خاندان نوبختی: تفاوت میان نسخه‌ها
ویرایش مدخل
M.hasanzadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
M.hasanzadeh (بحث | مشارکتها) (ویرایش مدخل) |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
{{دیگر کاربردها|نوبختی}}{{Infobox|name=|title={{{نام خاندان|خاندان نوبختی}}}|image={{{تصویر|}}}|caption={{{توضیح تصویر|{{{شرح تصویر|}}}}}}|headerstyle=background:#ccf;|header1=شناسنامه خاندان|label2=زمانه|data2={{{زمانه|اواسط قرن دوم تا اوایل قرن هفتم}}}|label3=بنیان‌گذار|data3={{{بنیان‌گذار|}}}|label4=خاستگاه|data4={{{خاستگاه|[[ایران]]}}}|label5=وجه نام‌گذاری|data5={{{وجه نام‌گذاری|انتساب به نوبخت}}}|header6=مکان استقرار|label7=|data7={{{مکان استقرار|[[بغداد]]}}}|header12=افراد سرشناس|label13=عالمان دینی|data13={{{عالمان دینی|ابوسهل بن نوبخت، [[ابوسهل نوبختی]]، [[حسین بن روح نوبختی]]، [[حسن بن موسی نوبختی]]}}}|label14=ادیبان|data14={{{ادیبان|}}}|label15=حاکمان|data15={{{حاکمان|}}}|label16=سایر|data16={{{سایر|}}}|belowstyle=background:#ddf;|below=}} | {{دیگر کاربردها|نوبختی}}{{Infobox|name=|title={{{نام خاندان|خاندان نوبختی}}}|image={{{تصویر|}}}|caption={{{توضیح تصویر|{{{شرح تصویر|}}}}}}|headerstyle=background:#ccf;|header1=شناسنامه خاندان|label2=زمانه|data2={{{زمانه|اواسط قرن دوم تا اوایل قرن هفتم}}}|label3=بنیان‌گذار|data3={{{بنیان‌گذار|}}}|label4=خاستگاه|data4={{{خاستگاه|[[ایران]]}}}|label5=وجه نام‌گذاری|data5={{{وجه نام‌گذاری|انتساب به نوبخت}}}|header6=مکان استقرار|label7=|data7={{{مکان استقرار|[[بغداد]]}}}|header12=افراد سرشناس|label13=عالمان دینی|data13={{{عالمان دینی|ابوسهل بن نوبخت، [[ابوسهل نوبختی]]، [[حسین بن روح نوبختی]]، [[حسن بن موسی نوبختی]]}}}|label14=ادیبان|data14={{{ادیبان|}}}|label15=حاکمان|data15={{{حاکمان|}}}|label16=سایر|data16={{{سایر|}}}|belowstyle=background:#ddf;|below=}} | ||
'''خاندان نوبختی''' خاندان مشهور [[ایران|ایرانی]] که افراد | '''خاندان نوبختی''' خاندان مشهور [[ایران|ایرانی]] که برخی از افراد آنها در طی دو قرن و نیم از اواسط قرن ۲ تا اوایل قرن ۷ق به عنوان [[نجوم|منجّم]]، ادیب، [[کلام|متکلّم]]، منشی و مؤلّف برخاسته‌اند که [[شیعه|شیعی]] مذهب بوده‌اند. | ||
ابوسهل بن نوبخت، [[ابوسهل نوبختی]]، [[حسین بن روح نوبختی]] <small>(از [[نواب اربعه]])</small> و [[حسن بن موسی نوبختی]] صاحب [[فرق الشیعه (کتاب)|فرق الشیعه]] ازجمله معروف‌ترین افراد این خاندان هستند. | ابوسهل بن نوبخت، [[ابوسهل نوبختی]]، [[حسین بن روح نوبختی]] <small>(از [[نواب اربعه]])</small> و [[حسن بن موسی نوبختی]] صاحب [[فرق الشیعه (کتاب)|فرق الشیعه]] ازجمله معروف‌ترین افراد این خاندان هستند. | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
همچنین خطیب بغدادی<ref>تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۵۴-۵۵</ref> در شرح حال منصور خلیفۀ عباسی حکایتی از [[ابوسهل نوبختی|ابوسهل بن علی بن نوبخت]] نقل می‌کند: | همچنین خطیب بغدادی<ref>تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۵۴-۵۵</ref> در شرح حال منصور خلیفۀ عباسی حکایتی از [[ابوسهل نوبختی|ابوسهل بن علی بن نوبخت]] نقل می‌کند: | ||
