳۹.</ref> [[شیخ طوسی]] (درگذشت:[[سال ۴۶۰ هجری قمری|۴۶۰ق]])،<ref>شیخ طوسی، مصباح المتهجد، ۱۴۱۱ق، ص۸۴۲.</ref> [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] (درگذشت:[[سال ۵۴۸ هجری قمری|۵۴۸ق]])،<ref>طبرسی، اعلام الورى، ۱۳۹۰ق، ص۴۱۸.</ref> [[علی بن عیسی اربلی|اِرْبلی]] (درگذشت:[[سال ۶۹۲ هجری قمری|۶۹۲ق]])،<ref>اربلی، كشف الغمه، ۱۳۸۱ق، ج۲، ص۴۳۷.</ref> [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] (درگذشت:[[سال ۹۰۵ هجری قمری|۹۰۵ق]])،<ref>کفعمی، البلد الامين، ۱۴۱۸ق، ص۱۸۷.</ref> و [[محمدباقر مجلسی|مجلسی]] (درگذشت:[[سال ۱۱۱۰ هجری قمری|۱۱۱۰ق]])<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، دار احیاء التراث العربی، ج۵۱، ص۲.</ref> اشاره کرد. | ||
در مقابل به مشهور اهل‌سنت نسبت داده می‌شود که ادعای شیعیان در وجود خارجی مهدی موعود بدون دلیل است. آن‌ها سعی کرده‌اند با استدلال‌هایی چنین باوری را غیر قابل قبول نشان دهند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۹۰.</ref> | در مقابل به مشهور اهل‌سنت نسبت داده می‌شود که ادعای شیعیان در وجود خارجی مهدی موعود بدون دلیل است. آن‌ها سعی کرده‌اند با استدلال‌هایی چنین باوری را غیر قابل قبول نشان دهند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۹۰.</ref> | ||
تردید در مسئله ولادت مهدی در [[حدیث|روایات]] نیز منعکس شده است. روایاتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] وجود دارد که خبر از وقوع شک و تردید در ولادت [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] در آینده می‌دهند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۳۶۰ | تردید در مسئله ولادت مهدی در [[حدیث|روایات]] نیز منعکس شده است. روایاتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] و [[امام رضا علیه‌السلام|امام رضا(ع)]] وجود دارد که خبر از وقوع شک و تردید در ولادت [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|حضرت مهدی(عج)]] در آینده می‌دهند.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۳۷؛ شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۳۶۰.</ref> | ||
==قطعی بودن ولادت مهدی موعود در باور امامیه== | ==قطعی بودن ولادت مهدی موعود در باور امامیه== | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
===دلایل غیرنقلی=== | ===دلایل غیرنقلی=== | ||
استدلال‌هایی که اصل [[ضرورت امامت|ضرورت وجود امام حیّ]] را در همه زمان‌ها ثابت می‌کنند. این دلایل را در چند دسته عقلی محض ([[فلسفه اسلامی|فلسفی]])، دارای مقدمات عقلی و نقلی ([[کلام اسلامی|کلامی]])، شهودی ([[عرفان نظری|عرفانی]]) و تجربی-عقلی | استدلال‌هایی است که اصل [[ضرورت امامت|ضرورت وجود امام حیّ]] را در همه زمان‌ها ثابت می‌کنند. این دلایل را در چند دسته عقلی محض ([[فلسفه اسلامی|فلسفی]])، دارای مقدمات عقلی و نقلی ([[کلام اسلامی|کلامی]])، شهودی ([[عرفان نظری|عرفانی]]) و تجربی-عقلی قرار داده‌اند.<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۱۱.</ref> | ||
تمسک به [[قاعده لطف]] یکی از این استدلال‌هاست. گفته شده وجود امام معصوم در جامعه بشری از جهت حراست از دین،<ref>سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعة، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۶۰۶؛ کاظمی، کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع، بی‌تا، ص۱۱۴ و ۱۴۵ و ۱۴۸.</ref> تربیت انسان‌های مستعد<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۲-۱۹۶.</ref> و الگوسازی برای انسان‌ها<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۱-۳۳.</ref> لطف محسوب می‌شود. از این‌رو لازم است خداوند برای تحقق این اهداف همیشه امام و حجتی را در جامعه قرار دهد.<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۱۱-۳۴.</ref> | تمسک به [[قاعده لطف]] یکی از این استدلال‌هاست. گفته شده وجود امام معصوم در جامعه بشری از جهت حراست از دین،<ref>سید مرتضی، الذریعة الی اصول الشریعة، ۱۳۷۶ش، ج۲، ص۶۰۶؛ کاظمی، کشف القناع عن وجوه حجیة الإجماع، بی‌تا، ص۱۱۴ و ۱۴۵ و ۱۴۸.</ref> تربیت انسان‌های مستعد<ref>طباطبایی، شیعه در اسلام، ۱۳۷۸ش، ص۱۹۲-۱۹۶.</ref> و الگوسازی برای انسان‌ها<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۱-۳۳.</ref> لطف محسوب می‌شود. از این‌رو لازم است خداوند برای تحقق این اهداف همیشه امام و حجتی را در جامعه قرار دهد.<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۱۱-۳۴.</ref> | ||
| خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
گرایش فطری انسان به کمالات عالیه،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۴-۳۸.</ref> ضرورت وجود [[انسان کامل]] برای تحقق کَثَرات خلقی،<ref>حسن‌زاده آملی، نهج الولايه، نشر قیام، ص۲۰-۲۱؛ رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۸-۴۴.</ref> ضرورت وجود انسان کامل به عنوان [[علت غایی]] وجود مخلوقات مادون،<ref>حسن‌زاده آملی، نهج الولايه، نشر قیام، ص۲۲-۲۳؛ رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۴۵-۵۲.</ref> وساطت فیض امام در عالَم تشریع و تکوین،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۵۳-۶۰.</ref> ضرورت وجود امام بر اساس [[امکان اشرف|قاعده امکان اشرف]]،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۴.</ref> ضرورت وجود امام برای تحقق [[نظام احسن|نظام اَحسن]]،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۹.</ref> متجلی شدن [[اسم اعظم|اسم اعظم الهی]] با وجود انسان کامل،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۰.</ref> ضرورت وجود عبودیت تام انسان کامل در مقابل الوهیت تام خداوند،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۱.</ref> ضرورت وجود رئیس و امام جامعه که عقل آن به مرتبه فعلیت تام رسیده باشد،<ref>فارابی، آراء أهل المدینة الفاضلة، ۱۹۹۵م، ص۱۲۱.</ref> عدم تبعیض در فیض الهی میان زمان‌ها و جوامع<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۲-۷۳.</ref> و علم بر وجود حجت الهی در همه زمان‌های گذشته<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۴-۷۷.</ref> از دیگر دلایلی هستند که برای اثبات وجود امام حیّ ارائه شده است. | گرایش فطری انسان به کمالات عالیه،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۴-۳۸.</ref> ضرورت وجود [[انسان کامل]] برای تحقق کَثَرات خلقی،<ref>حسن‌زاده آملی، نهج الولايه، نشر قیام، ص۲۰-۲۱؛ رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۳۸-۴۴.</ref> ضرورت وجود انسان کامل به عنوان [[علت غایی]] وجود مخلوقات مادون،<ref>حسن‌زاده آملی، نهج الولايه، نشر قیام، ص۲۲-۲۳؛ رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۴۵-۵۲.</ref> وساطت فیض امام در عالَم تشریع و تکوین،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۵۳-۶۰.</ref> ضرورت وجود امام بر اساس [[امکان اشرف|قاعده امکان اشرف]]،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۴.</ref> ضرورت وجود امام برای تحقق [[نظام احسن|نظام اَحسن]]،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۹.</ref> متجلی شدن [[اسم اعظم|اسم اعظم الهی]] با وجود انسان کامل،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۰.</ref> ضرورت وجود عبودیت تام انسان کامل در مقابل الوهیت تام خداوند،<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۱.</ref> ضرورت وجود رئیس و امام جامعه که عقل آن به مرتبه فعلیت تام رسیده باشد،<ref>فارابی، آراء أهل المدینة الفاضلة، ۱۹۹۵م، ص۱۲۱.</ref> عدم تبعیض در فیض الهی میان زمان‌ها و جوامع<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۲-۷۳.</ref> و علم بر وجود حجت الهی در همه زمان‌های گذشته<ref>رضوانی، وجود امام مهدى(عج) در پرتو عقل، ۱۳۸۶ش، ص۷۴-۷۷.</ref> از دیگر دلایلی هستند که برای اثبات وجود امام حیّ ارائه شده است. | ||
