پرش به محتوا

اللمعة الدمشقیة (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - '== پانویس ==↵{{پانویس2}}' به '== پانویس == {{پانوشت}} == یادداشت == {{یادداشت‌ها}}')
برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۷: خط ۲۷:
}}
}}
'''اَللُّمعَةُ الدِّمَشقیة فی ِفقه الامامیة''' معروف به '''لُمعه''' مجموعه‌ای کامل از [[فقه]] [[امامیه]]، اثر [[شهید اول|محمد بن مکی جزینی عاملی]] (۷۳۴-۷۸۶ق)، معروف به شهید اول است. این کتاب به زبان عربی نوشته شده و همه [[ابواب فقه|ابواب فقهی]] را دربردارد. نویسنده آن را به تقاضای سران حکومت [[سربداران]] خراسان نوشته است تا منبعی برای احکام فقهی و حکومتی آن‌ها باشد. لمعه از مشهورترین کتاب‌های شهید اول است و بر آن شرح‌های متعددی نوشته شده است که معروف‌ترین آن‌ها [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|الروضة البهیة]] اثر [[شهید ثانی]] است که متن درسی حوزه‌های علمیه [[شیعه]] است.
'''اَللُّمعَةُ الدِّمَشقیة فی ِفقه الامامیة''' معروف به '''لُمعه''' مجموعه‌ای کامل از [[فقه]] [[امامیه]]، اثر [[شهید اول|محمد بن مکی جزینی عاملی]] (۷۳۴-۷۸۶ق)، معروف به شهید اول است. این کتاب به زبان عربی نوشته شده و همه [[ابواب فقه|ابواب فقهی]] را دربردارد. نویسنده آن را به تقاضای سران حکومت [[سربداران]] خراسان نوشته است تا منبعی برای احکام فقهی و حکومتی آن‌ها باشد. لمعه از مشهورترین کتاب‌های شهید اول است و بر آن شرح‌های متعددی نوشته شده است که معروف‌ترین آن‌ها [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|الروضة البهیة]] اثر [[شهید ثانی]] است که متن درسی حوزه‌های علمیه [[شیعه]] است.
== تبیین جایگاه کتاب ==
==تبیین جایگاه کتاب==
کتاب اللمعة الدمشقیة دربردارندۀ یک دوره از مهم‌ترین مباحث فقهی است که به سبک [[فقه فتوایی]] نوشته شده و گاهی نیز به صورت بسیار مختصر، مباحث استدلالی در آن دیده می‌شود و به دلیل اختصار و تعابیر روان همراه با نظم و ترتیب از جایگاه خاصی برخوردار است. از زمان نگارش این کتاب، [[مجتهد|فقها]] توجه خاص به آن داشته و در تألیفات خود به آن استناد نموده‌اند. این کتاب، یکی از منابع درسی طلاب شیعه در [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] محسوب می‌گردد.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۳.</ref>
کتاب اللمعة الدمشقیة دربردارندۀ یک دوره از مهم‌ترین مباحث فقهی است که به سبک [[فقه فتوایی]] نوشته شده و گاهی نیز به صورت بسیار مختصر، مباحث استدلالی در آن دیده می‌شود و به دلیل اختصار و تعابیر روان همراه با نظم و ترتیب از جایگاه خاصی برخوردار است. از زمان نگارش این کتاب، [[مجتهد|فقها]] توجه خاص به آن داشته و در تألیفات خود به آن استناد نموده‌اند. این کتاب، یکی از منابع درسی طلاب شیعه در [[حوزه علمیه|حوزه‌های علمیه]] محسوب می‌گردد.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۴۲۱ق، ص۲۳۳.</ref>


