خاندان نوبختی: تفاوت میان نسخه‌ها

خاندان نوبختی (نمایش مبدأ)

نسخهٔ ‏۲۱ ژانویهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۴۷

۳۰۱ بایت اضافه‌شده ، ۲۱ ژانویه

بدون خلاصۀ ویرایش

دیداریویکی‌متن

M.hasanzadeh

confirmed، protected، templateeditor

۹۷۹

ویرایش

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{دیگر کاربردها|نوبختی}}
+[[رده:خاندان نوبخت]]
-{{Infobox
+[[رده:مقاله‌های بدون اولویت]]
-|name    =
+{{دیگر کاربردها|نوبختی}}{{Infobox|name=|title={{{نام خاندان|خاندان نوبختی}}}|image={{{تصویر|}}}|caption={{{توضیح تصویر|{{{شرح تصویر|}}}}}}|headerstyle=background:#ccf;|header1=شناسنامه خاندان|label2=زمانه|data2={{{زمانه|اواسط قرن دوم تا اوایل قرن هفتم}}}|label3=بنیان‌گذار|data3={{{بنیان‌گذار|}}}|label4=خاستگاه|data4={{{خاستگاه|[[ایران]]}}}|label5=وجه نام‌گذاری|data5={{{وجه نام‌گذاری|انتساب به نوبخت}}}|header6=مکان استقرار|label7=|data7={{{مکان استقرار|[[بغداد]]}}}|header12=افراد سرشناس|label13=عالمان دینی|data13={{{عالمان دینی|ابوسهل بن نوبخت، [[ابوسهل نوبختی]]، [[حسین بن روح نوبختی]]، [[حسن بن موسی نوبختی]]}}}|label14=ادیبان|data14={{{ادیبان|}}}|label15=حاکمان|data15={{{حاکمان|}}}|label16=سایر|data16={{{سایر|}}}|belowstyle=background:#ddf;|below=}}
-|title   ={{{نام خاندان|خاندان نوبختی}}}
-|image   ={{{تصویر|}}}
-|caption ={{{توضیح تصویر|{{{شرح تصویر|}}}}}}
-|headerstyle  = background:#ccf;
-|header1 =شناسنامه خاندان
-|label2  =زمانه
-|data2   ={{{زمانه|اواسط قرن دوم تا اوایل قرن هفتم}}}
-|label3  =بنیان‌گذار
-|data3   ={{{بنیان‌گذار|}}}
-|label4  =خاستگاه
-|data4   ={{{خاستگاه|[[ایران]]}}}
-|label5  =وجه نام‌گذاری
-|data5   ={{{وجه نام‌گذاری|انتساب به نوبخت}}}
-|header6  =مکان استقرار
-|label7  =
-|data7   ={{{مکان استقرار|[[بغداد]]}}}
-|header12  =افراد سرشناس
-|label13 = عالمان دینی
-|data13   ={{{عالمان دینی|ابوسهل بن نوبخت، [[ابوسهل نوبختی]]، [[حسین بن روح نوبختی]]، [[حسن بن موسی نوبختی]]}}}
-|label14  = ادیبان
-|data14   = {{{ادیبان|}}}
-|label15  = حاکمان
-|data15   = {{{حاکمان|}}}
-|label16  = سایر
-|data16   = {{{سایر|}}}
-|belowstyle = background:#ddf;
-|below =
-}}
 '''خاندان نوبختی''' خاندان مشهور [[ایران|ایرانی]] که افراد معروفی از این خاندان در طی دو قرن و نیم از اواسط قرن ۲ تا اوایل قرن ۵ق به عنوان [[نجوم|منجّم]]، ادیب، [[کلام|متکلّم]]، منشی و مؤلّف برخاسته‌اند که [[شیعه|شیعی]] مذهب بوده‌اند.
@@ خط ۵۲: / خط ۱۸: @@
