دعای عرفه امام حسین(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{اشتباه نشود|دعای عرفه امام سجاد(ع)}} | {{اشتباه نشود|دعای عرفه امام سجاد(ع)}} | ||
{{ جعبه اطلاعات دعا و زیارت | {{جعبه اطلاعات دعا و زیارت | ||
| عنوان = دعای عرفه امام حسین(ع) | | عنوان = دعای عرفه امام حسین(ع) | ||
| تصویر = | | تصویر = | ||
| خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
در منابع، درباره سال قرائت دعای عرفه مطلبی نیامده است. با این حال گفته شده است این دعا مربوط به [[حج ناتمام امام حسین(ع)|آخرین حج امام حسین(ع)]] نیست چرا که او در سفر حجی که قبل از [[واقعه کربلا]] بود، در [[عرفات]] توقف نداشت.{{مدرک}} می‌گویند امام در بیست‌وپنج سفری که به حج داشته است در هر سفر در روز عرفه دعای جدیدی خوانده است.<ref> عندلیب همدانی، ثارالله، ۱۳۸۹، ص۴۹۷.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در ذی‌الحجه [[سال ۶۰ هجری قمری|سال ۶۰]] به [[مکه]] رفت و در حین [[مناسک حج]] متوجه توطئه عوامل [[یزید بن معاویه]] شد، از این‌رو [[حج تمتع|حج]] را به [[عمره]] تبدیل کرد{{یاد|بنا بر نظر دیگر از اول نیت عمرده مفرده کرده بود. (ابراهیمی، «حج نیمه‌تمام»، ص۱۰۱-۱۰۴.)}} و سپس [[طواف]] و [[سعی صفا و مروه]] را به جا آورد و به سوی [[کوفه]] حرکت کرد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.</ref> | در منابع، درباره سال قرائت دعای عرفه مطلبی نیامده است. با این حال گفته شده است این دعا مربوط به [[حج ناتمام امام حسین(ع)|آخرین حج امام حسین(ع)]] نیست چرا که او در سفر حجی که قبل از [[واقعه کربلا]] بود، در [[عرفات]] توقف نداشت.{{مدرک}} می‌گویند امام در بیست‌وپنج سفری که به حج داشته است در هر سفر در روز عرفه دعای جدیدی خوانده است.<ref> عندلیب همدانی، ثارالله، ۱۳۸۹، ص۴۹۷.</ref> [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] در ذی‌الحجه [[سال ۶۰ هجری قمری|سال ۶۰]] به [[مکه]] رفت و در حین [[مناسک حج]] متوجه توطئه عوامل [[یزید بن معاویه]] شد، از این‌رو [[حج تمتع|حج]] را به [[عمره]] تبدیل کرد{{یاد|بنا بر نظر دیگر از اول نیت عمرده مفرده کرده بود. (ابراهیمی، «حج نیمه‌تمام»، ص۱۰۱-۱۰۴.)}} و سپس [[طواف]] و [[سعی صفا و مروه]] را به جا آورد و به سوی [[کوفه]] حرکت کرد.<ref>شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۶۶.</ref> | ||
[[بشر بن غالب اسدی|بِشر]] و بشیر فرزندان غالب اسدی نقل کرده‌اند در آخرین ساعات روز عرفه در [[عرفات]]، امام حسین(ع) با جمعی از خاندان، فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و [[خشوع]] در طرف چپ کوه رو به کعبه ایستادند و این دعا را خواندند.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای عرفه.</ref> | [[بشر بن غالب اسدی|بِشر]] و بشیر فرزندان غالب اسدی نقل کرده‌اند در آخرین ساعات روز عرفه در [[عرفات]]، امام حسین(ع) با جمعی از خاندان، فرزندان و شیعیان از چادر بیرون آمدند و با نهایت خضوع و [[خشوع]] در طرف چپ کوه رو به [[کعبه]] ایستادند و این دعا را خواندند.<ref>قمی، مفاتیح الجنان، ذیل دعای عرفه.</ref> | ||
==سند== | ==سند== | ||
