Automoderated users، confirmed، movedable، protected، templateeditor
۲٬۸۷۶
ویرایش
تقریب مذاهب اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
(ویکی سازی) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
برای اثبات مشروعیت تقریب به آیاتی از [[قرآن]] استناد شده است. برای تقریب مذاهب اسلامی اقدامات مختلفی انجام شده است. از جمله تأسیس نهادهایی همچون [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة]] ([[سال ۱۳۱۷ هجری شمسی|۱۳۱۷ش]]) و [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] ([[سال ۱۳۶۹ هجری شمسی|۱۳۶۹ش]]). همچنین برگزاری [[کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی]]، انتشار کتاب تقریبی، صدور فتواهایی در حرمت اهانت به مقدسات دیگر مذاهب و جواز عمل بر طبق آنها از دیگر اقدامات تقریبی است. | برای اثبات مشروعیت تقریب به آیاتی از [[قرآن]] استناد شده است. برای تقریب مذاهب اسلامی اقدامات مختلفی انجام شده است. از جمله تأسیس نهادهایی همچون [[دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة]] ([[سال ۱۳۱۷ هجری شمسی|۱۳۱۷ش]]) و [[مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]] ([[سال ۱۳۶۹ هجری شمسی|۱۳۶۹ش]]). همچنین برگزاری [[کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی]]، انتشار کتاب تقریبی، صدور فتواهایی در حرمت اهانت به مقدسات دیگر مذاهب و جواز عمل بر طبق آنها از دیگر اقدامات تقریبی است. | ||
== مفهوم‌شناسی و اهمیت == | ==مفهوم‌شناسی و اهمیت== | ||
تقریب مذاهب اسلامی، تلاش برای تحکیم روابط میان پیروان مذاهب اسلامی از راه درک اختلاف‌های میان خود و زدودن پیامدهای منفی این اختلافات است نه اصل اختلاف‌ها.<ref>خسروشاهی، سرگذشت تقریب، ۱۳۸۹ش، ص۲۲.</ref> در راستای تقریب مذاهب اسلامی، با حمایت عالمان شیعه و سنی، مراکز متعددی تأسیس شده است. همچنین آثار متعددی در این باره نوشته شده است. | تقریب مذاهب اسلامی، تلاش برای تحکیم روابط میان پیروان مذاهب اسلامی از راه درک اختلاف‌های میان خود و زدودن پیامدهای منفی این اختلافات است نه اصل اختلاف‌ها.<ref>خسروشاهی، سرگذشت تقریب، ۱۳۸۹ش، ص۲۲.</ref> در راستای تقریب مذاهب اسلامی، با حمایت عالمان شیعه و سنی، مراکز متعددی تأسیس شده است. همچنین آثار متعددی در این باره نوشته شده است. | ||
=== وحدت اسلامی=== | ===وحدت اسلامی=== | ||
[[مرتضی مطهری]] ([[سال ۱۲۹۸ هجری شمسی|۱۲۹۸]]- [[سال ۱۳۵۸ هجری شمسی|۱۳۵۸ش]]) متفکر شیعه، وحدت اسلامی را به معنای موضع‌گیری واحد پیروان مذاهب اسلامی در برابر دشمنان اسلام دانسته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۵، ص۲۶.</ref> به گفته [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، وحدت به معنای یکی‌شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست، بلکه منظور از آن این است که [[مسلمان|مسلمانان]] با هم متحد بشوند و با یکدیگر دشمنی نکنند.<ref>سخنرانی، ۱۹ مهر ۱۳۶۸.</ref> تعدادی از مسلمانان وحدت را به معنای یکی‌شدن‌مذاهب می‌دانند و با آن مخالفند.<ref>هاشمی فشارکی، «واکاوی دیدگاه موافقان و مخالفان تقریب مذاهب اسلامی»، ص۱۲۸.</ref> | [[مرتضی مطهری]] ([[سال ۱۲۹۸ هجری شمسی|۱۲۹۸]]- [[سال ۱۳۵۸ هجری شمسی|۱۳۵۸ش]]) متفکر شیعه، وحدت اسلامی را به معنای موضع‌گیری واحد پیروان مذاهب اسلامی در برابر دشمنان اسلام دانسته است.<ref>مطهری، مجموعه آثار، ج۲۵، ص۲۶.</ref> به گفته [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت‌الله خامنه‌ای]]، رهبر [[نظام جمهوری اسلامی ایران|جمهوری اسلامی ایران]]، وحدت به معنای یکی‌شدن عقاید و مذاهب اسلامی نیست، بلکه منظور از آن این است که [[مسلمان|مسلمانان]] با هم متحد بشوند و با یکدیگر دشمنی نکنند.<ref>سخنرانی، ۱۹ مهر ۱۳۶۸.</ref> تعدادی از مسلمانان وحدت را به معنای یکی‌شدن‌مذاهب می‌دانند و با آن مخالفند.<ref>هاشمی فشارکی، «واکاوی دیدگاه موافقان و مخالفان تقریب مذاهب اسلامی»، ص۱۲۸.</ref> | ||
== مبانی مشروعیت== | ==مبانی مشروعیت== | ||
برای مشروعیت تقریب مذاهب اسلامی به آیات متعددی از [[قرآن]] استناد شده است. از جمله: | برای مشروعیت تقریب مذاهب اسلامی به آیات متعددی از [[قرآن]] استناد شده است. از جمله: | ||
