اللهوف علی قتلی الطفوف (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

شهرت و جایگاه لهوف باعث شده است که بارها به فارسی ترجمه و منتشر شود<ref>حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۳.</ref> و نیز ناشران گوناگون در نقاط مختلفی مانند [[تهران]]، [[صیدا]]، [[بیروت]]، [[بمبئی]]، [[نجف]]، [[قم]] و [[تبریز]] آن را منتشر کرده‌اند.<ref>ابن‌طاووس، ترجمه لهوف، ۱۳۸۰ش، ص۶۴ و ۶۵.</ref>

کتاب لهوف در منابع با نام‌های مختلف آمده است. این اختلاف نام، ناشی از اختلاف نسخه‌ها و نامگذاری خود مؤلف است؛ زیرا مؤلّف برای کتب خود اسامی گوناگون، یا نامی واحد را با تغییر برگزیده است.<ref>تبریزیان، «مقدمه»، ص۶۶.</ref> به جز اسامی‌ای که با اللهوف یا الملهوف شروع شده و تفاوت‌های اندکی با هم دارند، بنابر آنچه ابن‌طاووس، نویسنده کتاب در مقدمه آن آورده، نام «المَسالک فی مَقتَل الحُسَین علیه‌السّلام» نیز برای آن ذکر شده است.<ref>تبریزیان، «مقدمه»، ص۶۷.</ref> [[آقابزرگ تهرانی]] در [[الذریعة الی تصانیف الشیعة (کتاب)|الذریعة]]، عنوان «اللهوف علی قتلی الطفوف» را مشهورتر از دیگر نام‌ها دانسته است.<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۲، ص۲۲۳.</ref> با این حال، صادقی کاشانی، عنوان «الملهوف علی قتلی الطفوف» را نام اصلی و صحیح دانسته است.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۲.</ref>

{{اصلی|سید ابن طاووس}}

نویسنده کتاب اللهوف، سید رضی‌الدین علی بن موسی بن جعفر ابن‌طاووس مشهور به سید ابن طاووس (۵۸۹-۶۶۴ق)،<ref>کمونه حسینی، موارد الاتحاف، ۱۳۸۸ق، ج۱، ص۱۰۷-۱۰۸.</ref> از عالمان و نویسندگان شیعه در قرن هفتم قمری و اهل [[حله (شهر)|حِلّه]] است. او از نوادگان [[امام حسن مجتبی علیه‌السلام|امام حسن(ع)]] و [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] و استاد عالمانی چون [[علامه حلی]] و [[یوسف سدیدالدین]]، پدر علامه حلی است.<ref> قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۴۱.</ref> ابن‌طاووس در زمان [[هلاکوخان]]، [[نقابت]] شیعیان را بر عهده داشت.<ref> کلبرگ، کتابخانه ابن‌طاووس، قم، ص۳۱-۳۲.</ref>  

سید ابن طاووس «جمال العارفین» خوانده شده و این لقب به‌سبب سجایای اخلاقی بسیار، [[تقوا]] و مراقبه فراوان و حالات عرفانی‌اش دانسته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۷، ص۶۳-۶۴.</ref> وی حدود ۵۰ کتاب دارد که [[الاقبال بالاعمال الحسنة فیما یعمل مرة فی السنة (کتاب)|الاقبال]]، [[المهمات و التتمات]]، [[کشف المحجة لثمرة المهجة (کتاب)|کشف المحجة لثمرة المهجة]]، [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر و جناح المسافر]] و [[مهج الدعوات و منهج العبادات (کتاب)|مهج الدعوات و منهج العبادات]] نمونه‌ای از آنها است.

===پیکربندی کتاب===

کتاب لهوف از یک مقدمه و سه بخش شکل گرفته است:

بر اساس مقدمه کتاب، انگیزه ابن‌طاووس از تألیف کتاب لهوف آن است که زائران امام حسین(ع) در کنار کتاب [[مصباح الزائر (کتاب)|مصباح الزائر]]، نوشتهٔ دیگر ابن‌طاووس، کتاب مختصری نیز برای آشنایی با [[مقتل]] و یادکرد مصائب عاشورا داشته باشند و به همین جهت آن را مختصر نوشته است تا ضمیمه مصباح الزائر باشد.<ref>ابن‌طاووس، الملهوف، ص۱۳۷۵ش، ص۸۷.</ref>

عاشوراپژوهان و محققان کتاب‌های تاریخی ویژگی‌هایی را برای کتاب لهوف شمرده‌اند.  

*سید ابن طاووس در لابه‌لای گزارش مقتل در کتاب لهوف به مناسبت، برخی از تحلیل‌ها و نقطه‌نظرات خودش را نیز ارائه کرده است. به عنوان نمونه درباره همراه ساختن خانوداه در سفر کربلا می‌نویسد: ممکن است دلیل کار امام این باشد که اگر آنها را در حجاز یا شهرهای دیگر می‌گذاشت، یزید آنها را دستگیر می‌کرد و با شکنجه و آزار و اذیت مانع از اهداف (جهاد و شهادت و دستیابی به سعادت) امام می‌شد.<ref>سيد ابن طاووس، الملهوف على قتلى الطّفوف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۴۲.</ref>