کفعمی در | کفعمی در [[البلد الامین و الدرع الحصین (کتاب)|کتاب البلد الامین]] و [[سید ابن طاووس|سید ابن‌طاووس]] در کتاب [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر]] این دعا را ذکر کرده‌اند و پس از آن دو، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در [[بحار الانوار (کتاب)|بحار الانوار]] و [[شیخ عباس قمی]] در [[مفاتیح الجنان (کتاب)|مفاتیح الجنان]] آن را آورده‌اند. [[سید ابوالقاسم خویی|آیت‌الله خویی]]، راویان دعای عرفه [[بشر بن غالب اسدی]] را از [[فهرست اصحاب امام حسین(ع)|اصحاب امام حسین(ع)]] و [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] و بشیر بن غالب را تنها از راویان امام حسین(ع) دانسته است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۲۰، ۳۳۰.</ref> | ||
اگر چه بعضی از [[محدث|محدثان]] یقین به سند این نیایش ندارند، اما گفته‌اند محتوای این دعا به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن ندارد.{{یاد|بنابر قاعده معروفی که می‌گوید: «دلالته تغنی عن السند: محتوا [ما را] از سند بی‌نیاز می‌کند».}} و نظیر آن را جز [[پیامبران]] و [[چهارده معصوم|ائمه معصومین]] نمی‌توانند بیان نمایند.<ref>جعفری، نیایش امام حسین در عرفات، ۱۳۷۸ق، ص۲۹.</ref> | اگر چه بعضی از [[محدث|محدثان]] یقین به سند این نیایش ندارند، اما گفته‌اند محتوای این دعا به قدری با عظمت و مطابق اصول است که از سند بی‌نیاز و احتیاجی به آن ندارد.{{یاد|بنابر قاعده معروفی که می‌گوید: «دلالته تغنی عن السند: محتوا [ما را] از سند بی‌نیاز می‌کند».}} و نظیر آن را جز [[پیامبران]] و [[چهارده معصوم|ائمه معصومین]] نمی‌توانند بیان نمایند.<ref>جعفری، نیایش امام حسین در عرفات، ۱۳۷۸ق، ص۲۹.</ref> | ||
===سند بخش پایانی=== | ===سند بخش پایانی=== | ||
در روایت [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] دعای عرفه با عبارت «لَا شَرِیک لَک لَک الْمُلْک وَ لَک الْحَمْدُ وَ أَنْتَ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَب»» پایان یافته است اما در نقل [[سید ابن طاووس]] در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|کتاب اقبال الاعمال]]، با این عبارت «إِلَهِی أَنَا الْفَقِیرُ فِی غِنَای فَکیفَ لَا أَکونُ فَقِیراً فِی فَقْرِی» ادامه می‌یابد و عبارت پایانی دعا نیز چنین است: «أَمْ کیفَ تَغِیبُ وَ أَنْتَ الرَّقِیبُ الْحَاضِرُ إِنَّک عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَه»<ref>سید بن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۰.</ref> البته سید ابن‌طاووس نیز این بخش پایانی در کتاب مصباح الزائر ذکر نکرده است.{{مدرک}} علامه مجلسی نیز در صدور این بخش از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] تردید کرده است او عبارت‌های آن را با سیاق دعاهای معصومان(ع) ناسازگار شمرده است. مجلسی گفته است ممکن است این قسمت ابتدا در برخی کتاب‌ها نبوده و سید ابن‌طاووس با گمان اینکه جزو دعای عرفه است، آن را در پایان دعا قرار داده باشد و یا اینکه نسخه اصلی کتاب اقبال الاعمال دارای این زیاده نبوده و بعدها برخی از مشایخ صوفیه آن را به این کتاب ملحق کرده‌اند. او احتمال دوم را مناسب‌تر دانسته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۲۲۷.