[[سید محمدباقر صدر]] (درگذشت: [[سال ۱۴۰۰ هجری قمری|۱۴۰۰ق]]) در اثبات وجود امام مهدی(عج) دلیلی علمی با روش تراکم ظنون و حساب احتمالات ارائه کرده است. بر اساس این دلیل، وجود مهدی موعود قرن‌ها در میان امت اسلامی | [[سید محمدباقر صدر]] (درگذشت: [[سال ۱۴۰۰ هجری قمری|۱۴۰۰ق]]) در اثبات وجود امام مهدی(عج) دلیلی علمی با روش تراکم ظنون و حساب احتمالات ارائه کرده است. بر اساس این دلیل، وجود مهدی موعود قرن‌ها در میان امت اسلامی علی الخصوص در دوران غیبت صغری رایج بوده است. براساس منطق حيات بشری از جهت علمى و حساب احتمالات محال است كه دروغى به اين شكل بتواند قرن‌ها اطمينان امّت را جلب نمايد.<ref>صدر، بحث حول المهدي(عليه السلام)، ۱۴۱۷ق، ص۸۸-۹۲.</ref> | ||
به عقیده [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] ([[سال ۱۳۲۵ هجری شمسی|۱۳۲۵ش]]-[[سال ۱۴۰۱ هجری شمسی|۱۴۰۱ش]]) از حدیث‌پژوهان شیعه، علاوه بر این که اشکالاتی به برخی مقدمات این ادله وارد است، این دلایل صرفا ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و برای اثبات [[مهدویت شخصی]] (مهدی موعود بودن [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|محمد بن حسن عسکری(عج)]]) که مدَعای عالمان شیعه است به کار نمی‌آید.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۸۲.</ref> | به عقیده [[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری]] ([[سال ۱۳۲۵ هجری شمسی|۱۳۲۵ش]]-[[سال ۱۴۰۱ هجری شمسی|۱۴۰۱ش]]) از حدیث‌پژوهان شیعه، علاوه بر این که اشکالاتی به برخی مقدمات این ادله وارد است، این دلایل صرفا ضرورت وجود امام را ثابت می‌کنند و برای اثبات [[مهدویت شخصی]] (مهدی موعود بودن [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|محمد بن حسن عسکری(عج)]]) که مدَعای عالمان شیعه است به کار نمی‌آید.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی(عج)، ۱۳۹۳ش، ج۱، ص۱۸۲.</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
====شواهد تاریخی==== | ====شواهد تاریخی==== | ||
آن دسته از گزارش‌های تاریخی هستند که وجود خارجی امام مهدی(عج) را ثابت می‌کنند. برخی از این گزارش‌ها مربوط به رویت و مشاهده امام مهدی هستند و برخی دیگر اتفاقات و رخ‌دادهایی است که نشان از تولد دارد. | آن دسته از گزارش‌های تاریخی هستند که وجود خارجی امام مهدی(عج) را ثابت می‌کنند. برخی از این گزارش‌ها مربوط به رویت و مشاهده امام مهدی هستند و برخی دیگر اتفاقات و رخ‌دادهایی است که نشان از تولد او دارد. | ||
====='''<small>نقل شفاهی متواتر</small>'''===== | ====='''<small>نقل شفاهی متواتر</small>'''===== | ||
گفته شده قدمای شیعه همچون [[ابوسهل نوبختی]] (۲۳۷-۳۱۱ق) و شیخ صدوق برای اثبات وجود امام مهدی(عج) به نقل شفاهی [[تواتر|متواتر]] موجود میان گروه‌های شیعه استناد کرده‌اند. شیعیان تولد امام مهدی و نص امامت او را به صورت زبانی نسل به نسل نقل کرده‌اند و این امر میان آن‌ها شهرت داشته است. همین تواتر و نقل عمومی دلیلی تاریخی بر صاحب فرزند بودن امام عسکری(ع) و امامت و مهدویت این فرزند است .<ref>البدری، شبهات وردود، ۱۴۲۸ق، ص۴۹۶.</ref> | گفته شده قدمای شیعه همچون [[ابوسهل نوبختی]] ([[سال ۲۳۷ هجری قمری|۲۳۷]]-[[سال ۳۱۱ هجری قمری|۳۱۱ق]]) و شیخ صدوق برای اثبات وجود امام مهدی(عج) به نقل شفاهی [[تواتر|متواتر]] موجود میان گروه‌های شیعه استناد کرده‌اند. شیعیان تولد امام مهدی و نص امامت او را به صورت زبانی نسل به نسل نقل کرده‌اند و این امر میان آن‌ها شهرت داشته است. همین تواتر و نقل عمومی دلیلی تاریخی بر صاحب فرزند بودن امام عسکری(ع) و امامت و مهدویت این فرزند است .<ref>البدری، شبهات وردود، ۱۴۲۸ق، ص۴۹۶.</ref> | ||
====='''<small>گزارش‌های رویت امام مهدی(عج)</small>'''===== | ====='''<small>گزارش‌های رویت امام مهدی(عج)</small>'''===== | ||