: جدّ وی نوبخت، [[زرتشت|زرتشتی]] مذهب بوده و علم نجوم را به نیکوترین وجه می‌دانسته است. هنگامی که او در زندان [[اهواز]] محبوس بوده، منصور خلیفۀ آیندۀ [[عباسیان]] را دیده بوده که به زندانش می‌آورند. هیبت و جلالت او بر نوبخت اثر می‌گذارد. نوبخت نزد او رفته از زادگاه و نسب و نام و کنیه‌اش می‌پرسد و به او نوید می‌دهد که همۀ آن مملکت (خوزستان) و فارس و خراسان و جبال (ناحیۀ ماد) را متصرف خواهد شد. آنگاه نوبخت نوشته‌ای به این مضمون از منصور دریافت می‌کند: «به نام خداوند بخشندۀ مهربان.ای نوبخت، اگر خداوند بر مسلمانان گشادی بخشید و بار ستمکاران را از دوش ایشان برداشت و حق را به کسانی که سزاوار آن هستند بازگردانید، از آنچه از حقّ خدمت تو بر ما بایسته است، غفلت نخواهیم کرد. امضاء: ابوجعفر. | :جدّ وی نوبخت، [[زرتشت|زرتشتی]] مذهب بوده و علم نجوم را به نیکوترین وجه می‌دانسته است. هنگامی که او در زندان [[اهواز]] محبوس بوده، منصور خلیفۀ آیندۀ [[عباسیان]] را دیده بوده که به زندانش می‌آورند. هیبت و جلالت او بر نوبخت اثر می‌گذارد. نوبخت نزد او رفته از زادگاه و نسب و نام و کنیه‌اش می‌پرسد و به او نوید می‌دهد که همۀ آن مملکت (خوزستان) و فارس و خراسان و جبال (ناحیۀ ماد) را متصرف خواهد شد. آنگاه نوبخت نوشته‌ای به این مضمون از منصور دریافت می‌کند: «به نام خداوند بخشندۀ مهربان.ای نوبخت، اگر خداوند بر مسلمانان گشادی بخشید و بار ستمکاران را از دوش ایشان برداشت و حق را به کسانی که سزاوار آن هستند بازگردانید، از آنچه از حقّ خدمت تو بر ما بایسته است، غفلت نخواهیم کرد. امضاء: ابوجعفر. | ||
: پس از آنکه منصور به خلافت رسید، نوبخت پیش او رفت و نامه را به او نشان داد. منصور گفت: من به یاد تو و به انتظار تو بودم. سپاس خدای را که وعدۀ خود را به جای آورد و گمان را به یقین پیوست و این امر (خلافت) را به اهل آن بازگردانید. نوبخت [[اسلام]] آورد و منجّم و مولای منصور گردید. | :پس از آنکه منصور به خلافت رسید، نوبخت پیش او رفت و نامه را به او نشان داد. منصور گفت: من به یاد تو و به انتظار تو بودم. سپاس خدای را که وعدۀ خود را به جای آورد و گمان را به یقین پیوست و این امر (خلافت) را به اهل آن بازگردانید. نوبخت [[اسلام]] آورد و منجّم و مولای منصور گردید. | ||
[[طبری]] در ذکر حوادث سال ۱۴۵ق دربارۀ خروج [[ابراهیم بن عبدالله|ابراهیم بن عبدالله بن حسن]] معروف به قتیل باخَمْری می‌گوید که نخست یاران ابراهیم سپاه منصور را درهم شکستند و منصور در اندیشۀ پایان کار بود که نیبختِ (نوبخت) منجّم وارد شد و گفت:ای امیرالمؤمنین، تو پیروز خواهی شد و ابراهیم کشته خواهد شد. منصور سخن او را نپذیرفت و نوبخت گفت: مرا پیش خود زندانی کن و اگر چنان نشد که من می‌گویم مرا بکش. در این میان خبر شکست ابراهیم و فرار او رسید.