شهید اول در این کتاب، ابتدا احکام هر باب را ذکر نموده و پس از آن مسائلی که با این احکام ارتباط داشته و سپس [[مستحب|مستحبات]] و [[مکروه|مکروهات]] را بیان نموده است و چنان که در پایان کتاب آمده است نظریات مشهور از فقها در آن ذکر شده است.{{مدرک}}
شهید اول در این کتاب، ابتدا احکام هر باب را ذکر نموده و پس از آن مسائلی که با این احکام ارتباط داشته و سپس [[مستحب|مستحبات]] و [[مکروه|مکروهات]] را بیان نموده است و چنان که در پایان کتاب آمده است نظریات مشهور از فقها در آن ذکر شده است.{{مدرک}}
==تاریخچه نگارش ==
==تاریخچه نگارش==
=== نویسنده ===
===نویسنده===
{{اصلی|شهید اول}}
{{اصلی|شهید اول}}
شمس‌الدین محمد بن مکی بن محمد شامی عاملی جزینی(۷۳۴-۷۸۶ق) مشهور به شهید اول از فقهای [[شیعه]] در قرن هشتم [[سال هجری قمری|قمری]] است. شهید اول در [[فقه]] مذاهب [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز متبحر بود و به کشورهای مختلف [[اسلام|اسلامی]] سفر کرد و [[اجازه اجتهاد|اجازاتی]] نیز دریافت کرد. او در ۷۸۶ق به دست مخالفانِ شیعه کشته شد.{{مدرک}}
شمس‌الدین محمد بن مکی بن محمد شامی عاملی جزینی(۷۳۴-۷۸۶ق) مشهور به شهید اول از فقهای [[شیعه]] در قرن هشتم [[سال هجری قمری|قمری]] است. شهید اول در [[فقه]] مذاهب [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نیز متبحر بود و به کشورهای مختلف [[اسلام|اسلامی]] سفر کرد و [[اجازه اجتهاد|اجازاتی]] نیز دریافت کرد. او در ۷۸۶ق به دست مخالفانِ شیعه کشته شد.{{مدرک}}


=== داستان تألیف در زندان ===
===داستان تألیف در زندان===
مشهور است که شهید اول یک سال در قلعه [[شام]] محبوس بود و کتاب لمعه را در زندان در مدت هفت روز تألیف کرد؛ و غیر از کتاب ''مختصر النافع'' تألیف [[محقق حلی|محقق اول]]، کتاب دیگری در نزد وی نبوده است.<ref>مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.</ref> بر اساس نگاشته [[رضا مختاری]] (تولد ۱۳۴۲ش) پژوهش‌گر و تراجم‌نگار، این داستان برای اولین بار در کتاب [[امل الآمل فی علماء جبل عامل (کتاب)|اَمل الآمل]] نوشته [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]] آمده<ref> حر عاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۸۳.</ref> و سپس به کتاب‌های دیگر راه یافته است.<ref>مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.</ref> و نه تنها هیچ یک از شاگردان شهید اول چنین ادعایی نکرده‌اند، بلکه مؤلف خود در اجازه‌ای که دو سال قبل از حبس و شهادتش برای یک از شاگردانش صادر کرده نام کتاب لمعه را نیز ذکر کرده است.<ref> مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.</ref> چنان‌که شهید ثانی نیز تصریح کرده است کتاب لمعه در سال ۷۸۲ق یعنی چهار سال قبل از شهادت مؤلف به قلم خود او تصحیح شده است.<ref>الشهید الثانی‌، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> شهید ثانی هم‌چنین نگارش کتاب در هفت روز را به نقل از فرزند شهید اول تأیید کرده است.<ref>الشهید الثانی‌، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref>
مشهور است که شهید اول یک سال در قلعه [[شام]] محبوس بود و کتاب لمعه را در زندان در مدت هفت روز تألیف کرد؛ و غیر از کتاب ''مختصر النافع'' تألیف [[محقق حلی|محقق اول]]، کتاب دیگری در نزد وی نبوده است.<ref>مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.</ref> بر اساس نگاشته [[رضا مختاری]] (تولد ۱۳۴۲ش) پژوهش‌گر و تراجم‌نگار، این داستان برای اولین بار در کتاب [[امل الآمل فی علماء جبل عامل (کتاب)|اَمل الآمل]] نوشته [[شیخ حر عاملی|حر عاملی]] آمده<ref> حر عاملی، امل الآمل، ج۱، ص۱۸۳.</ref> و سپس به کتاب‌های دیگر راه یافته است.<ref>مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.</ref> و نه تنها هیچ یک از شاگردان شهید اول چنین ادعایی نکرده‌اند، بلکه مؤلف خود در اجازه‌ای که دو سال قبل از حبس و شهادتش برای یک از شاگردانش صادر کرده نام کتاب لمعه را نیز ذکر کرده است.<ref> مختاری، الشهید الأول حیاته و آثاره، ۱۴۳۰ق، ص۳۷۶.</ref> چنان‌که شهید ثانی نیز تصریح کرده است کتاب لمعه در سال ۷۸۲ق یعنی چهار سال قبل از شهادت مؤلف به قلم خود او تصحیح شده است.<ref>الشهید الثانی‌، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref> شهید ثانی هم‌چنین نگارش کتاب در هفت روز را به نقل از فرزند شهید اول تأیید کرده است.<ref>الشهید الثانی‌، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۹.</ref>


