آیه ۴۲ سوره یوسف: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان         = آیه ۴۲ سوره یوسف

| تصویر         = آیه ۴۲ سوره یوسف.jpg

| توضیح تصویر   =

| اندازه تصویر   =

| نام آیه       =

| واقع در سوره   = [[سوره یوسف]]

| شماره آیه     = ۴۲

| جزء           = ۱۲

| شأن نزول       =  

| مکان نزول     = [[مکه]]

| موضوع         = [[کلام اسلامی|کلامی]] • اعتقادی

| درباره         = درخواست یادآوری [[یوسف (پیامبر)|یوسف(ع)]] از ساقی بعد از آزادی از زندان، نزد اربابش

| سایر           =

| آیات مرتبط     =  

'''آیه ۴۲ سوره یوسف'''، بخشی از داستان یوسف در قرآن است و تلاش یوسف برای رهایی از زندان از طریق ساقی [[عزیز مصر]] را روایت کرده است. بر اساس این آیه، ساقی این سفارش را فراموش کرد و یوسف چندین سال دیگر (به گفته برخی مفسران هفت سال) در زندان باقی ماند.

به نظر بیشتر مفسران در این آیه، آن که پروردگار را از یاد برده یوسف بوده است، و به همین دلیل [[خدا|خداوند]] چند سال دیگر او را در زندان نگاه داشت. این نظر از برخی [[حدیث|روایات]] نیز استفاده شده است. [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] این کار حضرت یوسف را [[ترک اولی]] دانسته است. ولی [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]] این روایات را مخالف با نص قرآن ذکر کرده است و معتقد است کسی که دچار فراموشی شده آن وسطه است.  

آیه ۴۲ سوره یوسف،‌ بخشی از داستان یوسف در قرآن را بیان می‌کند. این آیه ادامه داستانِ [[تعبیر خواب]] دو زندانی توسط حضرت یوسف(ع)<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۱.</ref> است. بر اساس [[آیه ۴۱ سوره یوسف|آیه ۴۱]] یوسف تعبیر کرده بود که یکی از دو زندانی آزاد شده و به مقام ساقی‌گری عزیز مصر می‌رسد. بر اساس آیه ۴۲ یوسف از او تقاضا کرد که مرا به «رَبّ» خودت (مالک، شاه) یادآوری کن.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۳.</ref> ولی شیطان کاری کرد که او «یاد رَبّ» را فراموش کند و یوسف چند سالی در زندان باقی ماند.  

در بخشی از آیه ۴۲ سوره یوسف آمده است که «فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ»؛ پس شیطان ذکر رب را از یاد او برد. مفسران درباره ضمیر این جمله و این که چه کسی دچار فراموشی شده است دو گونه نظر داده‌اند.

 

بنابه روایت [[علی بن ابراهیم قمی]] و [[محمد بن مسعود عیاشی|عیاشی]] از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، بعد از اینکه حضرت یوسف از رفیق زندانیش خواست که جهت آزادی او، نزد پروردگارش از او یاد کند، خداوند به یوسف(ع) [[وحی]] کرد و بعد از برشمردن مواردی از لطف‌ها و نعمت‌های خداوند به حضرت یوسف در طول زندگیش، به جهت این اشتباه به او گفت که چند سال دیگر باید در زندان بماند و [[ثواب و عقاب|عقاب]] شود.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۶؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۳۴۵.</ref> روایت‌های دیگری هم مبنی بر اشتباه حضرت یوسف(ع) از عیاشی در تفسیرش نقل شده است.<ref>عیاشی، تفسير العيّاشی، ۱۳۸۰ق، ج۲، ص۱۷۷-۱۷۸.</ref>

طبرسی در [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]]، روایتی نقل کرده است که [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] از پناه بردن و طلب کمک کردن برادرش یوسف(ع) از غیر خدا تعجب کرده است و در روایت دیگری ذکر کرده که اگر یوسف(ع)، آن تقاضا را مطرح نمی‌کرد، زندانش این‌قدر طول نمی‌کشید.<ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹.</ref> سیوطی نیز در الدر المنثور به نقل از [[عبدالله بن عباس|ابن عباس]] این روایت را از پیامبر اسلام(ص) نقل کرده است.<ref>سیوطی، تفسیر الدر المنثور، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۲۰.</ref>  

