امام موسی صدر: تفاوت میان نسخه‌ها

او در [[۹ شهریور]] [[سال ۱۳۵۷ هجری شمسی|۱۳۵۷]]، طی سفری رسمی به [[لیبی]] به دعوت [[معمر قذافی]]، ناپدید شد. بسیاری گزارش‌ها حاکی از قتل او در همان زمان توسط قذافی است، ولی گزارش‌هایی نیز در دست است که او کشته نشده و در زندان‌های لیبی بوده است. پس از سقوط معمر قذافی نیز هیچ گزارش رسمی جدیدی از وضعیت او به دست نیامد.

[[پرونده:امام صدر و پدر و برادرش (سید رضا صدر).jpg|بندانگشتی|از راست: موسی صدر، برادرش [[سید رضا صدر]] و پدرش [[سید صدرالدین صدر|صدرالدین صدر]]]]

سید موسی صدر، [[۱۴ خرداد]] سال [[سال ۱۳۰۷ هجری شمسی|۱۳۰۷ش]] ([[۱۵ ذی‌الحجه]] سال [[سال ۱۳۴۶ هجری قمری|۱۳۴۶ق]])، در [[قم]] به دنیا آمد.<ref>کمالیان، «گاهشمار زندگی آیت الله امام سید موسی صدر»، ص۱۴۱.</ref> پدر او [[سید صدرالدین صدر]] و مادرش صفیه طباطبایی قمی فرزند [[سید حسین طباطبایی قمی]]، جانشین [[سید ابوالحسن اصفهانی]] و رهبر قیام مردم [[مشهد]] علیه [[رضاخان]] بود. جد پدری او [[سید اسماعیل صدر]]، مرجع تقلید و جانشین [[میرزای شیرازی]] بود.<ref>[http://www.imam-sadr.com/زندگی‌نامه/نمایش-زندگی‌نامه/tabid/120/ArticleId/4782/تبارنامه-موسی-صدر.aspx پایگاه اطلاع‌رسانی امام موسی صدر.]</ref>  

نسب سید موسی به یکی از علمای مبارز شیعه لبنان به نام سید صالح شرف‌الدین می‌رسد.<ref>اباذری، امام موسی صدر امید محرومان، ۱۳۷۴ش، ص۲۴-۳۰.</ref>

[[پرونده:امام صدر و فرزندانش.jpg|بندانگشتی|200px|امام صدر و فرزندانش]]

موسی صدر در [[سال ۱۳۳۵ هجری شمسی|سال ۱۳۳۵ شمسی]]، هنگامی که در [[نجف]] به سر می‌برد، با خانم پروین خلیلی، فرزند شیخ عزیزالله ازدواج کرد. حاصل این پیوند، دو پسر به نام‌های صدرالدین (متولد ۱۳۳۵) و حمیدالدین (متولد ۱۳۳۸) و دو دختر به نام‌های حورا (متولد ۱۳۴۱) و ملیحه (متولد ۱۳۵۰) بود.<ref>غلامرضا گلی زواره، مشعل درخشان دانش و اندیشه، تهیه‌کننده و ناشر: مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، چاپ اول، ۱۳۹۰.</ref> موسی صدر در سال [[۱۳۴۴ش]] غزلی با عنوان «مهتاب» سروده و آن را به پروین خلیلی (همسرش) تقدیم کرده بود. نکته این غزل آن است که حروف اول مصرع‌های اول آن نام «پروین خلیلی» و حروف اول مصرع‌های دوم نام «موسی صدر» را می‌سازند.{{یاد|{{شعر جدید

موسی صدر، دخترش حورا را در حالی که ۱۴ سال داشت به همراه برادرش برای تحصیل به [[فرانسه]] فرستاد.<ref name=":0">[http://www.imam-sadr.com/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/tabid/99/ArticleId/3940/%D8%AF%D8%BA%D8%AF%D8%BA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85-%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C-%D8%B5%D8%AF% «دغدغه‌های امام موسی صدر از زبان دخترش»]</ref>

[[پرونده:امام موسی صدر در کنار آیت الله خویی.jpg|بندانگشتی|300px|موسی صدر در کنار [[آیت‌الله خویی]]]]

سید موسی دوره ابتدایی تا دبیرستان را در قم گذراند و هم‌زمان با دورهٔ دبیرستان، در خرداد ۱۳۲۲ش به تحصیل علوم اسلامی در [[حوزه علمیه قم در دوره معاصر|حوزه علمیه قم]] مشغول شد.