*[[آیه اعتصام]]: {{متن قرآن|وَ اعْتَصِمُواْ بحَِبْلِ الله جَمِيعًا وَ لَا تَفَرَّقُواْ؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید.|سوره=[[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]]|آیه=۱۰۳.}} در این آیه به لزوم اعتصام به ریسمان الهی و پرهیز از تفرقه دستور داده شده است. | *[[آیه اعتصام]]: {{متن قرآن|وَ اعْتَصِمُواْ بحَِبْلِ الله جَمِيعًا وَ لَا تَفَرَّقُواْ؛ و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید، و پراکنده نشوید.|سوره=[[سوره آل‌عمران|آل‌عمران]]|آیه=۱۰۳.}} در این آیه به لزوم اعتصام به ریسمان الهی و پرهیز از تفرقه دستور داده شده است. | ||
*[[آیه اخوت]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَینْ أَخَوَیکمُ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکمُ تُرْحَمُونَ؛ مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوا ی الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید!|سوره=[[سوره حجرات|حجرات]]|آیه=۱۰.}} <ref>صفری فروشانی و متقی‌زاده، «رابطه تقریب مذاهب با حقایق دینی با استناد به قرآن»، ص۳۹-۴۰.</ref> | *[[آیه اخوت]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُواْ بَینْ أَخَوَیکمُ وَ اتَّقُواْ اللَّهَ لَعَلَّکمُ تُرْحَمُونَ؛ مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید و تقوا ی الهی پیشه کنید، باشد که مشمول رحمت او شوید!|سوره=[[سوره حجرات|حجرات]]|آیه=۱۰.}} <ref>صفری فروشانی و متقی‌زاده، «رابطه تقریب مذاهب با حقایق دینی با استناد به قرآن»، ص۳۹-۴۰.</ref> | ||
همچنین برای مشروعیت تقریب به آیه {{متن قرآن|«قُل یا أَهلَ الکِتابِ تَعالَوا إِلیٰ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم...»|سوره= آل‌عمران|آیه=۶۴.}} استناده شده است خداوند به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] امر کرده است که [[اهل کتاب]] را با اتکا به اشتراکاتی از جمله [[توحید|یکتاپرستی]] و دوری از [[شرک]]، به وحدت دعوت کند.<ref> فخلعی، آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۲.</ref> بر این اساس، گفته شده است که هر گاه تقریب ادیان توحیدی در راستای باورهای مشترک ممکن باشد، حتماً تقریب مذاهب اسلامی در پرتو باورهای مشترک فراوانی که با یکدیگر دارند ممکن است.<ref> فخلعی، آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۳.</ref> | همچنین برای مشروعیت تقریب به آیه {{متن قرآن|«قُل یا أَهلَ الکِتابِ تَعالَوا إِلیٰ کَلِمَةٍ سَواءٍ بَینَنا وَبَینَکُم...»|سوره= آل‌عمران|آیه=۶۴.}} استناده شده است خداوند به [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] امر کرده است که [[اهل کتاب]] را با اتکا به اشتراکاتی از جمله [[توحید|یکتاپرستی]] و دوری از [[شرک]]، به وحدت دعوت کند.<ref> فخلعی، آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۲.</ref> بر این اساس، گفته شده است که هر گاه تقریب ادیان توحیدی در راستای باورهای مشترک ممکن باشد، حتماً تقریب مذاهب اسلامی در پرتو باورهای مشترک فراوانی که با یکدیگر دارند ممکن است.<ref> فخلعی، آشنایی با تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۲۳.</ref> | ||
== تاریخچه فعالیت‌های تقریبی== | ==تاریخچه فعالیت‌های تقریبی== | ||
===دوره خلفای عباسی=== | ===دوره خلفای عباسی=== | ||
اصطلاح تقریب مذاهب اسلامی مربوط به قرن چهاردهم قمری است. هر چند به گفته برخی از محققان در دوره‌هایی از تاریخ اسلام، تلاش‌هایی برای رفع درگیری‌های مذهبی از سوی حاکمان مسلمان صورت گرفته است<ref>جودکی، «تقریب»، ص۷۷۳.</ref> از جمله پیشنهاد [[منصور عباسی|منصور]]، خلیفه دوم عباسی (حکومت: ۱۳۶–۱۵۸ق)، به [[مالک بن انس]]، پیشوای [[مذهب مالکی]]، برای اعلام کردن کتاب او به عنوان تنها منبع رسمی و مشروع در جامعه اسلامی، که با مخالفت مالک روبرو شد.<ref>طبری، «المنتخب من کتاب المذیل...»، ص۶۵۹–۶۶۰.</ref> [[مأمون عباسی|مأمون]]، هفتمین خلیفه عباسی (حکومت: ۱۹۸–۲۱۸ق) برای رفع مناقشات مذهبی، مجالس متعددی تشکیل می‌داد که در آن بزرگان هر مذهب درباره مسائل مختلف به بحث و گفتگو می‌پرداختند، اما حمایت مأمون از [[معتزله]]، بحث‌های مذکور را بی‌نتیجه ساخت.<ref>صعیدی، «سعی قدیم فی توحید المذاهب»، ص۳۷–۳۸.</ref> | اصطلاح تقریب مذاهب اسلامی مربوط به قرن چهاردهم قمری است. هر چند به گفته برخی از محققان در دوره‌هایی از تاریخ اسلام، تلاش‌هایی برای رفع درگیری‌های مذهبی از سوی حاکمان مسلمان صورت گرفته است<ref>جودکی، «تقریب»، ص۷۷۳.