۱۷٬۱۳۹
ویرایش
طوفان نوح: تفاوت میان نسخه‌ها
اصلاح نویسه‌های عربی
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) (اصلاح نویسه‌های عربی) |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
بر اساس [[قرآن]]، طوفان نوح، [[عذاب الهی]] برای از بین بردن قوم مشرک [[نوح (پیامبر)|حضرت نوح]] بوده است.<ref>رک: سوره اعراف، آیه ۶۴؛ سوره هود، آیه ۴۰-۴۱؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛ سوره نوح، آیه ۲۵.</ref> قومی که بر اساس گزارش آیات قرآن، بت‌هایی با نام‌های «وُدّ»، «سُواع»، «یَغوث»، «یَعوق» و «نَسْر» را می‌پرستیدند.<ref>سوره نوح، آیه ۲۳.</ref> چنانکه در قرآن آمده، نوح برای هدایت آنان تلاش بسیاری کرد، اما در نهایت موفق به هدایت آنان نشده<ref>سوره نوح، آیه ۵.</ref> و پس از مدتی طولانی، تنها عده معدودی به او ایمان آورده‌اند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۱۶.</ref> بر اساس آنچه در قرآن آمده، قوم نوح او را دروغگو خطاب می‌کردند و برای نپذیرفتن پیامبری او دلایلی می‌آورده‌اند؛ از جمله اینکه: تو جز بشری مثل ما نیستی، آنان که اطراف تو هستند کمتر از ما هستند و در نهایت اینکه تو از لحاظ خویشاوندی هیچ برتری‌ای نسبت به ما نداری.<ref>سوره هود، آیه ۲۷.</ref> به گزارش قرآن، نوح(ع) ۹۵۰ سال قوم خود را به یکتاپرستی دعوت کرد.<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۴.</ref> | بر اساس [[قرآن]]، طوفان نوح، [[عذاب الهی]] برای از بین بردن قوم مشرک [[نوح (پیامبر)|حضرت نوح]] بوده است.<ref>رک: سوره اعراف، آیه ۶۴؛ سوره هود، آیه ۴۰-۴۱؛ سوره انبیاء، آیه ۷۱؛ سوره نوح، آیه ۲۵.</ref> قومی که بر اساس گزارش آیات قرآن، بت‌هایی با نام‌های «وُدّ»، «سُواع»، «یَغوث»، «یَعوق» و «نَسْر» را می‌پرستیدند.<ref>سوره نوح، آیه ۲۳.</ref> چنانکه در قرآن آمده، نوح برای هدایت آنان تلاش بسیاری کرد، اما در نهایت موفق به هدایت آنان نشده<ref>سوره نوح، آیه ۵.</ref> و پس از مدتی طولانی، تنها عده معدودی به او ایمان آورده‌اند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص قرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۱۶.</ref> بر اساس آنچه در قرآن آمده، قوم نوح او را دروغگو خطاب می‌کردند و برای نپذیرفتن پیامبری او دلایلی می‌آورده‌اند؛ از جمله اینکه: تو جز بشری مثل ما نیستی، آنان که اطراف تو هستند کمتر از ما هستند و در نهایت اینکه تو از لحاظ خویشاوندی هیچ برتری‌ای نسبت به ما نداری.<ref>سوره هود، آیه ۲۷.</ref> به گزارش قرآن، نوح(ع) ۹۵۰ سال قوم خود را به یکتاپرستی دعوت کرد.<ref>سوره عنکبوت، آیه ۱۴.</ref> | ||
پس از آنکه خداوند به نوح [[وحی]] کرد که مردم قومش هرگز ایمان نخواهند آورد،<ref>سوره هود، آیه ۳۶.</ref> حضرت نوح قوم خود را نفرین کرد و گفت: «پروردگارا از کافران هیچ جنبده‌ای بر زمین بر جای مگذار.»<ref>سوره نوح، آیه ۲۶.</ref> بنابر آنچه [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] آورده، بر اثر این نفرین، زنان و مردان عقیم شدند و چهل سال کودکی متولد نشد و همه‌جا را قحطی فرا گرفت، تا اینکه هر چه داشتند از بین رفت و بیچاره و بدبخت شدند.<ref>طبرسی، | پس از آنکه خداوند به نوح [[وحی]] کرد که مردم قومش هرگز ایمان نخواهند آورد،<ref>سوره هود، آیه ۳۶.</ref> حضرت نوح قوم خود را نفرین کرد و گفت: «پروردگارا از کافران هیچ جنبده‌ای بر زمین بر جای مگذار.»