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۳۱۷</ref> | [[طبری]] در ذکر حوادث سال ۱۴۵ق دربارۀ خروج [[ابراهیم بن عبدالله|ابراهیم بن عبدالله بن حسن]] معروف به قتیل باخَمْری می‌گوید که نخست یاران ابراهیم سپاه منصور را درهم شکستند و منصور در اندیشۀ پایان کار بود که نیبختِ (نوبخت) منجّم وارد شد و گفت:ای امیرالمؤمنین، تو پیروز خواهی شد و ابراهیم کشته خواهد شد. منصور سخن او را نپذیرفت و نوبخت گفت: مرا پیش خود زندانی کن و اگر چنان نشد که من می‌گویم مرا بکش. در این میان خبر شکست ابراهیم و فرار او رسید.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۳۱۷</ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
قفطی در تاریخ الحکماء بیان می‌دارد: | قفطی در تاریخ الحکماء بیان می‌دارد: | ||
: ابوسهل بن نوبخت منجّم ایرانی استاد آگاه به اقتران کواکب و حوادث آن بود و پدرش نوبخت نیز منجّم و ندیم منصور بود. چون نوبخت (در اثر پیری) نتوانست به مصاحبت منصور ادامه دهد، منصور به وی گفت: پسرت را بیاور تا جای تو را بگیرد و او پسرش ابوسهل را به جای خود فرستاد. ابوسهل گوید: چون مرا پیش منصور بردند، گفت: نامت را بگوی. من گفتم: «خرشاذماه طیماذماه مازرباذ خسرو ابهمشاذ». منصور پرسید: این همه نام توست؟ گفتم آری، منصور لبخندی زد و گفت: پدرت کاری نکرده است و تو یکی از این دو امر را برگزین: یا از اینهمه نام که گفتی به طیماذ بسنده کن و یا من تو را کنیه‌ای دهم که به جای نام تو باشد و آن ابوسهل است. من به کنیۀ ابوسهل راضی شدم. پس این کنیه بر او ماند و آن نام باطل شد.<ref>تاریخ الحکماء، ص۴۰۹</ref> | :ابوسهل بن نوبخت منجّم ایرانی استاد آگاه به اقتران کواکب و حوادث آن بود و پدرش نوبخت نیز منجّم و ندیم منصور بود. چون نوبخت (در اثر پیری) نتوانست به مصاحبت منصور ادامه دهد، منصور به وی گفت: پسرت را بیاور تا جای تو را بگیرد و او پسرش ابوسهل را به جای خود فرستاد. ابوسهل گوید: چون مرا پیش منصور بردند، گفت: نامت را بگوی. من گفتم: «خرشاذماه طیماذماه مازرباذ خسرو ابهمشاذ». منصور پرسید: این همه نام توست؟ گفتم آری، منصور لبخندی زد و گفت: پدرت کاری نکرده است و تو یکی از این دو امر را برگزین: یا از اینهمه نام که گفتی به طیماذ بسنده کن و یا من تو را کنیه‌ای دهم که به جای نام تو باشد و آن ابوسهل است. من به کنیۀ ابوسهل راضی شدم. پس این کنیه بر او ماند و آن نام باطل شد.<ref>تاریخ الحکماء، ص۴۰۹</ref> | ||
ابوسهل بن نوبخت به گفتۀ [[ابن ندیم]] از فارسی به عربی ترجمه می‌کرده و دانش او بر پایۀ کتاب‌های [[ایران|ایرانی]] و فارسی بوده است و نیز کتاب‌های چندی تألیف کرده که نام آنها در [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]] آمده است.<ref>الفهرست، ص۳۳۳</ref> از جملۀ تألیفات او کتاب النّهمطان یا الیهبطان است که در علم نجوم و موالید بوده است. ابن ندیم مطالبی را از این کتاب دربارۀ تاریخ علم نجوم نقل کرده است<ref>الفهرست، صص ۲۹۹-۳۰۱</ref> و منشأ این علم را به ایرانیان در زمان جمشید نسبت داده است و تدوین مجدد آن را که پس از غلبۀ اسکندر و پس از دوران ملوک الطوایف (اشکانیان) انجام گرفته کار اردشیر ساسانی و پسرش شاپور دانسته است و به‌ویژه سهم انوشیروان را در این‌باره یادآور گشته و از دانش دوستی او سخن گفته است. ابوسهل تا زمان [[هارون الرشید]] حیات داشته و به گفتۀ ابن ندیم<ref>الفهرست، ص۳۳۳</ref> در «خزانه الحکمه» او کار می‌کرده است. | ابوسهل بن نوبخت به گفتۀ [[ابن ندیم]] از فارسی به عربی ترجمه می‌کرده و دانش او بر پایۀ کتاب‌های [[ایران|ایرانی]] و فارسی بوده است و نیز کتاب‌های چندی تألیف کرده که نام آنها در [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]] آمده است.