</ref> از جمله پیشنهاد [[منصور عباسی|منصور]]، خلیفه دوم عباسی (حکومت: ۱۳۶–۱۵۸ق)، به [[مالک بن انس]]، پیشوای [[مذهب مالکی]]، برای اعلام کردن کتاب او به عنوان تنها منبع رسمی و مشروع در جامعه اسلامی، که با مخالفت مالک روبرو شد.<ref>طبری، «المنتخب من کتاب المذیل...»، ص۶۵۹–۶۶۰.</ref> [[مأمون عباسی|مأمون]]، هفتمین خلیفه عباسی (حکومت: ۱۹۸–۲۱۸ق) برای رفع مناقشات مذهبی، مجالس متعددی تشکیل می‌داد که در آن بزرگان هر مذهب درباره مسائل مختلف به بحث و گفتگو می‌پرداختند، اما حمایت مأمون از [[معتزله]]، بحث‌های مذکور را بی‌نتیجه ساخت.<ref>صعیدی، «سعی قدیم فی توحید المذاهب»، ص۳۷–۳۸.</ref> | ||
=== دوره نادرشاه=== | ===دوره نادرشاه=== | ||
[[نادرشاه افشار]] (حکومت: ۱۱۴۸–۱۱۶۰ق) شرط پذیرش سلطنت ایران را در مجلسی که در سال ۱۱۴۸ق با حضور نمایندگان تمام طبقات [[ایران]] در دشت مغان برگزار شد، ترک سبّ [[خلفای سه‌گانه]] و احتساب مذهب [[شیعه|مذهب شیعه]]، به‌عنوان مذهب پنجم در کنار [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|مذاهب چهارگانه اهل‌سنت]] اعلام کرد و نمایندگانی به عثمانی فرستاد و همکاری آنان را در این امر خواستار شد.<ref>آتابای، «تلاش نادرشاه افشار برای رفع اختلافات مذهبی»، ص۷۱.</ref> وی به رغم جنگ‌های ایران و عثمانی و تجاوز نیروهای عثمانی به مرزهای ایران، برای وحدت شیعه و سنی تلاش نمود و در سال ۱۱۵۶ق پیشنهاد کرد که علمای برجسته شیعه با [[عبدالله سویدی|عبدالله سُوَیدی]] (۱۱۷۴ق)، شیخ‌الاسلام عثمانی، مجلس بحث و گفتگویی در [[بغداد]] تشکیل دهند، اما این پیشنهاد با مخالفت علمای شیعه و کارشکنی و بدگمانی شیخ‌الاسلام عثمانی بی‌نتیجه ماند.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۷۴؛ آتابای، «تلاش نادرشاه افشار برای رفع اختلافات مذهبی»، ص۷۱.</ref> | [[نادرشاه افشار]] (حکومت: ۱۱۴۸–۱۱۶۰ق) شرط پذیرش سلطنت ایران را در مجلسی که در سال ۱۱۴۸ق با حضور نمایندگان تمام طبقات [[ایران]] در دشت مغان برگزار شد، ترک سبّ [[خلفای سه‌گانه]] و احتساب مذهب [[شیعه|مذهب شیعه]]، به‌عنوان مذهب پنجم در کنار [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|مذاهب چهارگانه اهل‌سنت]] اعلام کرد و نمایندگانی به عثمانی فرستاد و همکاری آنان را در این امر خواستار شد.<ref>آتابای، «تلاش نادرشاه افشار برای رفع اختلافات مذهبی»، ص۷۱.</ref> وی به رغم جنگ‌های ایران و عثمانی و تجاوز نیروهای عثمانی به مرزهای ایران، برای وحدت شیعه و سنی تلاش نمود و در سال ۱۱۵۶ق پیشنهاد کرد که علمای برجسته شیعه با [[عبدالله سویدی|عبدالله سُوَیدی]] (۱۱۷۴ق)، شیخ‌الاسلام عثمانی، مجلس بحث و گفتگویی در [[بغداد]] تشکیل دهند، اما این پیشنهاد با مخالفت علمای شیعه و کارشکنی و بدگمانی شیخ‌الاسلام عثمانی بی‌نتیجه ماند.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۷۴؛ آتابای، «تلاش نادرشاه افشار برای رفع اختلافات مذهبی»، ص۷۱.</ref> | ||
===قرن سیزدهم و چهاردهم قمری=== | === قرن سیزدهم و چهاردهم قمری === | ||
[[پرونده:39673 832.jpg|بندانگشتی|دیدار شرکت کنندگان در کنگره جهانی «جریان‌های افراطی و تکفیری از دیدگاه علمای اسلام» با سید علی خامنه‌ای]] | |||
[[سید جمال‌الدین اسدآبادی]] در اوایل سده چهاردهم، موضوع اتحاد اسلام را در مقالاتش در مجله عربی‌زبان [[مجله عروة الوثقی|عروة الوثقی]]، مطرح کرد.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۸۲، ۱۸۵، ۱۸۷.</ref> با تعطیلی مجله عروةالوثقی، این موضوع مدتی مسکوت ماند و با دعوت [[سلطان عبدالحمید دوم]]، پادشاه عثمانی (حکومت: ۱۲۹۳–۱۳۲۷ق/ ۱۸۷۶–۱۹۰۹م)، از سید جمال‌الدین، برای فعالیت در راه تحقق اتحاد اسلامی، دوباره مطرح شد؛ هر چند که به سبب بروز مخالفت‌ها و مبهم بودن اغراض سلطان عبدالحمید، این امر تحقق نیافت.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۸۲، ۱۸۵، ۱۸۷.</ref> | [[سید جمال‌الدین اسدآبادی]] در اوایل سده چهاردهم، موضوع اتحاد اسلام را در مقالاتش در مجله عربی‌زبان [[مجله عروة الوثقی|عروة الوثقی]]، مطرح کرد.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۸۲، ۱۸۵، ۱۸۷.</ref> با تعطیلی مجله عروةالوثقی، این موضوع مدتی مسکوت ماند و با دعوت [[سلطان عبدالحمید دوم]]، پادشاه عثمانی (حکومت: ۱۲۹۳–۱۳۲۷ق/ ۱۸۷۶–۱۹۰۹م)، از سید جمال‌الدین، برای فعالیت در راه تحقق اتحاد اسلامی، دوباره مطرح شد؛ هر چند که به سبب بروز مخالفت‌ها و مبهم بودن اغراض سلطان عبدالحمید، این امر تحقق نیافت.<ref>محیط طباطبائی، سید جمال‌الدین اسدآبادی و بیداری مشرق‌زمین، ۱۳۷۰ش، ص۱۸۲، ۱۸۵، ۱۸۷.</ref> | ||