[[شیخ مفید]] ([[سال ۳۳۶ هجری قمری|۳۳۶ق]] یا [[سال ۳۳۸ هجری قمری|۳۳۸ق]] ـ [[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]]) بر این باور است که | [[شیخ مفید]] ([[سال ۳۳۶ هجری قمری|۳۳۶ق]] یا [[سال ۳۳۸ هجری قمری|۳۳۸ق]] ـ [[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]]) بر این باور است که روایات برای اثبات ولادت امام مهدی(عج) کافی است و نیازی به ذکر گزارش‌های [[ملاقات با امام زمان|ملاقات با امام زمان(عج)]] نیست. اما از جهت تاکید، این گزارش‌ها مفید هستند.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۳۷۴.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|ثقة‌الاسلام کلینی]]،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۹-۳۳۲.</ref> [[شیخ صدوق]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۴-۴۷۹.</ref> و [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۵۳-۲۸۰.</ref> گزارش‌هایی از ملاقات‌ها ارائه کرده‌اند که برخی از آن‌ها مربوط به پیش از غیبت، برخی در [[غیبت صغرا|دوران غیبت صغری]] و برخی مربوط به [[غیبت کبرا|غیبت کبری]] است. این رویت کنندگان را می‌توان در چند دسته قرار داد: | ||
{{اصلی|فهرست ملاقات‌کنندگان با امام زمان}} | |||
*شاهدان ولادت امام مهدی(عج) یا کسانی که در بیت امام عسکری(ع) حضور داشتند و امام مهدی(عج) را رویت کردند. از این دسته می‌توان به [[حکیمه دختر امام جواد(ع)|حکیمه‌خاتون عمه امام عسکری(ع)]]،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۴-۴۳۰؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۳۴-۲۴۰.</ref> نسیم خادمه،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۰.</ref> پیرزن قابله،<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۴۰-۲۴۲.</ref> ماریه خادمه،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۰.</ref> کنیز امام عسکری(ع)،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱.</ref> عقبه خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۶.</ref> عقید خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۷۴.</ref> ابوغانم خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱.</ref> ابونصر خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۴۱.</ref> و مسرور آشپز<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۴۲.</ref> اشاره نمود. | *شاهدان ولادت امام مهدی(عج) یا کسانی که در بیت امام عسکری(ع) حضور داشتند و امام مهدی(عج) را رویت کردند. از این دسته می‌توان به [[حکیمه دختر امام جواد(ع)|حکیمه‌خاتون عمه امام عسکری(ع)]]،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۴-۴۳۰؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۳۴-۲۴۰.</ref> نسیم خادمه،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۰.</ref> پیرزن قابله،<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۴۰-۲۴۲.</ref> ماریه خادمه،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۰.</ref> کنیز امام عسکری(ع)،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱.</ref> عقبه خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۲۶.</ref> عقید خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۷۴.</ref> ابوغانم خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱.</ref> ابونصر خادم،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۴۱.</ref> و مسرور آشپز<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۴۲.</ref> اشاره نمود. | ||
*اصحاب و نزدیکان امام عسکری(عج) و برخی شیعیان که در دوران پنج‌ساله ولادت حضرت مهدی(ع) تا شهادت امام عسکری(ع) ایشان را رویت کرده‌اند. یکی از این موارد براساس گزارش شیخ صدوق، جلسه‌ای | *اصحاب و نزدیکان امام عسکری(عج) و برخی شیعیان که در دوران پنج‌ساله ولادت حضرت مهدی(ع) تا شهادت امام عسکری(ع) ایشان را رویت کرده‌اند. یکی از این موارد براساس گزارش شیخ صدوق، جلسه‌ای معرفی [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام مهدی(عج)]] توسط [[امام حسن عسکری علیه‌السلام|امام حسن عسکری(ع)]] بوده است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۵.</ref> از افرادی که گزارش رویت امام در این مدت از آن‌ها نقل شده است می‌توان به [[احمد بن اسحاق قمی]]،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۳۸۴.</ref> عمرو اهوازی،<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۸.</ref> عده‌ای از اصحاب حضرت در روز سوم ولادت،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱.</ref>، [[سعد بن عبدالله اشعری قمی|سعد بن عبدالله قمی]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۵۴-۴۶۵.</ref> و کامل ابن ابراهیم<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۴۶-۲۴۷.</ref> اشاره نمود. | ||
