ابن‌ابی‌الحدید: تفاوت میان نسخه‌ها
←آثار
(ویکی سازی) |
Ma.rezapour (بحث | مشارکتها) (←آثار) |
||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
}} | }} | ||
'''عبدالحمید بن هبةالله''' (۵۸۶- بعد از ۶۵۶ق) معروف به '''ابن‌ابی‌الحدید''' شاعر، ادیب و شارح [[نهج البلاغه]] است. او در [[فقه]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] و در [[کلام اسلامی|کلام]]، [[معتزله|معتزلی]] بود. با این‌حال او [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را برتر از [[خلفای سه‌گانه]] می‌دانست و کسانی را که در برابر او قیام کردند به‌عنوان [[بغی|باغی]]، [[فاسق]] و اهل [[جهنم|دوزخ]] معرفی می‌کرد، مگر اینکه [[توبه]] کرده باشند. [[قصیده عینیه ابن‌ابی‌الحدید|قصیده عینیه]] او در مدح [[امام علی علیه‌السلام| امیرالمؤمنین(ع)]]، با طلا در اطراف [[ضریح]] امام علی(ع) نگاشته شده است. | '''عبدالحمید بن هبةالله''' (۵۸۶- بعد از ۶۵۶ق) معروف به '''ابن‌ابی‌الحدید''' شاعر، ادیب و شارح [[نهج البلاغه]] است. او در [[فقه]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] و در [[کلام اسلامی|کلام]]، [[معتزله|معتزلی]] بود. با این‌حال او [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را برتر از [[خلفای سه‌گانه]] می‌دانست و کسانی را که در برابر او قیام کردند به‌عنوان [[بغی|باغی]]، [[فاسق]] و اهل [[جهنم|دوزخ]] معرفی می‌کرد، مگر اینکه [[توبه]] کرده باشند. [[قصیده عینیه ابن‌ابی‌الحدید|قصیده عینیه]] او در مدح [[امام علی علیه‌السلام| امیرالمؤمنین(ع)]]، با طلا در اطراف [[ضریح]] امام علی(ع) نگاشته شده است. | ||
== زندگی‌نامه== | ==زندگی‌نامه== | ||
عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن محمد بن محمد بن حسین بن ابی‌الحدید مداینی، در [[۱ ذی‌الحجه]] ۵۸۶ق/۱۱۹۰م، در [[مدائن]] به دنیا آمد در همان شهر پرورش یافت. به مناسبت نزدیکی با [[ابن علقمی]]، وزیر شیعه [[مستعصم بالله|مستعصم عباسی]]، در شمار کاتبان دیوان دارالخلافة درآمد.<ref>ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۳۳.</ref> وی ابتدا کتابت دارالتشریفات را برعهده داشت. در ۶۲۹ق به کتابت خزانه منصوب شد و مدتی بعد کاتب دیوان گردید. در [[صفر]] ۶۴۲ق به‌عنوان ناظر [[حله (شهر)| حِلِّه]] تعیین شد. سپس خواجۀ «امیر علاءالدین طَبّرْس» گردید و پس از آن ناظر بیمارستان عَضُدی و سرانجام ناظر کتابخانه‌های [[بغداد]] شد.<ref>ابن‌فوطی، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، ۱۴۱۶ق، ج۱،ص۲۱۳-۲۱۴؛ ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵.</ref> | عزالدین ابوحامد عبدالحمید بن هبةالله بن محمد بن محمد بن محمد بن حسین بن ابی‌الحدید مداینی، در [[۱ ذی‌الحجه]] ۵۸۶ق/۱۱۹۰م، در [[مدائن]] به دنیا آمد در همان شهر پرورش یافت. به مناسبت نزدیکی با [[ابن علقمی]]، وزیر شیعه [[مستعصم بالله|مستعصم عباسی]]، در شمار کاتبان دیوان دارالخلافة درآمد.<ref>ابن کثیر، البدایه والنهایه، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۳۳.</ref> وی ابتدا کتابت دارالتشریفات را برعهده داشت. در ۶۲۹ق به کتابت خزانه منصوب شد و مدتی بعد کاتب دیوان گردید. در [[صفر]] ۶۴۲ق به‌عنوان ناظر [[حله (شهر)| حِلِّه]] تعیین شد. سپس خواجۀ «امیر علاءالدین طَبّرْس» گردید و پس از آن ناظر بیمارستان عَضُدی و سرانجام ناظر کتابخانه‌های [[بغداد]] شد.<ref>ابن‌فوطی، مجمع الآداب فی معجم الالقاب، ۱۴۱۶ق، ج۱،ص۲۱۳-۲۱۴؛ ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵.</ref> | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
ابن‌ابی‌الحدید اندکی پس از سقوط [[بغداد]] به دست مغولان در بغداد از دنیا رفت. در تاریخ وفات او میان مورخان اختلاف است و در برخی منابع سال ۶۵۵ق<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.</ref> و در برخی دیگر، سال ۶۵۶ق ذکر کرده‌اند.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۷.</ref> | ابن‌ابی‌الحدید اندکی پس از سقوط [[بغداد]] به دست مغولان در بغداد از دنیا رفت. در تاریخ وفات او میان مورخان اختلاف است و در برخی منابع سال ۶۵۵ق<ref>صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۲۰ق، ص۴۶.</ref> و در برخی دیگر، سال ۶۵۶ق ذکر کرده‌اند.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۷.</ref> | ||