| خط ۲۷: | خط ۲۸: | ||
==نهادها و مراکز تقریبی== | ==نهادها و مراکز تقریبی== | ||
=== جمعیت تقریب بین ادیان === | ===جمعیت تقریب بین ادیان=== | ||
نخستین جمعیت تقریب بین ادیان در سال ۱۳۰۳ق تشکیل شد.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> پس از تعطیل شدن مجله عروةالوثقی، [[محمد عبده]]، از عالمان اهل‌سنت مصر، به [[بیروت]] رفت و با همکاری افرادی چون ابوتراب ساوجی (خادم [[سید جمال‌الدین اسدآبادی|سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]) و میرزا محمدباقر بواناتی (مترجم انگلیسی عروة الوثقی)، «جمعیة التقریب بین اهل الاسلام و اهل الکتاب» را تأسیس کرد که بعدها افرادی از [[ایران]]، [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]]، [[بریتانیا|انگلیس]] و [[هند|هندوستان]] به آن پیوستند.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> با این حال مدت فعالیت این جمعیت کوتاه بود.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> | نخستین جمعیت تقریب بین ادیان در سال ۱۳۰۳ق تشکیل شد.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> پس از تعطیل شدن مجله عروةالوثقی، [[محمد عبده]]، از عالمان اهل‌سنت مصر، به [[بیروت]] رفت و با همکاری افرادی چون ابوتراب ساوجی (خادم [[سید جمال‌الدین اسدآبادی|سیدجمال‌الدین اسدآبادی]]) و میرزا محمدباقر بواناتی (مترجم انگلیسی عروة الوثقی)، «جمعیة التقریب بین اهل الاسلام و اهل الکتاب» را تأسیس کرد که بعدها افرادی از [[ایران]]، [[امپراتوری عثمانی|عثمانی]]، [[بریتانیا|انگلیس]] و [[هند|هندوستان]] به آن پیوستند.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> با این حال مدت فعالیت این جمعیت کوتاه بود.<ref>محیط طباطبایی، «سید جمال‌الدین و وحدت اسلامی»، ص۱۷–۱۸.</ref> | ||
=== دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة === | ===دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة=== | ||
{{اصلی|دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة}} | {{اصلی|دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیة}} | ||
نهادی است که در سال ۱۹۴۷م با تلاش [[محمدتقی قمی]] (۱۲۸۹–[[سال ۱۳۶۹ هجری شمسی|۱۳۶۹ش]]) و همکاری تعدادی از علمای [[الازهر]] در [[قاهره]] راه‌اندازی شد.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۴، ۱۲۷.</ref> و به محل گردهمایی عالمان و روحانیان شیعه و سنی تبدیل شد؛ کسانی همچون [[محمدعلی علوبه پاشا]] که بعداً به ریاست دارالتقریب برگزیده شد، [[شیخ عبدالمجید سلیم]]، رئیس هیئت فتوای [[الازهر|دانشگاه الازهر]]، [[حاج امین حسینی]]، مفتی اعظم [[فلسطین]]، [[شیخ محمد عبداللطیف]]، مفتی وزارت اوقاف، شیخ [[محمد عبدالفتاح عنانی]]، رئیس [[مذهب مالکی]]، [[محمود شلتوت|شیخ محمود شَلْتوت]]، عضو هیئت کبار العلمای حنفی، [[حسن البنا|حسن البَنّا]]، رهبر جمعیت [[اخوان المسلمین]] و قاضی [[محمد بن عبدالله امری]]، نماینده [[زیدیه]] [[یمن]] از اعضای این مرکز بودند.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۷–۱۲۹.</ref> بعدها شیخ [[محمدحسین کاشف‌الغطاء]] و [[سید هبةالدین شهرستانی]] و [[سید عبدالحسین شرف‌الدین]]، از علمای شیعه نیز به دارالتقریب پیوستند.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۷–۱۲۹.</ref> | نهادی است که در سال ۱۹۴۷م با تلاش [[محمدتقی قمی]] (۱۲۸۹–[[سال ۱۳۶۹ هجری شمسی|۱۳۶۹ش]]) و همکاری تعدادی از علمای [[الازهر]] در [[قاهره]] راه‌اندازی شد.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۴، ۱۲۷.</ref> و به محل گردهمایی عالمان و روحانیان شیعه و سنی تبدیل شد؛ کسانی همچون [[محمدعلی علوبه پاشا]] که بعداً به ریاست دارالتقریب برگزیده شد، [[شیخ عبدالمجید سلیم]]، رئیس هیئت فتوای [[الازهر|دانشگاه الازهر]]، [[حاج امین حسینی]]، مفتی اعظم [[فلسطین]]، [[شیخ محمد عبداللطیف]]، مفتی وزارت اوقاف، شیخ [[محمد عبدالفتاح عنانی]]، رئیس [[مذهب مالکی]]، [[محمود شلتوت|شیخ محمود شَلْتوت]]، عضو هیئت کبار العلمای حنفی، [[حسن البنا|حسن البَنّا]]، رهبر جمعیت [[اخوان المسلمین]] و قاضی [[محمد بن عبدالله امری]]، نماینده [[زیدیه]] [[یمن]] از اعضای این مرکز بودند.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۷–۱۲۹.</ref> بعدها شیخ [[محمدحسین کاشف‌الغطاء]] و [[سید هبةالدین شهرستانی]] و [[سید عبدالحسین شرف‌الدین]]، از علمای شیعه نیز به دارالتقریب پیوستند.<ref>جماعة التقریب بین المذاهب الاسلامیة، «اساسنامه جمعیت تقریب بین مذاهب اسلامی»، ص۱۲۷–۱۲۹.</ref> | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۷: | ||