=== علت تألیف ===
===علت تألیف===
بنا بر آنچه که در خطبه اول کتاب لمعه از مؤلف آن آمده است وی این کتاب را به درخواست گروهی که از آنان با عنوان «بعض الدیانین» تعبیر می‌کند نوشته است.<ref>شهید اول، اللمعه الدمشقیه، ۱۴۱۱ق، ص۱۳.</ref> و در پایان کتاب از آنان با تعبیر «بعض الطلاب» یاد می‌کند.<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۹.</ref> به گفته [[شهید ثانی]] در [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|شرح لمعه]] کتاب به درخواست [[شمس‌الدین محمد آوی]] یکی از نزدیکان سلطان علی بن مؤید از سلاطین [[سربداران|سربداران خراسان]] نوشته شده است تا این کتاب مرجعی در احکام فقهی و حکومتی آنان باشد.<ref> شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۸.</ref>
بنا بر آنچه که در خطبه اول کتاب لمعه از مؤلف آن آمده است وی این کتاب را به درخواست گروهی که از آنان با عنوان «بعض الدیانین» تعبیر می‌کند نوشته است.<ref>شهید اول، اللمعه الدمشقیه، ۱۴۱۱ق، ص۱۳.</ref> و در پایان کتاب از آنان با تعبیر «بعض الطلاب» یاد می‌کند.<ref>شهید اول، اللمعة الدمشقیة، ۱۴۱۱ق، ص۲۶۹.</ref> به گفته [[شهید ثانی]] در [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|شرح لمعه]] کتاب به درخواست [[شمس‌الدین محمد آوی]] یکی از نزدیکان سلطان علی بن مؤید از سلاطین [[سربداران|سربداران خراسان]] نوشته شده است تا این کتاب مرجعی در احکام فقهی و حکومتی آنان باشد.<ref> شهید ثانی، الروضة البهیة، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۳۸.</ref>


== عناوین کتاب ==
==عناوین کتاب==
مباحث کتاب اللمعة الدمشقیة در چهار قسمت [[عبادت|عبادات]]، [[معاملات]]، [[ایقاعات]] و [[احکام شرعی|احکام]] و در ۵۲ باب مطرح شده است.<ref>مدرسی طباطبائی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۳۶۸ش، ص۲۵.</ref> این کتاب‌ها عبارتند از:
مباحث کتاب اللمعة الدمشقیة در چهار قسمت [[عبادت|عبادات]]، [[معاملات]]، [[ایقاعات]] و [[احکام شرعی|احکام]] و در ۵۲ باب مطرح شده است.<ref>مدرسی طباطبائی، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ۱۳۶۸ش، ص۲۵.</ref> این کتاب‌ها عبارتند از:
{{ستون-شروع|4}}
{{ستون-شروع|4}}
خط ۱۰۰: خط ۱۰۰:
از کتاب [[طهارت]] تا [[جهاد]]، قسمت عبادات است و سایر قسمت‌ها با یکدیگر آمیخته شده‌اند. از کتاب شرکة تا [[نکاح]]، قسمت معاملات است، و کتاب‌های [[حد شرعی|حدود]]، [[قصاص]]، [[دیه انسان|دیات]]، قضاء و شهادت، قسمت احکام و بقیۀ کتاب‌ها قسمت ایقاعات است.
از کتاب [[طهارت]] تا [[جهاد]]، قسمت عبادات است و سایر قسمت‌ها با یکدیگر آمیخته شده‌اند. از کتاب شرکة تا [[نکاح]]، قسمت معاملات است، و کتاب‌های [[حد شرعی|حدود]]، [[قصاص]]، [[دیه انسان|دیات]]، قضاء و شهادت، قسمت احکام و بقیۀ کتاب‌ها قسمت ایقاعات است.