</ref> البته [[محمد محمدی ری‌شهری]] سیاق بخش پایانی دعای عرفه را با سیاق برخی دیگر از ادعیه معصومان(ع) مانند [[مناجات شعبانیه]]، هماهنگ دانسته است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ج۱۴، ص۴۵.</ref> | در روایت [[ابراهیم بن علی عاملی کفعمی|کفعمی]] دعای عرفه با عبارت «لَا شَرِیک لَک لَک الْمُلْک وَ لَک الْحَمْدُ وَ أَنْتَ عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ یا رَبِّ یا رَبِّ یا رَب»» پایان یافته است اما در نقل [[سید ابن طاووس]] در [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|کتاب اقبال الاعمال]]، با این عبارت «إِلَهِی أَنَا الْفَقِیرُ فِی غِنَای فَکیفَ لَا أَکونُ فَقِیراً فِی فَقْرِی» ادامه می‌یابد و عبارت پایانی دعا نیز چنین است: «أَمْ کیفَ تَغِیبُ وَ أَنْتَ الرَّقِیبُ الْحَاضِرُ إِنَّک عَلَی کلِّ شَیءٍ قَدِیرٌ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَحْدَه»<ref>سید بن طاووس، إقبال الأعمال، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۳۵۰.</ref> البته سید ابن‌طاووس نیز این بخش پایانی در کتاب مصباح الزائر ذکر نکرده است.{{مدرک}}علامه مجلسی نیز در صدور این بخش از [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] تردید کرده است او عبارت‌های آن را با سیاق دعاهای معصومان(ع) ناسازگار شمرده است. مجلسی گفته است ممکن است این قسمت ابتدا در برخی کتاب‌ها نبوده و سید ابن‌طاووس با گمان اینکه جزو دعای عرفه است، آن را در پایان دعا قرار داده باشد و یا اینکه نسخه اصلی کتاب اقبال الاعمال دارای این زیاده نبوده و بعدها برخی از مشایخ صوفیه آن را به این کتاب ملحق کرده‌اند. او احتمال دوم را مناسب‌تر دانسته است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۹۵، ص۲۲۷.</ref> البته [[محمد محمدی ری‌شهری]] سیاق بخش پایانی دعای عرفه را با سیاق برخی دیگر از ادعیه معصومان(ع) مانند [[مناجات شعبانیه]]، هماهنگ دانسته است.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام حسین(ع)، ج۱۴، ص۴۵.</ref> | ||
[[سید محمدحسین حسینی طهرانی]] در کتاب الله‌شناسی و [[جلال‌الدین همایی]] قسمت پایانی دعا را به ابن‌عطاءالله اسکندرانی عارف معروف سده هفتم قمری نسبت داده‌اند و معتقدند که این قسمت در نسخه قدیم کتاب «الحکم العطائیه» موجود است.<ref>حسینی طهرانی، الله‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۷۲؛ همایی، مولوی‌نامه، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص۱۸.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]] نیز این بخش را جزو کلمات امام حسین(ع) نمی‌داند.<ref>[http://www.shafaqna.com/persian/shafaqna/item/88985 «قسمت آخر دعای عرفه از امام علیه‌السلام نیست»]</ref> و می‌نویسد: این ذیل در نسخه‌های قدیمی اقبال وجود ندارد و بعداً به اقبال ملحق گردیده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۲۵۶، پاورقی شماره ۲.</ref> | [[سید محمدحسین حسینی طهرانی]] در کتاب الله‌شناسی و [[جلال‌الدین همایی]] قسمت پایانی دعا را به ابن‌عطاءالله اسکندرانی عارف معروف سده هفتم قمری نسبت داده‌اند و معتقدند که این قسمت در نسخه قدیم کتاب «الحکم العطائیه» موجود است.