نشر مقالات و کتب، برای نشان دادن چهره‌ای صحیح از مذهب شیعه،<ref>مغنیه، «الغلاة فی نظر الشیعة الإمامیة»، ۱۳۷۴، ص۳۷۹–۳۸۱؛ علوی مدغری، التقریب بین الفرق الإسلامیة، ۱۹۹۲م، ص۳۶–۴۵.</ref> چاپ و انتشار برخی از منابع مهم اسلامی و شیعی،<ref>بی‌آزار شیرازی، همبستگی مذاهب اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۳۲۷–۳۳۲.</ref> تدریس [[فقه|فقه شیعه]] در دانشگاه الازهر در کنار سایر مذاهب فقهی و تغییر برخی قوانین [[مصر]] طبق مذهب شیعه<ref>شلتوت، «شیعه و دانشگاه الازهر»، ص۴۱۱–۴۱۴.</ref> از اقدامات دارالتقریب بود. | نشر مقالات و کتب، برای نشان دادن چهره‌ای صحیح از مذهب شیعه،<ref>مغنیه، «الغلاة فی نظر الشیعة الإمامیة»، ۱۳۷۴، ص۳۷۹–۳۸۱؛ علوی مدغری، التقریب بین الفرق الإسلامیة، ۱۹۹۲م، ص۳۶–۴۵.</ref> چاپ و انتشار برخی از منابع مهم اسلامی و شیعی،<ref>بی‌آزار شیرازی، همبستگی مذاهب اسلامی، ۱۳۷۷ش، ص۳۲۷–۳۳۲.</ref> تدریس [[فقه|فقه شیعه]] در دانشگاه الازهر در کنار سایر مذاهب فقهی و تغییر برخی قوانین [[مصر]] طبق مذهب شیعه<ref>شلتوت، «شیعه و دانشگاه الازهر»، ص۴۱۱–۴۱۴.</ref> از اقدامات دارالتقریب بود. | ||
=== مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی === | ===مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی=== | ||
{{اصلی|مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی}} | {{اصلی|مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی}} | ||
مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در ۱۳۶۹ ش، به دستور [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت الله سیدعلی خامنه‌ای]] «مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی» به وجود آمد. این مجمع عهده‌دار تلاش‌های تقریبی در جهان اسلام است و همه ساله با شرکت اندیشمندان اسلامی، در ایران یا دیگر کشورهای اسلامی همایش‌های وحدت برگزار می‌کند. [[مجله رسالة التقریب]] (به زبان عربی، چاپ تهران)، ترجمان (ارگان) مجمع تقریب، از ۱۳۷۱ ش فعالیت خود را به منظور ایجاد روح وحدت اسلامی در میان ملل مسلمان آغاز و آثار اندیشمندان اسلامی را منتشر کرده‌است.<ref>[https://www.taghrib.org/fa/world-meeting/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9 «درباره مجمع»]، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.</ref> | مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در ۱۳۶۹ ش، به دستور [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت الله سیدعلی خامنه‌ای]] «مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی» به وجود آمد. این مجمع عهده‌دار تلاش‌های تقریبی در جهان اسلام است و همه ساله با شرکت اندیشمندان اسلامی، در ایران یا دیگر کشورهای اسلامی همایش‌های وحدت برگزار می‌کند. [[مجله رسالة التقریب]] (به زبان عربی، چاپ تهران)، ترجمان (ارگان) مجمع تقریب، از ۱۳۷۱ ش فعالیت خود را به منظور ایجاد روح وحدت اسلامی در میان ملل مسلمان آغاز و آثار اندیشمندان اسلامی را منتشر کرده‌است.<ref>[https://www.taghrib.org/fa/world-meeting/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%AC%D9%85%D8%B9 «درباره مجمع»]، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.</ref> | ||
== زمینه‌ها و موانع == | ==زمینه‌ها و موانع== | ||
برای تقریب زمینه‌هایی ذکر شده است از جمله: | برای تقریب زمینه‌هایی ذکر شده است از جمله: | ||
*پرهیز از توهین به مقدسات مذاهب دیگر | *پرهیز از توهین به مقدسات مذاهب دیگر | ||
*پرهیز از [[تکفیر اهل قبله|تکفیر]] پیروان مذاهب دیگر | *پرهیز از [[تکفیر اهل قبله|تکفیر]] پیروان مذاهب دیگر | ||
* تلاش حول مشترکات مذاهب همچون اعتقاد به [[توحید]]، [[نبوت]]، [[معاد]]، [[نماز]]، [[روزه]]، [[قبله]] و [[قرآن]]. | *تلاش حول مشترکات مذاهب همچون اعتقاد به [[توحید]]، [[نبوت]]، [[معاد]]، [[نماز]]، [[روزه]]، [[قبله]] و [[قرآن]]. | ||