ازنظر مکارم، به هر حال حضرت یوسف(ع) به غیر متوسل شد و [[ترک اولی]] کرد و به همین خاطر، چند سال در زندان ماند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref> به اعتقاد [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبائی]]، روایاتی که نسبت اشتباه به حضرت یوسف(ع) می‌دهد، مخالف با نص صریح [[قرآن]] است.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۳.</ref>

بین مفسران در اینکه ضمیر «فَأَنْسَاهُ» در فرازی از آیه ۴۲ سوره یوسف، «فَأَنْسَاهُ الشَّيْطَانُ ذِكْرَ رَبِّهِ»، به [[یوسف (پیامبر)|یوسف(ع)]] یا ساقی (رفیق زندانی) برگشت می‌کند، اختلاف شده است. برخی از مفسران ضمیر را به یوسف(ع) بر گرداندند، به این معنا که [[شیطان]]، خدا را از یاد یوسف برد و به همین دلیل برای رهایی به غیر متوسل شد و خداوند نیز به‌این‌خاطر، چند سال او را در زندان قرار داد و [[ثواب و عقاب|عقاب]] کرد.<ref>ابن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ۱۴۲۳ق، ج۲، ص۳۳۵؛ شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹؛ شیخ طوسی، التبيان، دار احیاء التراث العربی، ج۶، ص۱۴۴؛ ابو‌الفتوح رازی، روض الجنان، ۱۳۶۶-۱۳۷۸ش، ج۱۱، ص۸۱؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴؛ مدرسی، من هدی القرآن، ۱۴۱۹ق، ج۵، ص۲۰۹.</ref> به ادعای [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]]، بیشتر مفسران قائل به این نظر هستند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref> طبرسی،‌ این معنا را طبق روایتی از [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] و [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نیز دانسته است.<ref>شیخ طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق. ج۵، ص۳۵۹.</ref>  

به اعتقاد علامه طباطبائی، این مطلب را برخی ذکر کرده و به [[حدیث|روایت]] نسبت دادند؛<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref> اما ضعیف است؛ زیرا خداوند یوسف(ع) را از [[مخلصین|مخلَصین]] دانسته که شیطان در او راه ندارد؛ علاوه بر اینکه قرینه‌ای در این آیه که دلالت بر دلبسته شدن حضرت یوسف به غیر خدا، وجود ندارد؛ همچنان که در آیه ۴۵ از [[سوره یوسف]] ذکر می‌گردد که آن ساقی (رفیق زندانی) حضرت یوسف(ع) را به یاد آورد که این جمله نشان از فراموش‌کار بودن ساقی است، نه یوسف(ع).<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref>  

برخی دیگر نیز ضمیر را به ساقی (الذی) بر می‌گردانند، به این صورت که [[شیطان]] از یاد ساقی (رفیق زندانی) برد که نزد ربش از یوسف(ع) سخن بگوید و همین نکته، دلیل چند سال زندانی شدن حضرت یوسف(ع) شد.<ref>شریف لاهیجی، تفسیر شریف لاهیجی، ۱۳۷۳ش، ج۲، ص۵۲۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱؛ مغنیه، التفسیر المبین، ۱۴۲۵ق، ص۳۰۹.</ref> در این صورت «ذکر ربه»، به معنای «ذکر یوسف عند ربه» است، نه یاد خدا.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۵۰-۱۳۵۳ق، ج۱۱، ص۱۸۱.</ref> به گفته مکارم شیرازی، قرائن نیز این قول را ثابت می‌کند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱-۱۳۷۴ش، ج۹، ص۴۱۴.</ref> سید قطب از مفسران اهل‌سنت نیز با این نظر موافق است.<ref>قطب، فی ظلال القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۹۲.</ref>

* عیاشی، محمد بن مسعود، تفسير العيّاشی، به تصحیح هاشم رسولی، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیة، ۱۳۸۰ق.