*عده‌ای در دوران غیبت صغری امام را رویت کرده و گزارش کرده اند. یکی از این نقل‌ها مربوط به تشییع جنازه | *عده‌ای در دوران غیبت صغری امام را رویت کرده و گزارش کرده اند. یکی از این نقل‌ها مربوط به تشییع جنازه امام عسکری(ع) و اقامه نماز ایشان توسط امام مهدی(عج) است.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۷۵-۴۷۶.</ref> از ملاقات‌های دیگری که در این دوره صورت گرفته است می‌توان از ملاقات افرادی چون محمد بن عبدالله قمی،<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۵۴-۲۵۷.</ref> [[ابراهیم بن مهزیار]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۴۵-۴۵۳.</ref> و [[علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی|علی بن ابراهیم بن مهزیار]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۲۶۳-۲۶۷.</ref> نام برد. | ||
*در ایام غیبت کبری نیز تشرفاتی نقل شده است. | *در ایام غیبت کبری نیز تشرفاتی نقل شده است. از جمله افرادی که گزارشاتی از تشرف آن‌ها در این دوره وجود دارد، سید بن طاووس،<ref>سید بن طاووس، مهج الدعوات و منهج العبادات، ۱۴۱۱ق، ص۲۹۶.</ref> [[علامه حلی]]<ref>عراقی، دار السلام در احوالات حضرت مهدى( عليه السلام)، ۱۳۸۴ش، ص۴۴۵-۴۴۷.</ref> ([[سال ۶۴۸ هجری قمری|۶۴۸]]-[[سال ۷۲۶ هجری قمری|۷۲۶ق]]) و [[مقدس اردبیلی]]<ref>علامه مجلسی، بحارالانوار، داراحیاء التراث العربی، ج۵۲، ص۱۷۵-۱۷۶.</ref> (درگذشت: [[سال ۹۹۳ هجری قمری|۹۹۳ق]]) هستند. [[میرزا حسین نوری|محدث نوری]] ([[سال ۱۲۵۴ هجری قمری|۱۲۵۴]]-[[سال ۱۳۲۰ هجری قمری|۱۳۲۰ق]]) در [[نجم ثاقب (کتاب)|کتاب نجم ثاقب]] ۱۰۰ حکایت از کسانی که به تشرف به خدمت امام مهدی(عج) در غیبت کبری داشته‌اند گزارش کرده است.<ref>نوری، نجم ثاقب، ۱۳۸۴ش، ج۲، ص۴۵۴-۸۴۹.</ref> | ||
====='''<small>عقیقه برای امام مهدی(عج)</small>'''===== | ====='''<small>عقیقه برای امام مهدی(عج)</small>'''===== | ||
[[عقیقه]] یکی از سنت‌های دینی است که بر اساس آن پس از تولد فرزند، حیوانی را قربانی می‌کنند.<ref>شیخ بهائی، جامع عباسی، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۳.</ref> در گزارش‌ها وجود دارد که امام عسکری(ع) برای ولادت امام مهدی عقیقه کردند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱ و ص۴۳۲؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۴۶.</ref> | [[عقیقه]] یکی از سنت‌های دینی است که بر اساس آن پس از تولد فرزند، حیوانی را قربانی می‌کنند.<ref>شیخ بهائی، جامع عباسی، ۱۳۸۶ش، ص۳۰۳.</ref> در گزارش‌ها وجود دارد که امام عسکری(ع) برای ولادت امام مهدی عقیقه کردند.<ref>شیخ صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، ۱۳۵۹ش، ج۲، ص۴۳۱ و ص۴۳۲؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۲۵ق، ص۲۴۶.</ref> برخی از گزارش‌ها تعداد این عقیقه‌ها را ۳۰۰ مورد دانسته‌اند.<ref>قزوینی، الإمام المهدي( عليه السلام) من المهد الى الظهور، ۱۴۲۷ق، ص۱۴۸.</ref> | ||
====='''<small>توقیعات امام مهدی(عج)</small>'''===== | ====='''<small>توقیعات امام مهدی(عج)</small>'''===== | ||
| خط ۷۹: | خط ۷۸: | ||
====='''<small>معجزات امام مهدی(عج)</small>'''===== | ====='''<small>معجزات امام مهدی(عج)</small>'''===== | ||