همچنین جهالت، [[تعصب]] و دسیسه دشمنان از موانع تقریب ذکر شده است.<ref>فخلعی، آشنايی با تقريب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۶۸-۷۳.</ref> به گفته آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، دشمنان اسلام در صدد ایجاد اختلاف میان شیعه و سنی هستند او از شیعیانی که به اختلافات دامن می‌زنند و با وحدت اسلامی مخالفت می‌کنند به [[شیعه انگلیسی]] و از این گروه از اهل‌سنت به [[اسلام آمریکایی]] تعبیر کرده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34429 بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر]، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> | همچنین جهالت، [[تعصب]] و دسیسه دشمنان از موانع تقریب ذکر شده است.<ref>فخلعی، آشنايی با تقريب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۷ش، ص۶۸-۷۳.</ref> به گفته آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، دشمنان اسلام در صدد ایجاد اختلاف میان شیعه و سنی هستند او از شیعیانی که به اختلافات دامن می‌زنند و با وحدت اسلامی مخالفت می‌کنند به [[شیعه انگلیسی]] و از این گروه از اهل‌سنت به [[اسلام آمریکایی]] تعبیر کرده است.<ref>[https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=34429 بیانات در دیدار اقشار مختلف مردم به مناسبت عید غدیر]، دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله خامنه‌ای.</ref> | ||
== اقدامات تقریبی == | ==اقدامات تقریبی== | ||
#صدور [[فتوای شلتوت|فتوای شیخ شلتوت]] مبنی بر جواز عمل بر مذهب شیعه<ref>سلهب، الشیخ محمود شلتوت، ۲۰۰۸م، ص۱۵۴.</ref> | #صدور [[فتوای شلتوت|فتوای شیخ شلتوت]] مبنی بر جواز عمل بر مذهب شیعه<ref>سلهب، الشیخ محمود شلتوت، ۲۰۰۸م، ص۱۵۴.</ref> | ||
# اعلان [[۱۲ ربیع‌الاول|۱۲]] تا[[۱۷ ربیع‌الاول]] هر سال (ایام ولادت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]]) به عنوان [[هفته وحدت]] از سوی [[نظام جمهوری اسلامی ایران]].<ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-79/238802-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%AA% «از پیشنهاد آیت‌الله منتظری تا حرمت سب صحابه»]، خبرگزاری ایلنا.</ref> | #اعلان [[۱۲ ربیع‌الاول|۱۲]] تا[[۱۷ ربیع‌الاول]] هر سال (ایام ولادت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام]]) به عنوان [[هفته وحدت]] از سوی [[نظام جمهوری اسلامی ایران]].<ref>[https://www.ilna.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%A8%D8%AA-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C-79/238802-%D8%A7%D8%B2-%D9%BE%DB%8C%D8%B4%D9%86%D9%87%D8%A7%D8%AF-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%D9%86%D8%AA% «از پیشنهاد آیت‌الله منتظری تا حرمت سب صحابه»]، خبرگزاری ایلنا.</ref> | ||
# جلوگیری از نشر کتاب‌های تفرقه‌آمیز توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران<ref>بی‌آزار شیرازی، «فتاوی تفرقه‌انگیز وهابیان همسو با خشم امریکا و اسرائیل...» ۱۳۷۰ش، ص۵۷؛ نیز برای نمونه اقدامات رجوع کنید به مشکینی، المصباح المنیر، ۱۳۷۶ش، ص۱۳.</ref> | #جلوگیری از نشر کتاب‌های تفرقه‌آمیز توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایران<ref>بی‌آزار شیرازی، «فتاوی تفرقه‌انگیز وهابیان همسو با خشم امریکا و اسرائیل...» ۱۳۷۰ش، ص۵۷؛ نیز برای نمونه اقدامات رجوع کنید به مشکینی، المصباح المنیر، ۱۳۷۶ش، ص۱۳.</ref> | ||
# صدور فتوای [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] مبنی بر لزوم [[نماز جماعت]] گزاردن شیعیان همراه با سایر مسلمانان در مراسم حج | #صدور فتوای [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] مبنی بر لزوم [[نماز جماعت]] گزاردن شیعیان همراه با سایر مسلمانان در مراسم حج | ||
#[[فتوای حرمت اهانت به مقدسات اهل سنت]] از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران | #[[فتوای حرمت اهانت به مقدسات اهل سنت]] از سوی آیت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران | ||