[[محمدهادی یوسفی غروی]]، تاریخ‌پژوه (زاده ۱۳۲۷ش)، لهوف را همان کتاب [[مقتل الحسین (خوارزمی)|مقتل الحسین خوارزمی]] دانسته که علاوه بر آن مطلب جدیدی ندارد و معتقد است که بسیاری از گزارش‌های مقتل الحسین را از [[الفتوح (کتاب)|کتاب الفتوح ابن‌اعثم]] گرفته است، در حالی که در کتاب الفتوح اشتباه وجود دارد.<ref>[https://www.hawzahnews.com/news/322894 «اعتبارسنجی و نقد منابع و مقاتل عاشورایی»]، خبرگزاری رسمی حوزه.</ref> با این حال نویسنده کتاب معرفی و نقد منابع عاشورا این سخن را نپذیرفته است.<ref>حسینی، معرفی و نقد منابع عاشورا، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۶.</ref> [[مصطفی صادقی کاشانی]] پژوهشگر تاریخ نیز معتقد است لهوف و [[مثیر الاحزان و منیر سبل الاشجان (کتاب)|مثیر الاحزان]] که متنی نزدیک به هم دارند هر دو برگرفته از منبع سومی هستند که آن منبع برای ما شناخته نیست؛<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۵۰-۵۱.</ref> گرچه به‌دلیل استفاده زیاد از [[الفتوح (کتاب)|الفتوح]] و مقتل‌الحسین خوارزمی که یکی رویکرد داستانی و دیگری وجوه خطابی دارد، این دو ویژگی در لهوف نیز خود را نشان می‌دهد.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷۹.</ref>

به‌گفته صادقی کاشانی هیچ نسخه‌ای از لهوف به خط مؤلف در دسترس نیست<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۹.</ref> و کهن‌ترین نسخه موجود از کتاب لهوف مربوط به نیمه دوم قرن دهم قمری است.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.</ref> همچنین از زمان نوشته شدن لهوف تا قرن دهم هیچ کتابی از لهوف چیزی نقل نکرده است و نخستین کتابی که مطلبی را به لهوف ارجاع داده است کتاب [[تسلیة المجالس و زینة المجالس (کتاب)|تسلیة المُجالِس]] نوشته [[ابی‌طالب حائری کرکی]] است.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۴.</ref>  

بر اساس مطالعه صادقی کاشانی، دست‌کم ۳۰ مورد اختلاف در عبارت‌ها و نقل‌های نسخه‌های مختلف لهوف وجود دارد<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۶.</ref> که صادقی از این میان ۲۰ اختلاف را قابل‌توجه و مهم دانسته و به‌صورت مجزا فهرست کرده<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۷-۳۸.</ref> و آنها را محل تردید جدی می‌داند؛<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۸.</ref> از جمله آنها می‌توان به اطلاع امام حسین(ع) از شهادت خود و جمله [[ان الله شاء أن یراک قتیلا]]، تصریح بر نام [[رقیه دختر امام حسین(ع)|رقیه]]، روایت طلب آب برای [[حضرت علی‌اصغر علیه‌السلام|طفل صغیر]] اشاره کرد.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۷-۳۸.</ref> بسیاری از این اختلافات نیز جزو مواردی است که منبع اصلی آن مشخص نیست.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۳۸.</ref>

به‌دلیل نیاز به مقتل‌خوانی در جامعه شیعه، کتاب‌ لهوف و کتاب‌هایی مانند آن پس از دوران صفویه مورد اقبال عمومی قرار گرفته و از اوایل سده سیزدهم قمری بارها به‌صورت چاپ‌ سنگی، سربی و حروفی منتشر شد.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.</ref> مشهورترین چاپ لهوف، چاپ حیدریه نجف در سال ۱۳۶۹ق است که بدون تصحیح صورت گرفته است.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.</ref> [[انتشارات اسوه]] در سال ۱۴۱۴ق نسخه‌ای از الملهوف را با مقدمه، تصحیح و تحقیق [[فارس حسون|فارس الحسون]] منتشر کرد.<ref>صادقی کاشانی، تصحیح و منبع‌شناسی کتاب الملهوف، ۱۳۹۹ش، ص۲۷.</ref>  

دو کتاب «طواف عشق» به‌قلم محمدحسین رجبی دوانی<ref>رجبی دوانی، طواف عشق، ۱۳۹۴ش، ص۱۷.</ref> و «عشق و عطش» به‌قلم امید آرام<ref>آرام، عشق و عطش، ۱۳۹۲ش، ص۱۰.</ref> به‌عنوان بازنویسی و تلخیص لهوف منتشر شده‌اند.

محمدابراهیم نواب تهرانی، مشهور به بدایع‌نگار، لهوف را با نام [[فیض الدموع (کتاب)|فیض الدموع]] در سال ۱۲۸۶ش ترجمه کرده و کتاب لَجّة الألم فی حُجّة الأمم از [[میرزا رضاقلی شقاقی|میرزا رضاقلی شقاقی تبریزی]] ترجمه دیگری است که در سال ۱۳۱۱ش انجام شده است.<ref> آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۱۸، ص۲۹۶.</ref> این ترجمه با نام «آوای درد برای حجت امت‌ها» در سال ۱۳۹۵ش دوباره منتشر شده است.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/3785236 «انتشار قدیمی‌ترین ترجمه فارسی از مقتل لهوف»]، خبرگزاری مهر</ref> احمد بن سلامة نجفی،<ref>آقابزرگ تهرانی، الذریعة، دارالاضواء، ج۲۶، ص۲۰۱.</ref> سید محمد صحفی، [[سید احمد فهری زنجانی|سید احمد فهری]]، سید ابوالحسین میرابوطالبی،<ref>ابن‌طاووس، ترجمه لهوف، ۱۳۸۰ش، ص۶۵.</ref> و [[محمد محمدی اشتهاردی]] نیز لهوف را به فارسی برگردانده‌اند. ترجمه‌ اردوی لهوف نیز از سوی سید محمدحسین هندی (متوفای ۱۳۵۵ق) با نام دمع ذَروف منتشر شده است.<ref>[https://archive.org/details/DamaaEZaroofDarTarjumaELahoof «دمع ذروف ترجمہ لہوف»]، سایت آرشیو.</ref>

==آثار درباره لهوف==

{{پانوشت}}