یکی از دلایل تاریخی وجود خارجی امام عصر(عج) را نقل‌های معجزات ایشان | یکی از دلایل تاریخی وجود خارجی امام عصر(عج) را نقل‌های معجزات ایشان در دوران غیبت و پیش از آن دانسته‌اند.<ref>عباسی، اثبات ولادت امام زمان(ع) و نقد و بررسی شبهات پیرامون آن، ۱۳۹۲ش، ص۱۱۰-۱۱۲.</ref> [[سید هاشم بحرانی|علامه بحرانی]] ([[سال ۱۰۵۰ هجری قمری|۱۰۵۰ق]]-[[سال ۱۱۰۷ هجری قمری|۱۱۰۷ق]] یا [[سال ۱۱۰۹ هجری قمری|۱۱۰۹ق]]) در [[مدینة معاجز الائمة الاثنی عشر (کتاب)|کتاب مدينة معاجز الائمة الإثنى عشر]] ۱۲۷ مورد از معجزات امام مهدی(عج) را گزارش کرده است.<ref>بحرانی، مدينة معاجز الائمة الإثنى عشر، ۱۴۱۳ق، ج۸، ص۵-۲۱۱.</ref> | ||
====='''<small>توسل به امام مهدی(عج)</small>'''===== | ====='''<small>توسل به امام مهدی(عج)</small>'''===== | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۰: | ||
==ولادت امام مهدی در سایر فرق تشیع== | ==ولادت امام مهدی در سایر فرق تشیع== | ||
میان فرقه‌های شیعی در رابطه با تولد مهدی موعود عقاید متفاوتی نسبت به عقیده امامیه وجود دارد | میان فرقه‌های شیعی در رابطه با تولد مهدی موعود عقاید متفاوتی نسبت به عقیده امامیه وجود دارد. زیدیه بر خلاف گفته برخی<ref>امین، ضحی الاسلام، ۲۰۱۲م، ص۸۷۳-۸۷۴.</ref> به اصل مهدویت باور دارند.<ref>الرسی، الاحکام فی الحلال و الحرام، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۶۸-۴۷۰.</ref> اما برخلاف امامیه، شخصی معین را به عنوان موعود نمی‌پذیرند. آن‌ها با پذیرش [[مهدویت نوعی]]، آن را مقامی دانسته‌اند که در هر زمان و دوره‌ای در یک انسان کامل ظهور پیدا کرده و هر انسانی می‌تواند به آن مقام برسد.<ref>یزدانی احمدآبادی، «درآمدی بر جوهره چیستی و چرائی مهدویت در زیدیه»، ص۵۱۸.</ref> | ||
در گروه‌های مختلف اسماعیلیه مهدویت افرادی همچون اسماعیل پسر امام صادق، محمد بن اسماعیل، احمد بن محمد حنفیه، عبیدالله مهدی (نخستین خلیفه فاطمی)، الحاکم بامر الله و مراد میرزا مطرح شده است.<ref>روحی میربادی، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، ص۵۱.</ref> تنها معتقدان فعلی حیات و غیبت مهدی موعود از اسماعیلیه را دروزيـان و بخشی از فرقه مراد میرزایی دانسته‌اند.<ref>روحی میربادی، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، ص۷۷.</ref> گفته شده سـاير فرقـه هـای اسماعيلی به رجعت و مهدويت فرد خاصی اعتقاد ندارند و همه توجه خود را به امام حاضـر خود معطوف نموده‌اند.<ref>روحی میربادی، «مهدویت از دیدگاه اسماعیلیان و قرمطیان»، ص۷۷.</ref> | |||
احمد | |||
[[احمد احسائی|شیخ احمد احسائی]] (۱۱۶۶-۱۲۴۱ق) بنیان‌گذار [[شیخیه|فرقه شیخیه]] بر این باور است که مهدی موعود(عج) زنده است و در عالمی به نام هورقلیا (حیات برزخی و غیر مادی) و فراتر از عالم دنیا زندگی می‌کند. در زمان ظهور حضرت صورت‌های این دنیا را بر تن می‌کند و با بدن مادی ظاهر می‌شود.<ref>احسائی، الرجعة، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۹.</ref> در نقد این دیدگاه گفته شده اعتقاد به حيات امام زمان(ع) با بدن هورقليـائى، در واقـع انكار حيات مـادى امـام زمـان (ع) روى ايـن زمـين اسـت و با احادیث و دلایل عقلی ضرورت وجود امام در دنیا سازگار نیست.<ref>ساعدیان، تبیین فلسفی – کلامی عقاید شیخیه در نبوت و امامت، ۱۳۹۱ش، ص۱۶۲.</ref> | [[احمد احسائی|شیخ احمد احسائی]] (۱۱۶۶-۱۲۴۱ق) بنیان‌گذار [[شیخیه|فرقه شیخیه]] بر این باور است که مهدی موعود(عج) زنده است و در عالمی به نام هورقلیا (حیات برزخی و غیر مادی) و فراتر از عالم دنیا زندگی می‌کند. در زمان ظهور حضرت صورت‌های این دنیا را بر تن می‌کند و با بدن مادی ظاهر می‌شود.<ref>احسائی، الرجعة، ۱۴۲۷ق، ص۱۳۹.</ref> در نقد این دیدگاه گفته شده اعتقاد به حيات امام زمان(ع) با بدن هورقليـائى، در واقـع انكار حيات مـادى امـام زمـان (ع) روى ايـن زمـين اسـت و با احادیث و دلایل عقلی ضرورت وجود امام در دنیا سازگار نیست.<ref>ساعدیان، تبیین فلسفی – کلامی عقاید شیخیه در نبوت و امامت، ۱۳۹۱ش، ص۱۶۲.</ref> | ||