#برگزاری [[کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی]]: رویدادی بین‌المللی است که هر ساله در [[هفته وحدت]] توسط مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در تهران برگزار می‌شود. در این کنفرانس، اندیشمندان مذاهب اسلامی و فعالان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مسلمان از کشورهای مختلف جهان حضور دارند و به ارائه مقاله، سخنرانی و بیان دیدگاه‌های خود می‌پردازند. گسترش اندیشه تقریب از اهداف کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی است.<ref>[https://iuc.taqrib.ir/iuc36/fa/contact-us «درباره ما»]، سی و ششمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی.</ref> | #برگزاری [[کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی]]: رویدادی بین‌المللی است که هر ساله در [[هفته وحدت]] توسط مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی در تهران برگزار می‌شود. در این کنفرانس، اندیشمندان مذاهب اسلامی و فعالان فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مسلمان از کشورهای مختلف جهان حضور دارند و به ارائه مقاله، سخنرانی و بیان دیدگاه‌های خود می‌پردازند. گسترش اندیشه تقریب از اهداف کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی است.<ref>[https://iuc.taqrib.ir/iuc36/fa/contact-us «درباره ما»]، سی و ششمین کنفرانس بین المللی وحدت اسلامی.</ref> | ||
# تأسیس [[دانشگاه مذاهب اسلامی]] در تهران، که در آن [[فقه|فقه جعفری]]، [[زیدیه|زیدی]]، [[حنفیه|حنفی]]، [[مالکی]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]، [[حنبلی]] و [[اباضیه|اِباضی]] تدریس می‌شود.<ref>[https://www.mazaheb.ac.ir/page/17 دانشگاه در یک نگاه]، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی.</ref> | #تأسیس [[دانشگاه مذاهب اسلامی]] در تهران، که در آن [[فقه|فقه جعفری]]، [[زیدیه|زیدی]]، [[حنفیه|حنفی]]، [[مالکی]]، [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]]، [[حنبلی]] و [[اباضیه|اِباضی]] تدریس می‌شود.<ref>[https://www.mazaheb.ac.ir/page/17 دانشگاه در یک نگاه]، دانشگاه بین المللی مذاهب اسلامی.</ref> | ||
# تألیف و انتشار آثار تقریبی: [[بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی]] با همکاری مجمع تقریب مذاهب اسلامی در ۱۳۷۰ش مقالات مندرج در شصت شماره رسالة الاسلام را چاپ کرد. | #تألیف و انتشار آثار تقریبی: [[بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی]] با همکاری مجمع تقریب مذاهب اسلامی در ۱۳۷۰ش مقالات مندرج در شصت شماره رسالة الاسلام را چاپ کرد. | ||
[[پرونده:کتاب طلایه‌داران تقریب-آیت‌الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|کتاب آیت‌الله بروجردی جلد اول مجموعه طلایه‌داران تقریب]] | [[پرونده:کتاب طلایه‌داران تقریب-آیت‌الله بروجردی.jpg|بندانگشتی|کتاب آیت‌الله بروجردی جلد اول مجموعه طلایه‌داران تقریب]] | ||
== مدافعان تقریب== | ==مدافعان تقریب== | ||
شماری از عالمان و روحانیان شیعه و سنی که در زمینه تقریب مذاهب اسلامی، اقداماتی انجام داده‌اند به عنوان مدافع تقریب شناخته می‌شوند. مجموعه طلایه‌داران تقریب که توسط مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی تدوین شده است<ref>[https://www.taqrib.ir/fa/publication/آیه-الله-بروجردی،-آیت-اخلاص-طلایه-داران-تقریب-1 «آیه‌الله بروجردی، آیت اخلاص | طلایه‌داران تقریب (۱)»]، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.</ref> به شرح حال این افراد اختصاص دارد. برخی از این افراد عبارتند از: | شماری از عالمان و روحانیان شیعه و سنی که در زمینه تقریب مذاهب اسلامی، اقداماتی انجام داده‌اند به عنوان مدافع تقریب شناخته می‌شوند. مجموعه طلایه‌داران تقریب که توسط مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی تدوین شده است<ref>[https://www.taqrib.ir/fa/publication/آیه-الله-بروجردی،-آیت-اخلاص-طلایه-داران-تقریب-1 «آیه‌الله بروجردی، آیت اخلاص | طلایه‌داران تقریب (۱)»]، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی.</ref> به شرح حال این افراد اختصاص دارد. برخی از این افراد عبارتند از: | ||
*[[سید جمال‌الدین اسدآبادی]] (۱۲۱۷-۱۲۷۵ش): عالم روشنفکری که برای تقریب مذاهب اسلامی، سفرهایی به مناطق مختلف جهان اسلام انجام داد. | *[[سید جمال‌الدین اسدآبادی]] (۱۲۱۷-۱۲۷۵ش): عالم روشنفکری که برای تقریب مذاهب اسلامی، سفرهایی به مناطق مختلف جهان اسلام انجام داد. | ||
| خط ۶۹: | خط ۷۰: | ||