== حیات علمی == | ==حیات علمی== | ||
تحصیلات اولیه وی در زادگاهش یعنی [[مدائن]] بود. وی در آنجا مذاهب [[کلام اسلامی|کلامی]] را آموخت و به مکتب [[معتزله|اعتزال]] گرایش یافت.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۳.</ref> پس از آن به [[بغداد]] رفت و از علمای آنجا بهره برد. در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آن‌ها [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] مذهب بودند، به قرائت کتب و اندوختن دانش پرداخت و در محافل علمی و ادبی شرکت جست و به قول صاحب نسمةالسحر، معتزلی جاحظی شد.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵.</ref> نیز از [[ابوالبقاء عکبری]] و [[ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی]] ادب آموخت.<ref>ابن‌خلکان، وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، ۱۹۹۴م، ج۷، ص۳۴۲.</ref> | تحصیلات اولیه وی در زادگاهش یعنی [[مدائن]] بود. وی در آنجا مذاهب [[کلام اسلامی|کلامی]] را آموخت و به مکتب [[معتزله|اعتزال]] گرایش یافت.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۳.</ref> پس از آن به [[بغداد]] رفت و از علمای آنجا بهره برد. در آن شهر در محضر علما و بزرگان مشهور بغداد که بیشتر آن‌ها [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] مذهب بودند، به قرائت کتب و اندوختن دانش پرداخت و در محافل علمی و ادبی شرکت جست و به قول صاحب نسمةالسحر، معتزلی جاحظی شد.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵.</ref> نیز از [[ابوالبقاء عکبری]] و [[ابوالخیر مصدق بن شبیب واسطی]] ادب آموخت.<ref>ابن‌خلکان، وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، ۱۹۹۴م، ج۷، ص۳۴۲.</ref> | ||
ابن‌ابی‌الحدید در شعر طبعی رسا داشت و در انواع مضامین شعر می‌گفت؛ ولی مناجات و اشعار عرفانی او مشهورتر است. اطلاعات او درباره تاریخ صدر اسلام نیز گسترده بود. [[علامه حلی]] (درگذشت ۷۲۶ق) از پدر خود و او از ابن ابی الحدید روایت کرده‌اند.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ق، ج۱، ص۱۹۳.</ref> | ابن‌ابی‌الحدید در شعر طبعی رسا داشت و در انواع مضامین شعر می‌گفت؛ ولی مناجات و اشعار عرفانی او مشهورتر است. اطلاعات او درباره تاریخ صدر اسلام نیز گسترده بود. [[علامه حلی]] (درگذشت ۷۲۶ق) از پدر خود و او از ابن ابی الحدید روایت کرده‌اند.<ref>قمی، الکنی و الالقاب، ۱۳۶۸ق، ج۱، ص۱۹۳.</ref> | ||
== مذهب == | ==مذهب== | ||
وی در [[اصول دین|اصول]]، معتزلی و در [[فروع دین|فروع]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] بود و گفته شده است که مشربی میان [[اهل سنت|تسنن]] و [[شیعه|تشیع]] برگزیده بود. در مباحث عقیدتی خود در [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه]] به موافقت با [[جاحظ]] تصریح دارد؛ به همین لحاظ او را معتزلی جاحظی شمرده‌اند.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵.</ref> بررسی شرح نهج البلاغه او نشان می‌دهد که برخلاف نظر ابن کثیر که وی را شیعی [[غالی]] شمرده است، <ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۳۳.</ref> می‌توان او را معتزلی معتدلی دانست. او در آغاز کتابش اتفاق همه شیوخ معتزلی خود (متقدمان، متأخران، بصریان و بغدادیان) را بر صحت شرعی [[بیعت]] با [[ابوبکر]] نقل می‌کند و تصریح می‌نماید که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله| رسول خدا(ص)]] نصّی بر آن بیعت وارد نشده، بلکه تنها انتخاب مردم که هم به [[اجماع]] و هم به غیر اجماع راه تعیین پیشوا شمرده شده، موجب صحت آن است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۷.