<ref>حسینی طهرانی، الله‌شناسی، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۷۲؛ همایی، مولوی‌نامه، ۱۳۸۵ش، ج ۲، ص۱۸.</ref> [[سید موسی شبیری زنجانی|آیت‌الله شبیری زنجانی]] نیز این بخش را جزو کلمات امام حسین(ع) نمی‌داند.<ref>[http://www.shafaqna.com/persian/shafaqna/item/88985 «قسمت آخر دعای عرفه از امام علیه‌السلام نیست»]</ref> و می‌نویسد: این ذیل در نسخه‌های قدیمی اقبال وجود ندارد و بعداً به اقبال ملحق گردیده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ق، ج۳، ص۲۵۶، پاورقی شماره ۲.</ref> | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
دعای عرفه دربردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی است. برخی از آنها عبارتند از: | دعای عرفه دربردارنده آموزه‌های عرفانی و عقیدتی است. برخی از آنها عبارتند از: | ||
# [[خداشناسی]] و بیان [[صفات جمال و جلال الهی|صفات الهی]] و تجدید عهد و پیمان با پروردگار و شناخت پیامبران و تحکیم ارتباط با آنها و توجه به [[آخرت]] و اظهار عقیده قلبی. | #[[خداشناسی]] و بیان [[صفات جمال و جلال الهی|صفات الهی]] و تجدید عهد و پیمان با پروردگار و شناخت پیامبران و تحکیم ارتباط با آنها و توجه به [[آخرت]] و اظهار عقیده قلبی. | ||
# سیر اندیشه در آفاق جهان و یادآوری نعمت‌های بیکران الهی بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آنها. | #سیر اندیشه در آفاق جهان و یادآوری نعمت‌های بیکران الهی بر انسان و حمد و سپاس خداوند بر آنها. | ||
# تضرع به درگاه خداوند و اقرار به [[گناه|گناهان]] و [[توبه]] و درخواست عفو و روی آوردن به صفات پسندیده و اعمال خیر. | #تضرع به درگاه خداوند و اقرار به [[گناه|گناهان]] و [[توبه]] و درخواست عفو و روی آوردن به صفات پسندیده و اعمال خیر. | ||
# اعتراف به غیرقابل شمارش بودن نعمت‌های الهی و شمارش پاره‌ای از آنها و اعتراف به گناهان وخطاها و شمارش آنها.{{یاد|۲۷ فراز در دعای عرفه در رابطه با اعتراف به نعمت‌های نامحدود الهی با جمله «انت الذی» است و۱۳ فراز اعتراف به گناهان خویش با جمله «انا الذی» است که در این بخش اخیر با [[دعای ابوحمزه ثمالی]] اشتراک دارد.}} | #اعتراف به غیرقابل شمارش بودن نعمت‌های الهی و شمارش پاره‌ای از آنها و اعتراف به گناهان وخطاها و شمارش آنها.{{یاد|۲۷ فراز در دعای عرفه در رابطه با اعتراف به نعمت‌های نامحدود الهی با جمله «انت الذی» است و۱۳ فراز اعتراف به گناهان خویش با جمله «انا الذی» است که در این بخش اخیر با [[دعای ابوحمزه ثمالی]] اشتراک دارد.}} | ||
# درخواست حوایج که با درود و [[صلوات]] بر محمد و آل محمد شروع می‌شود. سپس تقاضای بخشش و نور هدایت و رحمت و [[برکت]] و وسعت روزی و پاداش اخروی و... | #درخواست حوایج که با درود و [[صلوات]] بر محمد و آل محمد شروع می‌شود. سپس تقاضای بخشش و نور هدایت و رحمت و [[برکت]] و وسعت روزی و پاداش اخروی و... | ||
==ترجمه و شرح‌ها== | ==ترجمه و شرح‌ها== | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
کتاب‌های متعددی در شرح و ترجمه دعای عرفه نوشته شده است: | کتاب‌های متعددی در شرح و ترجمه دعای عرفه نوشته شده است: | ||