یکی از مزایای معظم له توجه و علاقه فراوانی بود که به مسأله وحدت اسلام و حسن تفاهم و تقریب مذاهب اسلامیه داشت، این مرد چون به تاریخ اسلام و مذاهب اسلامی آشنا بود، می‌دانست که سیاست حکّامِ گذشته در تفرقه و دامن زدن آتش اختلاف چه اندازه تأثیر داشته است و هم توجه داشت که در عصر حاضر نیز سیاست‌های استعماری از این تفرقه حداکثر استفاده را می‌کنند و بلکه آن را دامن می‌زنند و هم توجه داشت که دوری شیعه از سایر فِرَق سبب شده است که آنها شیعه را نشناسند و درباره آنها تصوراتی دور از حقیقت بنمایند.به این جهات بسیار علاقه‌مند بود که حسن تفاهمی بین [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] برقرار شود که از طرفی وحدت اسلامی که منظور بزرگ این دین مقدس است، تأمین گردد و از طرف دیگر شیعه و فقه شیعه و معارف شیعه آن طور که هست به جامعه تسنن که اکثریت مسلمانان را تشکیل می‌دهند معرفی شود.| منبع = *منبع:مطهری، شش مقاله ، ص۵۰ | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | یکی از مزایای معظم له توجه و علاقه فراوانی بود که به مسأله وحدت اسلام و حسن تفاهم و تقریب مذاهب اسلامیه داشت، این مرد چون به تاریخ اسلام و مذاهب اسلامی آشنا بود، می‌دانست که سیاست حکّامِ گذشته در تفرقه و دامن زدن آتش اختلاف چه اندازه تأثیر داشته است و هم توجه داشت که در عصر حاضر نیز سیاست‌های استعماری از این تفرقه حداکثر استفاده را می‌کنند و بلکه آن را دامن می‌زنند و هم توجه داشت که دوری شیعه از سایر فِرَق سبب شده است که آنها شیعه را نشناسند و درباره آنها تصوراتی دور از حقیقت بنمایند.به این جهات بسیار علاقه‌مند بود که حسن تفاهمی بین [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] برقرار شود که از طرفی وحدت اسلامی که منظور بزرگ این دین مقدس است، تأمین گردد و از طرف دیگر شیعه و فقه شیعه و معارف شیعه آن طور که هست به جامعه تسنن که اکثریت مسلمانان را تشکیل می‌دهند معرفی شود.| منبع = *منبع:مطهری، شش مقاله ، ص۵۰ | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}} | ||
== کتابشناسی== | ==کتابشناسی== | ||
درباره تقریب آثار زیادی نوشته شده است. در مقاله «کتابشناسی تقریب مذاهب اسلامی» تعدادی از این آثار معرفی شده‌اند.<ref>حبیبی، «کتابشناسی تقریب مذاهب اسلامی»، ص۱۸۵-۲۱۰.</ref> برخی از آنها عبارتند از: | درباره تقریب آثار زیادی نوشته شده است. در مقاله «کتابشناسی تقریب مذاهب اسلامی» تعدادی از این آثار معرفی شده‌اند.<ref>حبیبی، «کتابشناسی تقریب مذاهب اسلامی»، ص۱۸۵-۲۱۰.</ref> برخی از آنها عبارتند از: | ||
* ابحاث فی الوحدة الاسلامیة نوشته محمدحسین فضل‌الله ([[سال ۱۳۱۴ هجری شمسی|۱۳۱۴]]-[[سال ۱۳۸۹ هجری شمسی|۱۳۸۹ش]])، و دیگران: این کتاب مقالاتی درباره وحدت اسلامی را در بردارد. انتشارات، مرکز العلم و الاسلام دمشق این کتاب را چاپ کرده است. | *ابحاث فی الوحدة الاسلامیة نوشته محمدحسین فضل‌الله ([[سال ۱۳۱۴ هجری شمسی|۱۳۱۴]]-[[سال ۱۳۸۹ هجری شمسی|۱۳۸۹ش]])، و دیگران: این کتاب مقالاتی درباره وحدت اسلامی را در بردارد. انتشارات، مرکز العلم و الاسلام دمشق این کتاب را چاپ کرده است. | ||
*استراتژی تقریب مذاهب اسلامی (مجموعه مقالات هجدهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی) | *استراتژی تقریب مذاهب اسلامی (مجموعه مقالات هجدهمین کنفرانس بین‌المللی وحدت اسلامی) | ||
*استراتژی وحدت در اندیشه سـیاسی اسـلام در دو جلد اثر سید احمد موثقی | *استراتژی وحدت در اندیشه سـیاسی اسـلام در دو جلد اثر سید احمد موثقی | ||
*شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب در عقاید، ﺗﻔﺴﯿﺮ، ﺣﺪﯾﺚ، فقه ﻣﻘﺎرن و هم بستگی مذاهب اسلامی. نوشته عبدالکریم بی آزار شیرازی، تهران، نشر مجمع تقریب مذاهب اسلامی | *شیخ محمود شلتوت طلایه دار تقریب در عقاید، ﺗﻔﺴﯿﺮ، ﺣﺪﯾﺚ، فقه ﻣﻘﺎرن و هم بستگی مذاهب اسلامی. نوشته عبدالکریم بی آزار شیرازی، تهران، نشر مجمع تقریب مذاهب اسلامی | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | |||
== منابع == | ==منابع== | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{ستون-شروع}} | {{ستون-شروع}} | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۲۳: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون == | ==پیوند به بیرون== | ||
*[http://rch.ac.ir/article/Details?id=11071 دانشنامه جهان اسلام] | *[http://rch.ac.ir/article/Details?id=11071 دانشنامه جهان اسلام] | ||
{{تقریب مذاهب}} | {{تقریب مذاهب}} | ||