<ref>سوره نوح، آیه ۲۶.</ref> بنابر آنچه [[فضل بن حسن طبرسی|طبرسی]] در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] آورده، بر اثر این نفرین، زنان و مردان عقیم شدند و چهل سال کودکی متولد نشد و همه‌جا را قحطی فرا گرفت، تا اینکه هر چه داشتند از بین رفت و بیچاره و بدبخت شدند.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۳۹-۱۴۰.</ref> در این هنگام نوح به آنان گفت: از خداوند طلب آمرزش کنید که او آمرزنده است.<ref> سوره نوح، آیه ۱۰.</ref> اما قوم نوح باز هم دعوت او را اجابت نکردند و به یکدیگر سفارش می‌کردند که خدایان خود را فراموش نکنید.<ref>طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۱۰، ص۱۳۷.</ref> پس از این، خدا با طوفان همه [[شرک|مشرکان]] را از بین برد و درخواست نوح(ع) را اجابت کرد.<ref>نگاه کنید به: سوره هود، آیه ۲۵-۴۹؛ سوره نوح، آیه ۱-۲۵.</ref> | ||
قرآن، ۱۲ بار به طوفان نوح اشاره کرده است. رویکرد قرآن درباره قصه طوفان نوح، در چارچوب اهداف [[قصص القرآن|قصه‌های قرآنی]] دانسته شده است؛ چرا که با وجود تکرار، جزئیات آن بیان نشده است.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.</ref> برخی محققان معتقدند در منابع تاریخی و روایی، جزئیات مختلف و متعددی به قصه طوفان نوح اضافه شده که بسیاری از آن روایات خرافی‌اند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.</ref> | قرآن، ۱۲ بار به طوفان نوح اشاره کرده است. رویکرد قرآن درباره قصه طوفان نوح، در چارچوب اهداف [[قصص القرآن|قصه‌های قرآنی]] دانسته شده است؛ چرا که با وجود تکرار، جزئیات آن بیان نشده است.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.</ref> برخی محققان معتقدند در منابع تاریخی و روایی، جزئیات مختلف و متعددی به قصه طوفان نوح اضافه شده که بسیاری از آن روایات خرافی‌اند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۰.</ref> | ||
==گستره طوفان== | ==گستره طوفان== | ||
برخی از [[مفسر|مفسران]] معتقدند با وجود اینکه قرآن در خصوص منطقه‌ای بودن یا جهانی بودن طوفان نص صریحی ندارد اما از ظاهر بسیاری از [[قرآن|آیات قرآن]] چنین فهمیده می‌شود که طوفان نوح(ع) جنبه منطقه‌ای نداشته است، بلکه حادثه‌ای بوده است که برای کل زمین اتفاق افتاده است<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳؛ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۸؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.</ref> آنها معتقدند کلمه ارض (زمین) در آیاتی که به طوفان نوح اشاره شده است به طور مطلق ذکر شده و اختصاص به منطقۀ خاصی ندارد.<ref> | برخی از [[مفسر|مفسران]] معتقدند با وجود اینکه قرآن در خصوص منطقه‌ای بودن یا جهانی بودن طوفان نص صریحی ندارد اما از ظاهر بسیاری از [[قرآن|آیات قرآن]] چنین فهمیده می‌شود که طوفان نوح(ع) جنبه منطقه‌ای نداشته است، بلکه حادثه‌ای بوده است که برای کل زمین اتفاق افتاده است<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳؛ بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۸؛ النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.</ref> آنها معتقدند کلمه ارض (زمین) در آیاتی که به طوفان نوح اشاره شده است به طور مطلق ذکر شده و اختصاص به منطقۀ خاصی ندارد.<ref>نگاه کنید به: آیه ۴۴ سوره هود؛ آیه ۲۶ سوره نوح.