[[سید موسی شبیری زنجانی]]، صدر را به عنوان اولین [[مباحثه|هم‌مباحث]] و یکی از عوامل علاقه‌مندی‌اش به دروس حوزی معرفی کرده است.<ref>شبیری زنجانی، جرعه‌ای از دریا، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۷۰۶.</ref> همچنین سید موسی صدر در قم با دوستانش، [[سید محمد حسینی بهشتی]]، [[سید عبدالکریم موسوی اردبیلی]] و [[ناصر مکارم شیرازی]] و در [[نجف]] با پسرعمویش، [[سید محمد باقر صدر]] هم‌مباحث بود.<ref>[http://www.imam-sadr.com/زندگی‌نامه/نمایش-زندگی‌نامه/tabid/120/ArticleId/8317/سرفصل‌هایی-از-زندگانی-امام-موسی-صدر.aspx، «سرفصل‌هایی از زندگانی امام موسی صدر»]، سایت موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.</ref>

در سال ۱۳۳۲ش پس ارتحال پدرش [[سید صدرالدین صدر]]، برای ادامه تحصیلات حوزوی به [[نجف]] رفت و تا سال ۱۳۳۷ش در آنجا ماند. اساتید اصلی [[درس خارج|دروس خارج]] وی در نجف عبارت بودند از:

{{ستون-شروع|۲}}

صدر همچنین دروس [[فلسفه|فلسفی]] را نزد [[سید رضا صدر]] و [[علامه طباطبایی]] در قم، و نزد [[صدرا بادکوبه‌ای]] در نجف فرا گرفت.

[[یوسف صانعی]]، از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] در [[ایران]]، و [[سید عباس موسوی]]، دبیرکل سابق [[حزب‌الله لبنان]]، از شاگردان صدر هستند.

صدر سال ۱۳۲۹ در رشته اقتصاد در دانشگاه تهران به تحصیل مشغول شد و سال ۱۳۳۵ از آن فارغ‌التحصیل گردید.<ref>[https://imamsadr.ir/8417 مدرک لیسانس امام موسی صدر]</ref>

صدر قبل از عزیمت به [[نجف]]، از سوی [[سید محمدحسین طباطبایی]] مسئولیت نظارت بر [[انجمن تعلیمات دینی (مجله)|نشریه انجمن تعلیمات دینی]] را بر عهده گرفت. وی هم‌زمان با تحصیل در [[حوزه علمیه نجف]]، به عضویت هیئت امناء [[جمعیة منتدی النشر]] در آمد و پس از بازگشت به [[قم]] ضمن تأسیس و اداره یک مدرسه ملی، مسئولیت سردبیری مجله تازه تأسیس [[مکتب اسلام (مجله)|مکتب اسلام]] را عهده‌دار گردید.  

تدوین طرحی گسترده جهت اصلاح نظام آموزشی [[حوزه علمیه]] با هم‌فکری شخصیت‌هایی مانند [[سید محمد حسینی بهشتی]] و [[ناصر مکارم شیرازی]] از مهم‌ترین اقدامات صدر در آخرین سال اقامت در قم بود.{{مدرک}}

صدر تا پیش از هجرت به لبنان دو بار به این کشور سفر کرده و با [[سید عبدالحسین شرف‌الدین]] دیدار نموده بود. سید شرف الدین به صراحت او را شایسته رهبری شیعیان لبنان خوانده و به فرزندانش در مورد او سفارش کرده بود.<ref>جعفریان، رسول، اطلس شیعه، ص۵۲۳.</ref> در اواخر [[سال ۱۳۳۸ هجری شمسی|۱۳۳۸ش]] و به دنبال توصیه [[سید حسین طباطبایی بروجردی]]، [[سید محسن طباطبائی حکیم]] و [[مرتضی آل یاسین]]، وصیت شرف‌الدین را پذیرفت و به عنوان جانشین وی، ایران را به سوی لبنان ترک نمود.<ref>[http://www.imam-sadr.com/زندگی‌نامه/نمایش-زندگی‌نامه/tabid/120/ArticleId/8317/سرفصل‌هایی-از-زندگانی-امام-موسی-صدر.aspx، «سرفصل‌هایی از زندگانی امام موسی صدر»]، سایت موسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر.</ref>