با این که باور به تولد و حیات امام مهدی(ع) به عنوان یک باور عمومی میان شیعیان امامی مطرح است،<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۱.</ref> اما برخی نواندیشان دینی باورهای متفاوتی را در رابطه با این مسئله مطرح کرده اند. [[سید ابوالفضل برقعی]] ([[سال ۱۲۸۷ هجری شمسی|۱۲۸۷]]-[[سال ۱۳۷۰ هجری شمسی|۱۳۷۰ش]]) از دانش‌آموختگان حوزوی شیعه محسوب می‌شود که با تاکید به بازگشت به قرآن و قرآن بسندگی در معرفت دینی، در [[بررسی علمی در احادیث مهدی (کتاب)|کتاب بررسی علمی در احادیث مهدی]]، باور به وجود امام مهدی(ع) را از اساس خرافه می‌خواند.<ref>مهدی‌نژاد، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت، ۱۴۰۰ش، ص۱۶-۱۷.</ref> اندیشه‌های وی از جهت روشی، محتوایی و ادعاهای وی در مسئله مهدویت مورد نقد قرار گرفته است.<ref>مهدی‌نژاد، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.</ref> [[عبدالکریم سروش]] (زاده: [[سال ۱۳۲۴ هجری شمسی|۱۳۲۴ش]]) نیز از نواندیشان دینی است که معتقد است نمی‌توان از نظر تاریخی تولد امام مهدی(عج) را ثابت کرد و از این جهت اعتقاد به وجود او ضرورتی در دین‌داری ندارد.<ref>پنبه‌پز و دیگران، «نقد ديدگاه دكتر سروش در اثبات‌ناپذيری تاريخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، ص۱۲۴.</ref> در نقد این دیدگاه گفته شده است که با دلایل مختلف می‌توان تولد امام مهدی(عج) و ضرورت اعتقاد به وجود وی را ثابت کرد.<ref>پنبه‌پز و دیگران، «نقد ديدگاه دكتر سروش در اثبات‌ناپذيری تاريخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، ص۱۳۵-۱۳۶.</ref> | |||
با این که باور به تولد و حیات امام مهدی(ع) به عنوان یک باور عمومی میان شیعیان امامی مطرح است،<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۰-۶۱.</ref> اما برخی نواندیشان دینی باورهای متفاوتی را در رابطه با این مسئله مطرح کرده اند. [[سید ابوالفضل برقعی]] ([[سال ۱۲۸۷ هجری شمسی|۱۲۸۷]]-[[سال ۱۳۷۰ هجری شمسی|۱۳۷۰ش]]) از دانش‌آموختگان حوزوی شیعه محسوب می‌شود که با تاکید به بازگشت به قرآن و قرآن بسندگی در معرفت دینی، در [[بررسی علمی در احادیث مهدی (کتاب)|کتاب بررسی علمی در احادیث مهدی]]، باور به وجود امام مهدی(ع) را از اساس خرافه می‌خواند.<ref>مهدی‌نژاد، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت، ۱۴۰۰ش، ص۱۶-۱۷.</ref> اندیشه‌های وی از جهت روشی، محتوایی و ادعاهای وی در مسئله مهدویت مورد نقد قرار گرفته است.<ref>مهدی‌نژاد، حضرت مهدی(عج) رایت هدایت، ۱۴۰۰ش، ص۱۸.</ref> | |||
[[عبدالکریم سروش]] (زاده: [[سال ۱۳۲۴ هجری شمسی|۱۳۲۴ش]]) از نواندیشان دینی است که معتقد است نمی‌توان از نظر تاریخی تولد امام مهدی(عج) را ثابت کرد و از این جهت اعتقاد به وجود او ضرورتی در دین‌داری ندارد.<ref>پنبه‌پز و دیگران، «نقد ديدگاه دكتر سروش در اثبات‌ناپذيری تاريخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، ص۱۲۴.</ref> در نقد این دیدگاه گفته شده است که با دلایل مختلف می‌توان تولد امام مهدی(عج) و ضرورت اعتقاد به وجود وی را ثابت کرد.<ref>پنبه‌پز و دیگران، «نقد ديدگاه دكتر سروش در اثبات‌ناپذيری تاريخی تولد امام و عدم ضرورت اعتقاد به وجود امام مهدی»، ص۱۳۵-۱۳۶.</ref> | |||
==عقیده اهل سنت در تولد مهدی موعود== | ==عقیده اهل سنت در تولد مهدی موعود== | ||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۱۶: | ||
====انکار نسب شناسان و مورخان==== | ====انکار نسب شناسان و مورخان==== | ||
یکی از دلایلی که برای انکار اعتقاد شیعه در بحث مهدویت توسط [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] و افراد دیگر مطرح شده است، فرزند نداشتن امام عسکری(ع) به گواه تاریخ و متخصصان [[علم انساب]] | یکی از دلایلی که برای انکار اعتقاد شیعه در بحث مهدویت توسط [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]] و افراد دیگر مطرح شده است، فرزند نداشتن امام عسکری(ع) به گواه تاریخ و متخصصان [[علم انساب]] است.<ref>ابن‌تیمیه حرَانی، منهاج السنة النبوية، ۱۴۰۶ق، ص۸۷؛ ظهیر، الشیعة و التشیع فرق و تاریخ، ۱۴۱۵ق، ص۲۸۰.</ref> | ||