</ref> | وی در [[اصول دین|اصول]]، معتزلی و در [[فروع دین|فروع]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] بود و گفته شده است که مشربی میان [[اهل سنت|تسنن]] و [[شیعه|تشیع]] برگزیده بود. در مباحث عقیدتی خود در [[شرح نهج البلاغه (ابن ابی الحدید)|شرح نهج البلاغه]] به موافقت با [[جاحظ]] تصریح دارد؛ به همین لحاظ او را معتزلی جاحظی شمرده‌اند.<ref>ابراهیم، «مقدمه»، در شرح نهج البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۵.</ref> بررسی شرح نهج البلاغه او نشان می‌دهد که برخلاف نظر ابن کثیر که وی را شیعی [[غالی]] شمرده است، <ref>ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۸ق، ج۱۳، ص۲۳۳.</ref> می‌توان او را معتزلی معتدلی دانست. او در آغاز کتابش اتفاق همه شیوخ معتزلی خود (متقدمان، متأخران، بصریان و بغدادیان) را بر صحت شرعی [[بیعت]] با [[ابوبکر]] نقل می‌کند و تصریح می‌نماید که از [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله| رسول خدا(ص)]] نصّی بر آن بیعت وارد نشده، بلکه تنها انتخاب مردم که هم به [[اجماع]] و هم به غیر اجماع راه تعیین پیشوا شمرده شده، موجب صحت آن است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۷.</ref> | ||
=== عقیده او درباره امام علی(ع)=== | ===عقیده او درباره امام علی(ع)=== | ||
ابن ابی الحدید به پیروی از مکتب معتزله بغداد، علی(ع) را برتر از [[خلفای سه‌گانه]] می‌داند و تصریح می‌کند که او، هم در کثرت ثواب و هم در فضل و خصال حمیده، از دیگران [[فضایل امام علی(ع) |افضل]] است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ق، ج۱، ص ۹.</ref> با این‌حال به عقیده وی [[افضلیت امام]] ضروری نیست و در خطبه آغاز کتاب در همین معنی گفته است: سپاس خداوندی را که مفضول را بر افضل مقدم داشت.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۳.</ref> | ابن ابی الحدید به پیروی از مکتب معتزله بغداد، علی(ع) را برتر از [[خلفای سه‌گانه]] می‌داند و تصریح می‌کند که او، هم در کثرت ثواب و هم در فضل و خصال حمیده، از دیگران [[فضایل امام علی(ع) |افضل]] است.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ق، ج۱، ص ۹.</ref> با این‌حال به عقیده وی [[افضلیت امام]] ضروری نیست و در خطبه آغاز کتاب در همین معنی گفته است: سپاس خداوندی را که مفضول را بر افضل مقدم داشت.<ref>ابن‌ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، ۱۳۷۸ ـ ۱۳۸۴ق، ج۱، ص۳.</ref> | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
[[اهل‌بیت(ع)|آل محمد(ع)]] اصول و اساس دین و مانند راهی در دل بیابان هستند که جز از طریق پیمودن آن، راه نجاتی نیست؛ هرکس بیراهه رفته باید به این راه برگردد و هر کس هم عقب افتاده باید خودش را به این راه برساند تا از دستبرد خطرات و گمراهی در امان بماند. دین به وجود آل محمد ثابت و استوار است همان گونه که اگر کوه‌ها نبودند زمین ثبات و قراری نداشت و آنان چون غارهایی هستند که در دلشان [[قرآن]] و سنت پیامبر نهفته است.| منبع =*'''منبع''': ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳۸.| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | [[اهل‌بیت(ع)|آل محمد(ع)]] اصول و اساس دین و مانند راهی در دل بیابان هستند که جز از طریق پیمودن آن، راه نجاتی نیست؛ هرکس بیراهه رفته باید به این راه برگردد و هر کس هم عقب افتاده باید خودش را به این راه برساند تا از دستبرد خطرات و گمراهی در امان بماند. دین به وجود آل محمد ثابت و استوار است همان گونه که اگر کوه‌ها نبودند زمین ثبات و قراری نداشت و آنان چون غارهایی هستند که در دلشان [[قرآن]] و سنت پیامبر نهفته است.| منبع =*'''منبع''': ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۳۸.| تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
== آثار == | ==آثار== | ||
تألیفات ابن الحدید را تا ۱۵ اثر برشمرده‌اند که مشهورترین آن‌ها به این شرح است: | تألیفات ابن الحدید را تا ۱۵ اثر برشمرده‌اند که مشهورترین آن‌ها به این شرح است: | ||