[[پرونده:بازدید امام صدر از ویرانه های حمله رژیم صهیونیستی به جنوب لبنان.jpg|بندانگشتی|بازدید صدر از ویرانه‌های حمله [[صهیونیسم|رژیم صهیونیستی]] به جنوب [[لبنان]]]]

صدر با توجه به جغرافیای اجتماعی و سیاسی [[لبنان]] در منطقه و جهان، از همان بدو ورود فعالیت‌های خود را در سه حوزه موازی سازماندهی نمود:

یکی از برنامه‌های صدر حرکت به سوی بازسازی هویت و انسجام طایفه شیعه لبنان بود. صدر در زمستان ۱۳۳۹ش. و پس از تجدید سازمان جمعیت خیریه «البر و الاحسان»، با تنظیم برنامه‌ای ضربتی جهت تأمین نیازهای مالی خانواده‌های بی‌بضاعت، ناهنجاری تکدی را به کلی از سطح شهر [[صور]] و اطراف آن برانداخت.

سید موسی در تابستان ۱۳۴۲ش. و طی سفری دوماهه به کشورهای شمال آفریقا، طرحی نو جهت همفکری مراکز اسلامی [[مصر]]، [[الجزایر]] و [[مغرب (کشور)|مغرب]] با [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] شیعی لبنان درانداخت.

صدر در تابستان [[سال ۱۳۴۵ هجری شمسی|۱۳۴۵ش]] رسماً از حکومت [[لبنان]] درخواست نمود تا همانند دیگر طوائف آن کشور، مجلسی برای سازماندهی طایفه [[شیعه]] و پیگیری مسائل آن تأسیس گردد. [[مجلس اعلای شیعیان لبنان]] در اول خرداد ۱۳۴۸ش تأسیس شد و خود او با اجماع آراء به ریاست آن انتخاب گردید.

با آغاز جنگ داخلی لبنان در [[فروردین]] [[سال ۱۳۵۴ش]]، تمامی تلاش‌های امام صدر مصروف پایان دادن به این بحران گردید. وی در خرداد آن سال در مسجد عاملیه [[بیروت]] به اعتصاب غذا نشست و به پشتوانه مقبولیت وسیع خود در میان تمامی طوائف، آرامش را به تابستان لبنان بازگردانید. با شعله‌ور شدن مجدد آتش جنگ، امام صدر در اردیبهشت ۱۳۵۵ [[حافظ اسد]] را بر آن داشت تا با اعزام نیروهای سوری به لبنان، موازنه قوا و آرامش را به این کشور بازگرداند. حل اختلافات مصر با سوریه و متعاقب آن برپایی کنفرانس سران عرب در [[ریاض]] طی مهر ۱۳۵۵، آب سردی بود که توسط امام صدر بر آتش جنگ داخلی لبنان فرو ریخته شد. این آرامش تا زمانی‌که امام صدر در لبنان حضور داشت، ادامه پیدا کرد.

[[پرونده:ملاقات امام موسی با رهبران دیگر ادیان در لبنان.jpg|بندانگشتی|ملاقات امام موسی با رهبران دیگر ادیان در [[لبنان]]]]

تلاش برای گفتگوی ادیان و [[تقریب مذاهب]] در لبنان از اصلی‌ترین دغدغه‌های او بود. وی از اولین روزهای هجرت به لبنان در زمستان ۱۳۳۸، با طرح شعار «گفتگو، تفاهم و همزیستی»، پایه‌های روابط دوستانه و همکاری صمیمانه‌ای را با مطران یوسف الخوری، مطران جرج حداد، شیخ محی‌الدین حسن و دیگر رهبران دینی [[مسیحیت|مسیحی]] و [[اهل سنت]] آن کشور بنا نهاد.