</ref> همچنین آنها عنوان کرده‌اند که سیاق آیات مبنی بر این مطلب که [[نوح (پیامبر)|نوح]] از حیوانات روی زمین نمونه‌هایی با خود برداشت نیز مؤید جهانی بودن طوفان است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳</ref> | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] برای اثبات جهانی بودن طوفان به [[آیه ۴۳ سوره هود|آیات ۴۳ سوره هود]]، [[آیه ۲۶ سوره نوح|۲۶ سوره نوح]] و [[آیه ۷۷ سوره صافات|۷۷ سوره صافات]] استناد می‌کند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۳.</ref>او همچنین عنوان کرده که تحقیقات زمین‌شناسی نیز جهانی بودن طوفان نوح را اثبات می‌کند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۶. النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] نیز عنوان کرده است، در تاریخ طبیعی نیز دورانی بنام دوران باران‌های سیلابی دیده می‌شود که اگر آن را الزاما مربوط به قبل از تولد جانداران ندانیم قابل تطبیق بر طوفان نوح می‌باشد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳.</ref> برخی جهانی بودن طوفان را رد کرده‌اند و عنوان کرده‌اند؛ بررسی الواح کهن از جمله سومری، بابلی و [[یهود|یهودی]] عدم جهانی بودن طوفان نوح را نشان می‌دهد.<ref> | [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] برای اثبات جهانی بودن طوفان به [[آیه ۴۳ سوره هود|آیات ۴۳ سوره هود]]، [[آیه ۲۶ سوره نوح|۲۶ سوره نوح]] و [[آیه ۷۷ سوره صافات|۷۷ سوره صافات]] استناد می‌کند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۳.</ref>او همچنین عنوان کرده که تحقیقات زمین‌شناسی نیز جهانی بودن طوفان نوح را اثبات می‌کند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴ش، ج۱۰، ص۲۹۶. النجار، قصص الانبیاء، ۱۴۰۶ق، ص۳۶.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] نیز عنوان کرده است، در تاریخ طبیعی نیز دورانی بنام دوران باران‌های سیلابی دیده می‌شود که اگر آن را الزاما مربوط به قبل از تولد جانداران ندانیم قابل تطبیق بر طوفان نوح می‌باشد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۱۰۳.</ref> برخی جهانی بودن طوفان را رد کرده‌اند و عنوان کرده‌اند؛ بررسی الواح کهن از جمله سومری، بابلی و [[یهود|یهودی]] عدم جهانی بودن طوفان نوح را نشان می‌دهد.<ref>نگاه کنید به: بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹، ج۴، ص۷۸-۹۱.</ref> | ||
===کعبه در طوفان نوح=== | ===کعبه در طوفان نوح=== | ||
در برخی از [[روایات]]، آمده است که در جریان طوفان نوح زمین کعبه تنها جایی بود که زیر آب نرفت و از سیل در امان ماند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.</ref> گفته شده که نام بیت‌العتیق برای کعبه به دلیل در امان ماندن آن از طوفان نوح است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، | در برخی از [[روایات]]، آمده است که در جریان طوفان نوح زمین کعبه تنها جایی بود که زیر آب نرفت و از سیل در امان ماند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.</ref> گفته شده که نام بیت‌العتیق برای کعبه به دلیل در امان ماندن آن از طوفان نوح است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۷، ص۱۴۷.</ref> در برخی منابع نیز آمده است که [[جبرئیل]] به دستور خداوند کعبه را به آسمان چهارم برد تا در سیل آسیب نبیند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۴-۷۶.</ref> | ||