[[پرونده:شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید.jpg|230px|بندانگشتی]] | [[پرونده:شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید.jpg|230px|بندانگشتی]] | ||
| خط ۶۷: | خط ۶۷: | ||
:یکی از این هفت قصیده، (ششمین قصیده) [[قصیده عینیه ابن‌ابی‌الحدید|قصیده عینیه]] در مدح [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین (ع)]] است وحاوی ۸۰ بیت است که ۴۸ بیت از این قصیده بر روی محیط داخلی [[گنبد]] نقش بسته است. مطلع قصیده این است: | :یکی از این هفت قصیده، (ششمین قصیده) [[قصیده عینیه ابن‌ابی‌الحدید|قصیده عینیه]] در مدح [[امام علی علیه‌السلام|امیرالمؤمنین (ع)]] است وحاوی ۸۰ بیت است که ۴۸ بیت از این قصیده بر روی محیط داخلی [[گنبد]] نقش بسته است. مطلع قصیده این است: | ||
{{شعر}}{{ب|یا رسمُ لا رَسمتکَ ریحٌ زعزعُ| وسَرَتْ بلیل فی عراصِک خروعُ}} {{پایان شعر}} | {{شعر}}{{ب|یا رسمُ لا رَسمتکَ ریحٌ زعزعُ| وسَرَتْ بلیل فی عراصِک خروعُ}} {{پایان شعر}} و آخرین بیت این قصیده بر روی نمای داخلی گنبد نقش بسته این است {{شعر}}{{ب|الدهر طوع والشبيبة غضة|السيف عضب والفؤاد مشيع}}{{پایان شعر}}<ref>«[https://www.irna.ir/news/82788222 گنبد حرم مطهر علوی]»، خبرگزاری ایرنا.</ref> | ||
ابیاتی از قصیده عینیه ابن‌ابی‌الحدید این است: | ابیاتی از قصیده عینیه ابن‌ابی‌الحدید این است: | ||
{{شعر}}{{ب|يا برق! إن جئت الغري فقل له|أتراك تعلم من بأرضك مودع؟}} | {{شعر}}{{ب|يا برق! إن جئت الغري فقل له|أتراك تعلم من بأرضك مودع؟}} | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
6- ای زمین نجف! امام برگزیده، مرتضی و وصی منتخب در دل تو جای دارد، همان عالم سرشار از عالم و موحد بری از شائبه شرک. <ref>حکیمی، محمدرضا، ادبیات و تعهد در اسلام، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹۱-۲۸۴. | 6- ای زمین نجف! امام برگزیده، مرتضی و وصی منتخب در دل تو جای دارد، همان عالم سرشار از عالم و موحد بری از شائبه شرک. <ref>حکیمی، محمدرضا، ادبیات و تعهد در اسلام، ۱۳۸۹ش، ص ۲۹۱-۲۸۴. | ||
</ref> | </ref> | ||
* نظم کتاب الفصیح ثعلب که ابن ابی الحدید آن را در یک شبانه روز به نظم آورد.<ref>کتبی، فوات الوفیات، ۱۹۷۴م، ج۲، ص۲۵۹. </ref> این کتاب که اصل آن از ابوالعباس احمد بن یحیی معروف به ثعلب کوفی نحوی (۲۰۰-۲۹۱ق) است، کتاب کوچکی در لغت است که مورد توجه بسیار واقع شده است.<ref>حاجی خلیفه، كشف الظنون، ۱۹۴۱م-۱۹۴۳م، ج۲، ص۱۲۷۲-۱۲۷۳.</ref> | *نظم کتاب الفصیح ثعلب که ابن ابی الحدید آن را در یک شبانه روز به نظم آورد.<ref>کتبی، فوات الوفیات، ۱۹۷۴م، ج۲، ص۲۵۹. </ref> این کتاب که اصل آن از ابوالعباس احمد بن یحیی معروف به ثعلب کوفی نحوی (۲۰۰-۲۹۱ق) است، کتاب کوچکی در لغت است که مورد توجه بسیار واقع شده است.<ref>حاجی خلیفه، كشف الظنون، ۱۹۴۱م-۱۹۴۳م، ج۲، ص۱۲۷۲-۱۲۷۳.</ref> | ||
===دیگر آثار=== | ===دیگر آثار=== | ||
| خط ۹۷: | خط ۹۷: | ||
*شرحی بر المنظومه [[ابن سینا]] در طب<ref>مهدوی دامغانی، «آثار علمی ابن ابی الحدید»، در جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۹.</ref> | *شرحی بر المنظومه [[ابن سینا]] در طب<ref>مهدوی دامغانی، «آثار علمی ابن ابی الحدید»، در جلوه تاریخ در شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۹.</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق. | * آقا بزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان، ۱۴۰۸ق. | ||
| خط ۱۲۶: | خط ۱۲۶: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
{{ستون|۲}} | {{ستون|۲}} | ||
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/222722/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF دائره المعارف بزرگ اسلامی] | * [https://www.cgie.org.ir/fa/article/222722/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%A8%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AF%DB%8C%D8%AF دائره المعارف بزرگ اسلامی] | ||