== شرح‌ها و حاشیه‌ها==
==شرح‌ها و حاشیه‌ها==
[[پرونده:الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه.jpg|150px|بندانگشتی|چپ|[[شرح لمعه]] اثر [[شهید ثانی]]]]
[[پرونده:الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه.jpg|340x340px|بندانگشتی|[[شرح لمعه]] اثر [[شهید ثانی]]]]
بر کتاب لمعه شرح‌هایی نوشته شده است گروهی از آنها دارای نام مستقلی هستند و گروهی با نام شرح یا حاشیه مشهور شده‌اند.
بر کتاب لمعه شرح‌هایی نوشته شده است گروهی از آنها دارای نام مستقلی هستند و گروهی با نام شرح یا حاشیه مشهور شده‌اند.
=== شروح دارای نام مستقل ===
===شروح دارای نام مستقل===
# [[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة]]، تألیف [[شهید ثانی]] (متوفای ۹۶۶ق) که معروف‌ترین شرح لمعه است.
#[[الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (کتاب)|الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة]]، تألیف [[شهید ثانی]] (متوفای ۹۶۶ق) که معروف‌ترین شرح لمعه است.
# توضیح المشکلات، از محمدشفیع بن محمدحسین (اواسط قرن ۱۳).
#توضیح المشکلات، از محمدشفیع بن محمدحسین (اواسط قرن ۱۳).
# التحفة الغرویة (شرح کتاب میراث)، از خضر بن سلال آل خدام عفکاوی (متوفای ۱۲۵۵ق)
#التحفة الغرویة (شرح کتاب میراث)، از خضر بن سلال آل خدام عفکاوی (متوفای ۱۲۵۵ق)
# کشف النقاب، از مسیح بن محمدسعید تهرانی.
#کشف النقاب، از مسیح بن محمدسعید تهرانی.
# المذاهب القدسیة، الانوار الغرویة، الشریعة النبویة، از محمدجواد بن تقی مشهور به ملا کتاب احمدی (زنده در ۱۲۶۷). از این کتاب با هر سه عنوان یاد شده است.
#المذاهب القدسیة، الانوار الغرویة، الشریعة النبویة، از محمدجواد بن تقی مشهور به ملا کتاب احمدی (زنده در ۱۲۶۷). از این کتاب با هر سه عنوان یاد شده است.
# [[التحفة الرضویة]]، از [[سید محمد بن معصوم رضوی مشهدی]] (متوفای ۱۲۵۵ق).
#[[التحفة الرضویة]]، از [[سید محمد بن معصوم رضوی مشهدی]] (متوفای ۱۲۵۵ق).
# الخیارات، شرح مبسوط استدلالی بر بعضی از مسائل بیع از [[علی بن جعفر کاشف‌الغطاء]] (متوفای ۱۳۵۳ق).
#الخیارات، شرح مبسوط استدلالی بر بعضی از مسائل بیع از [[علی بن جعفر کاشف‌الغطاء]] (متوفای ۱۳۵۳ق).
# الدرة الغریة، از [[ملا عبدالکریم بن محمدباقر سلماسی]] (متوفای ۱۲۸۰ق).
#الدرة الغریة، از [[ملا عبدالکریم بن محمدباقر سلماسی]] (متوفای ۱۲۸۰ق).
# العدة النجفیة، از محمدرضا نجف پدر [[محمدطه نجف|محمد طه]].
#العدة النجفیة، از محمدرضا نجف پدر [[محمدطه نجف|محمد طه]].
# الغرة الغرویة، از ملا علی.
#الغرة الغرویة، از ملا علی.
# المنحة السنیة، از [[سید محمد بن هاشم هندی]] (متوفای ۱۳۲۳ق).
#المنحة السنیة، از [[سید محمد بن هاشم هندی]] (متوفای ۱۳۲۳ق).
# المواهب العلیة، از میرزاابوتراب قزوینی حائری.
#المواهب العلیة، از میرزاابوتراب قزوینی حائری.
# الدرة الحائریة، از علی‌نقی بن حسن طباطبایی (متوفای ۱۲۸۹ق).
#الدرة الحائریة، از علی‌نقی بن حسن طباطبایی (متوفای ۱۲۸۹ق).
# النجعة فی شرح اللمعة، از [[محمدتقی شوشتری]] (متوفای ۱۴۱۶ق).<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ۱۴، ۱۶، ۲۲ و ۲۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۵۵.</ref>
#النجعة فی شرح اللمعة، از [[محمدتقی شوشتری]] (متوفای ۱۴۱۶ق).<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۸، ۱۴، ۱۶، ۲۲ و ۲۳؛ امین، اعیان الشیعه، ج۴، ص۲۵۵.</ref>