بر اساس پاسخ [[بشیرحسین نجفی|بشیر نجفی]] به این اشکال، آن‌چه در سخن برخی مورخان و اهل علم انساب مخصوصا [[حسن بن موسی نوبختی|نوبختی]] (قرن سوم و چهارم قمری) در [[فرق الشیعة (کتاب)|کتاب فرق الشیعه]] وجود دارد، عدم اطلاع از فرزند امام عسکری(ع) است. و عدم اطلاع از وجود فرزند دلیل بر نبودن فرزند نیست.<ref>نجفی، ولادة الإمام المهدي، ۱۴۲۷ق، ص۳۴-۳۷.</ref> همچنین برای نقض این مدعا در کتاب [[ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین (کتاب)|ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین]] به ۱۱ مورد <ref>محمود، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹-۳۲۴.</ref>و در کتاب تولد امام مهدی به ۱۲ نمونه<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۶.</ref> از علمای نسب‌شناس که به ولادت فرزند امام عسکری(ع) اذعان کرده‌اند اشاره شده است. | بر اساس پاسخ [[بشیرحسین نجفی|بشیر نجفی]] به این اشکال، آن‌چه در سخن برخی مورخان و اهل علم انساب مخصوصا [[حسن بن موسی نوبختی|نوبختی]] (قرن سوم و چهارم قمری) در [[فرق الشیعة (کتاب)|کتاب فرق الشیعه]] وجود دارد، عدم اطلاع از فرزند امام عسکری(ع) است. و عدم اطلاع از وجود فرزند دلیل بر نبودن فرزند نیست.<ref>نجفی، ولادة الإمام المهدي، ۱۴۲۷ق، ص۳۴-۳۷.</ref> همچنین برای نقض این مدعا در کتاب [[ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین (کتاب)|ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین]] به ۱۱ مورد <ref>محمود، ولادة الامام المهدی فی کتب الفریقین، ۱۳۹۰ش، ص۳۱۹-۳۲۴.</ref>و در کتاب تولد امام مهدی به ۱۲ نمونه<ref>رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۶۵-۶۶.</ref> از علمای نسب‌شناس که به ولادت فرزند امام عسکری(ع) اذعان کرده‌اند اشاره شده است. | ||
====اختلاف نظر شیعیان در امام بعد از امام حسن عسکری(ع)==== | ====اختلاف نظر شیعیان در امام بعد از امام حسن عسکری(ع)==== | ||
به گفته [[احمد الکاتب]]، پس از شهادت امام عسکری(ع) در دوره‌ای که به عنوان [[عصر حیرت]] نامیده می‌شود، شیعیان متفرق شده و در امر امامت بعد از ایشان دچار اختلاف شدند. | به گفته [[احمد الکاتب]] و [[ناصر القفاری]]، پس از شهادت امام عسکری(ع) در دوره‌ای که به عنوان [[عصر حیرت]] نامیده می‌شود، شیعیان متفرق شده و در امر امامت بعد از ایشان دچار اختلاف شدند. همین امر نشان دهنده ساختگی بودن مسئله تولد مهدی(عج) است.<ref>الکاتب، تطور الفکر السیاسی الشیعی من الشوری الی ولایة الفقیه، ۱۹۹۸م، ص۱۲۷-۱۲۸؛ قفاری، أصول مذهب الشيعة الإمامية الإثني عشرية، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۳۳۲-۳۳۴.</ref> | ||
[[سید سامی البدری]] (زاده ۱۹۴۵م) مهدویت پژوه، در [[شبهات و ردود (کتاب)|کتاب شبهات و ردود]] به نقد آراء احمد الکاتب پرداخته است. وی با بررسی مصادری که احمدالکاتب در این ادعا بیان می‌کند و با ذکر شواهدی از کتب تاریخی، بر این باور است که بعد از شهادت امام عسکری(ع) | [[سید سامی البدری]] (زاده ۱۹۴۵م) مهدویت پژوه، در [[شبهات و ردود (کتاب)|کتاب شبهات و ردود]] به نقد آراء احمد الکاتب پرداخته است. وی با بررسی مصادری که احمدالکاتب در این ادعا بیان می‌کند و با ذکر شواهدی از کتب تاریخی، بر این باور است که بعد از شهادت امام عسکری(ع) غالب شیعیان باور به وجود امام دوازدهم و فرزند امام عسکری(ع) داشتند. و افرادی که در این امر دچار تردید بودند به مرور ابهاماتشان برطرف گردیده و اعتقاد به امامت محمد بن حسن عسکری(عج) در میان همه شیعیان حاکم شد.<ref>البدری، شبهات وردود، ۱۴۲۸ق، ص۴۰۳-۴۰۹؛ همچنین نگاه کنید بهː رضوانی، تولد حضرت مهدی، ۱۳۸۶ش، ص۴۹ و آیتی، دلیل روشن، ۱۳۹۳ش، ص۵۵-۶۵.</ref> شیخ مفید در کتاب الفصول المختارة بیان می‌کند که از میان فرقه‌هایی که بعد از امام حسن عسکری(ع) در میان شیعیان شکل گرفت تنها [[امامیه|شیعه اثناعشری]] باقی ماند که اعتقاد به امامت فرزند زنده و غائب امام حسن عسکری(ع) دارد.<ref>شیخ مفید، الفصول المختارة، ۱۴۱۳ق، ص۳۲۱.</ref> | ||
====مشخص نشدن شخصیت حقیقی حضرت مهدی توسط پیامبر(ص) و ائمه(ع)==== | ====مشخص نشدن شخصیت حقیقی حضرت مهدی توسط پیامبر(ص) و ائمه(ع)==== | ||