# ''[[مظهر الغرائب]]''، تألیف سید خلف بن عبدالمطلب (درگذشت ۱۰۷۴ق.)<ref>امین، أعیان الشیعة، ج۶، ص۳۳۰.</ref> از معاصران [[شیخ بهائی|شیخ بهایی]] که به اصرار دوستش [[میرزا محمد استرآبادی]]<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۲۶۴.</ref> در موقف [[عرفات]] دعا را شرح کرده است. این شرح را در ده هزار بیت شعر سروده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۶۹.</ref> [[سید محمدباقر حجتی]] در مقاله «نسخه‌ای نفیس در شرح دعای عرفه» نام کامل کتاب را «مظهر العجائب و منبع الغرائب فی شرح دعاء سیدنا الحسین بن علی بن ابی‌طالب علیهما السلام» معرفی کرده است.<ref>حجتی، «نسخه‌ای نفیس در شرح دعای عرفه»، ص۱۲۷.</ref> | #''[[مظهر الغرائب]]''، تألیف سید خلف بن عبدالمطلب (درگذشت ۱۰۷۴ق.)<ref>امین، أعیان الشیعة، ج۶، ص۳۳۰.</ref> از معاصران [[شیخ بهائی|شیخ بهایی]] که به اصرار دوستش [[میرزا محمد استرآبادی]]<ref>خوانساری، روضات الجنات، ۱۳۹۰ش، ج۳، ص۲۶۴.</ref> در موقف [[عرفات]] دعا را شرح کرده است. این شرح را در ده هزار بیت شعر سروده است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ج۲۱، ص۱۶۹.</ref> [[سید محمدباقر حجتی]] در مقاله «نسخه‌ای نفیس در شرح دعای عرفه» نام کامل کتاب را «مظهر العجائب و منبع الغرائب فی شرح دعاء سیدنا الحسین بن علی بن ابی‌طالب علیهما السلام» معرفی کرده است.<ref>حجتی، «نسخه‌ای نفیس در شرح دعای عرفه»، ص۱۲۷.</ref> | ||
# ''شرح دعای عرفه''، تألیف محمدعلی بن‌شیخ ابی‌طالب زاهدی جیلانی اصفهانی.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۱۳، ص۲۵۸.</ref> | #''شرح دعای عرفه''، تألیف محمدعلی بن‌شیخ ابی‌طالب زاهدی جیلانی اصفهانی.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، دار الأضواء، ج۱۳، ص۲۵۸.</ref> | ||
# ''هدایة المستبصرین در شرح دعای عرفه''، تألیف میرزا احمد بن سلطان علی صدرالافاضل. | #''هدایة المستبصرین در شرح دعای عرفه''، تألیف میرزا احمد بن سلطان علی صدرالافاضل. | ||
# ''شرح دعای عرفه''، تألیف سید ماجد بن ابراهیم حسینی کاشانی.<ref>مدرس بستان‌آباد، شرح دعای عرفه امام حسین، ص۴.</ref> | #''شرح دعای عرفه''، تألیف سید ماجد بن ابراهیم حسینی کاشانی.<ref>مدرس بستان‌آباد، شرح دعای عرفه امام حسین، ص۴.</ref> | ||
# ''ترجمه دعای عرفه''، تألیف [[ابوالحسن شعرانی]]. | #''ترجمه دعای عرفه''، تألیف [[ابوالحسن شعرانی]]. | ||
# ''نیایش حسین در عرفات''، تألیف [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]. | #''نیایش حسین در عرفات''، تألیف [[لطف‌الله صافی گلپایگانی]]. | ||
# ''نیایش حسین(ع) در صحرای عرفات''، تألیف [[محمدتقی جعفری]]. | #''نیایش حسین(ع) در صحرای عرفات''، تألیف [[محمدتقی جعفری]]. | ||
# ''شرح دعای عرفه امام حسین(ع)''، تألیف محمدباقر مدرس بستان‌آباد. | #''شرح دعای عرفه امام حسین(ع)''، تألیف محمدباقر مدرس بستان‌آباد. | ||
# '' دعای عرفه شناخت و خودسازی ''، تألیف عبدالکریم بی‌آزار شیرازی. | #'' دعای عرفه شناخت و خودسازی ''، تألیف عبدالکریم بی‌آزار شیرازی. | ||
==متن دعا و ترجمه== | ==متن دعا و ترجمه== | ||
| خط ۲۲۱: | خط ۲۲۱: | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||