<ref>الفهرست، ص۳۳۳</ref> از جملۀ تألیفات او کتاب النّهمطان یا الیهبطان است که در علم نجوم و موالید بوده است. ابن ندیم مطالبی را از این کتاب دربارۀ تاریخ علم نجوم نقل کرده است<ref>الفهرست، صص ۲۹۹-۳۰۱</ref> و منشأ این علم را به ایرانیان در زمان جمشید نسبت داده است و تدوین مجدد آن را که پس از غلبۀ اسکندر و پس از دوران ملوک الطوایف (اشکانیان) انجام گرفته کار اردشیر ساسانی و پسرش شاپور دانسته است و به‌ویژه سهم انوشیروان را در این‌باره یادآور گشته و از دانش دوستی او سخن گفته است. ابوسهل تا زمان [[هارون الرشید]] حیات داشته و به گفتۀ ابن ندیم<ref>الفهرست، ص۳۳۳</ref> در «خزانه الحکمه» او کار می‌کرده است. | ||
| خط ۴۸: | خط ۴۸: | ||
وی با متکلمان [[معتزله|معتزلی]] و [[امامیه|امامی]] مشهوری چون [[ابوعلی جبائی]]، [[ابوالقاسم بلخی]]، [[محمد بن عبدالله بن مملک اصفهانی|محمد بن عبدالله بن مَمَلک اصفهانی]] و [[ابن قبه رازی]]، [[مناظره]] داشته است. نوبختی آثار متعددی نگاشت که برخی از آنها تا ''[[قرن هفتم]]'' [[هجری قمری]] موجود بوده است؛ [[فرق الشیعه (کتاب)|فرق الشیعه]] تنها اثری است که از او بر جای مانده است. | وی با متکلمان [[معتزله|معتزلی]] و [[امامیه|امامی]] مشهوری چون [[ابوعلی جبائی]]، [[ابوالقاسم بلخی]]، [[محمد بن عبدالله بن مملک اصفهانی|محمد بن عبدالله بن مَمَلک اصفهانی]] و [[ابن قبه رازی]]، [[مناظره]] داشته است. نوبختی آثار متعددی نگاشت که برخی از آنها تا ''[[قرن هفتم]]'' [[هجری قمری]] موجود بوده است؛ [[فرق الشیعه (کتاب)|فرق الشیعه]] تنها اثری است که از او بر جای مانده است. | ||
== خاندان نوبختی در منابع == | ==خاندان نوبختی در منابع== | ||
عباس اقبال آشتیانی کتابی را با عنوان خاندان نوبختی در مورد خاندان نوبختی نوشته است.<ref>اقبال آشتیانی، خاندان نوبختی، ۱۳۴۵ش، ص۱.</ref> این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه شده است.<ref>اسدی، آل نوبخت، ۱۴۲۵ق، ص۱.</ref> | عباس اقبال آشتیانی کتابی را با عنوان خاندان نوبختی در مورد خاندان نوبختی نوشته است.<ref>اقبال آشتیانی، خاندان نوبختی، ۱۳۴۵ش، ص۱.</ref> این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه شده است.<ref>اسدی، آل نوبخت، ۱۴۲۵ق، ص۱.</ref> | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
==پیوند به بیرون== | ==پیوند به بیرون== | ||
* منبع مقاله : [https://www.cgie.org.ir/fa/article/222428/%D8%A2%D9%84-%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%AE%D8%AA دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | *منبع مقاله : [https://www.cgie.org.ir/fa/article/222428/%D8%A2%D9%84-%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%AE%D8%AA دائرة المعارف بزرگ اسلامی] | ||
{{خاندان‌های شیعه}} | {{خاندان‌های شیعه}} | ||