==طوفان در منابع کهن== | ==طوفان در منابع کهن== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
==آغاز طوفان== | ==آغاز طوفان== | ||
بر اساس گزارش قرآن، نقطه آغاز طوفان تنور«فارَ التَّنُّورُ» بوده است.<ref>سوره هود، آیه ۴۰.</ref>برخی مفسران معتقدند منظور از تنور «چاه‌های زمین» است برخی دیگر آن تنور را تنور نان [[حوا]] می‌دانند.گروهی محل تنور را [[مسجد کوفه]] کنونی دانسته‌اند. گروهی دیگر نیز منظور آن را فلق صبح و روشنایی سپید دانسته‌اند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲؛ طبرسی، | بر اساس گزارش قرآن، نقطه آغاز طوفان تنور«فارَ التَّنُّورُ» بوده است.<ref>سوره هود، آیه ۴۰.</ref>برخی مفسران معتقدند منظور از تنور «چاه‌های زمین» است برخی دیگر آن تنور را تنور نان [[حوا]] می‌دانند.گروهی محل تنور را [[مسجد کوفه]] کنونی دانسته‌اند. گروهی دیگر نیز منظور آن را فلق صبح و روشنایی سپید دانسته‌اند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲؛ طبرسی، تفسیر مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۲۷۸؛ ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۳؛ طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.</ref> بیومی بعد از گزارش قول اخیر که به [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] منسوب شده است، عنوان می‌کند که اگر چه ابن‌کثیر این روایت را غریب دانسته اما از میان همه روایات و اقوال مختلف ارائه شده این روایت و قول پذیرفتنی‌تر به نظر می‌رسد، علاوه بر اینکه این روایت همخوان با نصوص قدیمی نیز می‌باشد.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۷۲.</ref> | ||
[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] اقوالی همچون اینکه مراد از تنور چاه است، [[طلوع فجر]] است یا بلندترین نقطه زمین است را از فهم به دور می‌داند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.</ref> | [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] اقوالی همچون اینکه مراد از تنور چاه است، [[طلوع فجر]] است یا بلندترین نقطه زمین است را از فهم به دور می‌داند.<ref>طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ۱۳۷۴، ج۱۰، ص۳۴۰.</ref> | ||
==زمان وقوع طوفان و مدت آن== | ==زمان وقوع طوفان و مدت آن== | ||
در قرآن مطلبی در خصوص زمان و مدت طوفان ذکر نشده است اما در برخی از روایات آمده است که طوفان در ۱۹۰۰ سالگی،<ref | در قرآن مطلبی در خصوص زمان و مدت طوفان ذکر نشده است اما در برخی از روایات آمده است که طوفان در ۱۹۰۰ سالگی،<ref>جزایری، النور المبین، ۱۳۸۱، ص۱۱۷.</ref> برخی دیگر ۶۰۰ سالگی،<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۱۷؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص ۲۵.</ref> گروهی دیگر ۱۲۰۰ سالگی<ref>مستوفی قزوینی، تاریخ گزیده،۱۳۶۴ ش، ص۲۴.</ref>[[نوح (پیامبر)|حضرت نوح(ع]]) رخ داده است.<ref>نگاه کنید به: [[نوح (پیامبر)]]</ref> در [[تورات]] نیز آمده است که طوفان در روز هفتم ماه دوم سال ۶۰۰ از عمر نوح آغاز شد و ۴۰ روز در زمین استمرار یافت و آب ۱۵ متر بالا آمد و حدود ۱۵۰ روز طول کشید تا آب فرو بنشیند.<ref>بیومی مهران، بررسی تاریخی قصص القرآن، ۱۳۸۹ش، ج۴، ص۴۵-۴۶.</ref> | ||