امام صدر از سال ۱۳۴۷ به عضویت [[مرکز اسلام‌شناسی استراسبورگ]] درآمد و از رهگذر همفکری و ارائه سمینارهای متعدد در آن، انتشار آثاری چون کتاب [[مغز متفکر جهان شیعه (کتاب)|مغز متفکر جهان شیعه]] را زمینه‌سازی نمود. وی در سال ۱۳۴۹ به عضویت دائم «مجمع بحوث اسلامی قاهره» درآمد. امام صدر در سال ۱۳۴۹ رهبران مذهبی طوایف مسلمان و مسیحی جنوب لبنان را در چارچوب «کمیته دفاع از جنوب» گرد هم آورد، تا برای مقاومت در برابر تجاوزات رژیم صهیونیستی چاره‌اندیشی نمایند. وی در زمستان ۱۳۵۳ و در اقدامی بی‌سابقه، خطبه‌های عید موعظه [[روزه]] را در حضور شخصیت‌های بلندپایه مسیحی لبنان در کلیسای کبوشیین بیروت ایراد نمود. امام صدر در اواسط سال ۱۳۵۷ موفق گردید رهبران مسلمان و مسیحی لبنان را جهت برپایی یک جبهه فراگیر ملی متقاعد نماید و در این مسیر تا آنجا پیش رفت که حتی موعد تأسیس و اولین گردهمایی آنان را برای پس از بازگشت خود از سفر لیبی مشخص نمود.

[[پرونده:شهید چمران در کنار امام موسی صدر.jpg|بندانگشتی|۳۰۰px|[[مصطفی چمران]] در کنار موسی صدر]]

امام صدر در بهار ۱۳۴۴ش گروهی از جوانان مؤمن [[شیعه]] را به [[مصر]] اعزام نمود، تا در دوره‌ای شش‌ماهه فنون نظامی را فرا گیرند. با بازگشت این جوانان که اولین کادرهای مقاومت لبنان بودند، عملیات ایذایی مشترک رزمندگان فلسطینی و لبنانی در شمال [[فلسطین]] آغاز گردید. بخش اعظم نیروهای رزمنده را جوانان شیعه لبنان، و فرماندهی عملیات را رزمندگان فلسطینی تشکیل می‌دادند.

از پاییز سال ۱۳۵۱ آموزش نظامی جوانان شیعه شتاب بیشتری گرفت. در خرداد ۱۳۵۴ و به دنبال وقوع انفجاری در اردوگاه نظامی «عین البنیه» در کوه‌های بقاع، که به شهادت ۲۷ تن از جوانان شیعه انجامید، امام صدر رسماً ولادت [[مقاومت لبنان]] را اعلان نمود. با پایان یافتن جنگ داخلی لبنان و انتقال دامنه ناآرامی‌ها به جنوب، واحدهای مقاومت لبنان رسماً در نقاط استراتژیک مناطق مرزی مستقر شدند. امام صدر اولین شخصیتی بود که در زمستان ۱۳۵۶، طرح سازشکارانه [[آمریکا]] مبنی بر ساکن کردن پناهندگان فلسطینی در جنوب لبنان را افشاء و از تحقق آن جلوگیری نمود.

امام صدر اگرچه لبنان را محل اصلی فعالیت‌های خود قرار داده بود، اما هیچگاه از دیگر مسائل جهان اسلام غافل نبود. موفقیت [[انقلاب اسلامی ایران]]، امنیت [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]]، اتحاد جهان عرب و [[اسلام]] جهت مبارزه با اسرائیل و بالاخره گسترش [[تشیع]] در آفریقای سیاه، مهمترین دغدغه‌های خارج از لبنان ایشان را تشکیل می‌داد.

وی در شهریور ۱۳۵۷ و یک هفته پیش از ربودن شدن، با انتشار مقاله «ندای پیامبران» در روزنامه لوموند، امام خمینی را به عنوان تنها رهبر انقلاب اسلامی ایران معرفی نمود. بی‌شک بزرگ‌ترین خدمت امام صدر به انقلاب اسلامی ایران در آن بود که پس از دو دهه بسترسازی و ترویج ارزش‌های ناب اسلامی در لبنان، طی سال‌های ۱۳۵۶ش. تا ۱۳۵۷، عموم مردم، خصوصاً شیعیان و بالاخص کادرهای مقاومت آن کشور را رسماً با این انقلاب آشنا و مرتبط نمود.<ref>[http://mkamalian.com/ پایگاه صدرپژوهی، محسن کمالیان]</ref>