=== شرح‌های بدون نام ===
===شرح‌های بدون نام===
# حاشیه بر لمعه، تألیف بعض اصحاب، در سال ۹۳۲ نوشته شده است..
#حاشیه بر لمعه، تألیف بعض اصحاب، در سال ۹۳۲ نوشته شده است..
# شرح خطبه اللمعة الدمشقیة، از احمد بن صالح آل طعانی بحرانی (متوفای ۱۳۱۵ق).
#شرح خطبه اللمعة الدمشقیة، از احمد بن صالح آل طعانی بحرانی (متوفای ۱۳۱۵ق).
# شرح لمعه، از سید حسن بن محمدباقر، ملقب به حاج آقا امیر (متوفای ۱۳۸۰ق).
#شرح لمعه، از سید حسن بن محمدباقر، ملقب به حاج آقا امیر (متوفای ۱۳۸۰ق).
# شرح لمعه، از سید محمدرضا بن سید محمدمهدی بحرالعلوم.
#شرح لمعه، از سید محمدرضا بن سید محمدمهدی بحرالعلوم.
# شرح لمعه، از سلیمان بن احمد آل عبدالجبار قطیفی (متوفای ۱۲۷۰ق).
#شرح لمعه، از سلیمان بن احمد آل عبدالجبار قطیفی (متوفای ۱۲۷۰ق).
# شرح لمعه، از علی بن حسین خنقانی.
#شرح لمعه، از علی بن حسین خنقانی.
# شرح لمعه، از سید علی بن ابی‌شبانه بحرانی (متوفای ۱۱۲۱ق).
#شرح لمعه، از سید علی بن ابی‌شبانه بحرانی (متوفای ۱۱۲۱ق).
# شرح لمعه، از علی بن محمود طبسی (متوفای ۱۳۷۵ق).
#شرح لمعه، از علی بن محمود طبسی (متوفای ۱۳۷۵ق).
# شرح لمعه، از معزالدین تونی.
#شرح لمعه، از معزالدین تونی.
# شرح لمعه، از آقامهدی بن محمدابراهیم کلباسی (متوفای ۱۲۹۲ق).
#شرح لمعه، از آقامهدی بن محمدابراهیم کلباسی (متوفای ۱۲۹۲ق).
# شرح لمعه، از میرزاعلی بن محمد بن حسین سلطان‌العلماء حسینی.
#شرح لمعه، از میرزاعلی بن محمد بن حسین سلطان‌العلماء حسینی.
# شرح لمعه، از سید محمد معروف به قیصر (متوفای ۱۲۵۵ق).<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۱۳ و ۱۴؛ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۱.</ref>
#شرح لمعه، از سید محمد معروف به قیصر (متوفای ۱۲۵۵ق).<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۶، ۱۳ و ۱۴؛ امین، اعیان الشیعه، ج۱۰، ص۴۱.</ref>


=== نظم و شعر لمعه ===
===نظم و شعر لمعه===
# التحفة القوامیة، سید قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی سیفی قزوینی.<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۹۰. ج۳، ص۴۶۲.</ref>
#التحفة القوامیة، سید قوام‌الدین محمد بن محمدمهدی سیفی قزوینی.<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۴۹۰. ج۳، ص۴۶۲.</ref>
# الهدایة المهدیة، از عبدالکریم جرجانی (زنده در ۱۳۰۴ق).
#الهدایة المهدیة، از عبدالکریم جرجانی (زنده در ۱۳۰۴ق).
# لؤلؤ الاحکام و نخبة الاحکام، از علی بن محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی.<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۹۲.</ref>
#لؤلؤ الاحکام و نخبة الاحکام، از علی بن محمدجعفر شریعتمدار استرآبادی.<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعه، ۱۴۰۳ق، ج۲۴، ص۹۲.</ref>
# کنز الدر الایتام.
#کنز الدر الایتام.
== نشر و چاپ ==
==نشر و چاپ==
کتاب لمعه دمشقیه بارها چاپ‌ شده است یکی از این چاپ‌ها با شرح آن در دو جلد به زبان عربی، به کوشش انتشارات دارالعالم الاسلامی در [[بیروت]] منتشر شده است.
کتاب لمعه دمشقیه بارها چاپ‌ شده است یکی از این چاپ‌ها با شرح آن در دو جلد به زبان عربی، به کوشش انتشارات دارالعالم الاسلامی در [[بیروت]] منتشر شده است.
== پانویس ==
==پانویس==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}


== یادداشت ==
==منابع==
{{یادداشت‌ها}}
 
== منابع ==
{{منابع}}
{{منابع}}
* [[آقابزرگ تهرانی]]، محمدمحسن، [[الذریعة الی تصانیف الشیعه]]، بیروت، دارالاضواء.
* [[آقابزرگ تهرانی]]، محمدمحسن، [[الذریعة الی تصانیف الشیعه]]، بیروت، دارالاضواء.