برخی زمان آغاز طوفان نوح را دهم رجب<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> و برخی دیگر دوم رجب<ref> | برخی زمان آغاز طوفان نوح را دهم رجب<ref>طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲-۱۳۳.</ref> و برخی دیگر دوم رجب<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص ۲۶.</ref> دانسته‌اند. بسیاری از تاریخ‌نگاران نقل کرده‌اند که در طوفان نوح چهل روز پیوسته از آسمان آب بارید و از زمین آب جوشید.<ref>یعقوبی، ترجمه تاریخ‌یعقوبی، ۱۳۷۹ق، ج۱،ص:۱۳.</ref> مدت زمان طول کشیدن طوفان را نیز برخی ۶ ماه،<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۳۷۴ش، ج۱، ص ۲۶؛ طبری، تاریخ طبری، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۱۳۲.</ref> برخی ۱۵۰ روز و برخی دیگر ۵ ماه، برخی ۱۳ ماه و برخی ۲۷ روز عنوان کرده‌اند.<ref>ابن کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۱۱۱-۱۱۲؛ ندایی، تاریخ انبیاء از آدم تا خاتم، ۱۳۸۹ش، ص۴۴-۴۶.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] در کتاب [[حیات القلوب (کتاب)|تاریخ پیامبران]] بر اساس روایتی که آن را معتبر می‌داند نقل کرده است که نوح با قومش هفت شبانه‌روز در کشتی ماند.<ref>مجلسی، تاریخ پیامبران، ۱۳۸۰، ج۱،ص ۲۷۳.</ref> | ||
در خصوص مقدار بالا آمدن آب نیز نظرات مختلفی وجود دارد. بر اساس گزارش قرآن مبنی بر اینکه هیچ محل امنی برای کافران، حتی بلندترین کوه‌ها بر روی زمین نخواهد بود<ref>سوره هود، آیه ۴۳.</ref> نتیجه گرفته‌اند که مقدار بالا آمدن آب تا حدی بوده که بلندترین کوه‌ها را نیز در بر گرفته است؛ برخی عنوان کرده‌اند که‌اندازه آن ۱۵ ذراع (حدود ۵۰ سانتی‌متر) بوده است و برخی گفته‌اند که ۸۰ ذراع بوده است.<ref>ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۰.</ref> | در خصوص مقدار بالا آمدن آب نیز نظرات مختلفی وجود دارد. بر اساس گزارش قرآن مبنی بر اینکه هیچ محل امنی برای کافران، حتی بلندترین کوه‌ها بر روی زمین نخواهد بود<ref>سوره هود، آیه ۴۳.</ref> نتیجه گرفته‌اند که مقدار بالا آمدن آب تا حدی بوده که بلندترین کوه‌ها را نیز در بر گرفته است؛ برخی عنوان کرده‌اند که‌اندازه آن ۱۵ ذراع (حدود ۵۰ سانتی‌متر) بوده است و برخی گفته‌اند که ۸۰ ذراع بوده است.<ref>ابن‌کثیر، قصص الانبیاء، ۱۴۱۱ق، ص۸۰.</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۰: | ||
* زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۱ق. | * زحیلی، وهبه، التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج، دمشق، دارالفکر، ۱۴۱۱ق. | ||
* طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: موسوی، محمد باقر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نوبت چاپ: ۵، ۱۳۷۴ق. | * طباطبایی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، مترجم: موسوی، محمد باقر، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، نوبت چاپ: ۵، ۱۳۷۴ق. | ||
* طبرسی، فضل بن حسن، | *طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الاعلمی، الطبعة الاولی، ۱۴۱۵ق. | ||
* طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه م. ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چ ۵، ۱۳۷۵ش. | * طبری، محمد بن جریر، تاریخ طبری، ترجمه م. ابو القاسم پاینده، تهران، اساطیر، چ ۵، ۱۳۷۵ش. | ||
* ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش. | * ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، انتشارات فرهنگ و اندیشه، ۱۳۷۴ش. | ||