امام صدر در [[۳ شهریور]] سال [[سال ۱۳۵۷ هجری شمسی|۱۳۵۷ش]]<ref>برابر با ۲۵ آگوست ۱۹۷۸م و ۲۱ رمضان ۱۳۹۸ق</ref> و در آخرین مرحله از سفر دوره‌ای خود به برخی کشورهای عربی، بنابر دعوت رسمی معمر قذافی به [[لیبی]] وارد و در [[۹ شهریور]] در آنجا ربوده شد. رژیم لیبی در ۲۷ شهریور ۱۳۵۷<ref>۱۸ سپتامبر ۱۹۷۸ م/ ۱۵ شوال ۱۳۹۸ ق</ref> و به دنبال اعتراض مردم لبنان، حوزه‌های علمیه و مطبوعات منطقه، با انتشار بیانیه‌ای رسماً اعلان نمود که امام صدر و دو همراه ایشان، با پرواز شماره ۸۸۱ مورخ ۹ شهریور هواپیمایی آلیتالیا، طرابلس را به سوی رم ترک کرده‌اند. دستگاه‌های قضایی دولت‌های [[لبنان]] و [[ایتالیا]]، و همچنین تحقیقات انجام شده از سوی واتیکان، ادعای لیبی مبنی بر خروج صدر از آن کشور و ورود او به رم را رسماً تکذیب کردند. مجموعه اطلاعات آشکار و پنهانی که طی دو دهه پیش بدست آمده، تماماً گواه آنند که موسی صدر هرگز خاک لیبی را ترک نگفته‌است.<ref>[http://imamsadr.ir/Zendeginame/zendeginame.htm مؤسسه فرهنگی تحقیقاتی امام موسی صدر]</ref>

دربارهٔ سرنوشت امام موسی صدر و اینکه او هنوز در قید حیات است یا در زندان‌های لیبی کشته شده، سخنان متفاوتی بیان شده است. قرائن متعددی حکایت از آن دارند که امام صدر همچنان زنده است و حبس ابد را می‌گذراند.<ref>[http://www.kaleme.com/1389/06/09/klm-30595%20؛http://www.ayandenews.com/news/35494 پسر موسی صدر: پدرم زنده و اسیر قذافی است]</ref><ref>[http://www.bbc.co.uk/persian/rolling_news/2011/08/110828_rln_l21_moosa_sadr_libya_iran.shtml%20 بی‌بی سی]</ref>

اما برخی گزارش‌ها حکایت از کشته شدن وی به دست قذافی دارد.<ref>[http://fa.abna24.com/service/africa/archive/2016/03/03/699787/story.html معاون سیف الاسلام: امام موسی صدر کشته و به دریا افکنده شد]</ref><ref>[http://www.tabnak.ir/fa/news/234705 مبارک: قذافی امام موسی را این‌گونه کشت؛ وبگاه خبری تابناک؛ فروردین ۱۳۹۱]</ref>

[[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] دربارهٔ وی گفته بود:

[[سید عبدالکریم موسوی اردبیلی]] در خصوص مهاجرت علمی صدر به نجف می‌گوید:

[[سید محمد باقر سلطانی طباطبایی]] در خصوص وضعیت تحصیلی و تدریس ایشان می‌گوید:

[[محمد صدوقی]] دربارهٔ او می‌گوید:

[[اکبر هاشمی رفسنجانی|هاشمی رفسنجانی]] که مدتی نزد ایشان مطول خوانده است می‌گوید:

سید عبد الکریم موسوی اردبیلی دربارهٔ ایشان می‌گوید:

[[سید موسی شبیری زنجانی]] ضمن برشمردن امتیازات خاندان صدر می‌گوید:

[[ناصر مکارم شیرازی]]:

[[علی‌اکبر فیض مشکینی]]:

<div style="display: block;overflow-y: auto;">{{تبارنامه خاندان صدر}}</div>

پرونده:امام موسی در دوران جوانی.jpg

پرونده:ملاقات امام موسی صدر با حافظ اسد رئیس جمهور فقید سوریه.jpg

</gallery>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* اباذری، عبدالرحیم، امام موسی صدر امید محرومان، سازمان تبلیغات اسلامی، تهران، ۱۳۷۴ش.

{{پایان}}

{{لبنان}}