 همچنین خطیب بغدادی<ref>تاریخ بغداد، ج۱۰، ص۵۴-۵۵</ref> در شرح حال منصور خلیفۀ عباسی حکایتی از [[ابوسهل نوبختی|ابوسهل بن علی بن نوبخت]] نقل می‌کند:
-:جدّ وی نوبخت، [[زرتشت|زرتشتی]] مذهب بوده و علم نجوم را به نیکوترین وجه می‌دانسته است. هنگامی که او در زندان [[اهواز]] محبوس بوده، منصور خلیفۀ آیندۀ [[عباسیان]] را دیده بوده که به زندانش می‌آورند. هیبت و جلالت او بر نوبخت اثر می‌گذارد. نوبخت نزد او رفته از زادگاه و نسب و نام و کنیه‌اش می‌پرسد و به او نوید می‌دهد که همۀ آن مملکت (خوزستان) و فارس و خراسان و جبال (ناحیۀ ماد) را متصرف خواهد شد. آنگاه نوبخت نوشته‌ای به این مضمون از منصور دریافت می‌کند: «به نام خداوند بخشندۀ مهربان.‌ای نوبخت، اگر خداوند بر مسلمانان گشادی بخشید و بار ستمکاران را از دوش ایشان برداشت و حق را به کسانی که سزاوار آن هستند بازگردانید، از آنچه از حقّ خدمت تو بر ما بایسته است، غفلت نخواهیم کرد. امضاء: ابوجعفر.
+: جدّ وی نوبخت، [[زرتشت|زرتشتی]] مذهب بوده و علم نجوم را به نیکوترین وجه می‌دانسته است. هنگامی که او در زندان [[اهواز]] محبوس بوده، منصور خلیفۀ آیندۀ [[عباسیان]] را دیده بوده که به زندانش می‌آورند. هیبت و جلالت او بر نوبخت اثر می‌گذارد. نوبخت نزد او رفته از زادگاه و نسب و نام و کنیه‌اش می‌پرسد و به او نوید می‌دهد که همۀ آن مملکت (خوزستان) و فارس و خراسان و جبال (ناحیۀ ماد) را متصرف خواهد شد. آنگاه نوبخت نوشته‌ای به این مضمون از منصور دریافت می‌کند: «به نام خداوند بخشندۀ مهربان.‌ای نوبخت، اگر خداوند بر مسلمانان گشادی بخشید و بار ستمکاران را از دوش ایشان برداشت و حق را به کسانی که سزاوار آن هستند بازگردانید، از آنچه از حقّ خدمت تو بر ما بایسته است، غفلت نخواهیم کرد. امضاء: ابوجعفر.
-:پس از آنکه منصور به خلافت رسید، نوبخت پیش او رفت و نامه را به او نشان داد. منصور گفت: من به یاد تو و به انتظار تو بودم. سپاس خدای را که وعدۀ خود را به جای آورد و گمان را به یقین پیوست و این امر (خلافت) را به اهل آن بازگردانید. نوبخت [[اسلام]] آورد و منجّم و مولای منصور گردید.
+: پس از آنکه منصور به خلافت رسید، نوبخت پیش او رفت و نامه را به او نشان داد. منصور گفت: من به یاد تو و به انتظار تو بودم. سپاس خدای را که وعدۀ خود را به جای آورد و گمان را به یقین پیوست و این امر (خلافت) را به اهل آن بازگردانید. نوبخت [[اسلام]] آورد و منجّم و مولای منصور گردید.
 [[طبری]] در ذکر حوادث سال ۱۴۵ق دربارۀ خروج [[ابراهیم بن عبدالله|ابراهیم بن عبدالله بن حسن]] معروف به قتیل باخَمْری می‌گوید که نخست یاران ابراهیم سپاه منصور را درهم شکستند و منصور در اندیشۀ پایان کار بود که نیبختِ (نوبخت) منجّم وارد شد و گفت:‌ای امیرالمؤمنین، تو پیروز خواهی شد و ابراهیم کشته خواهد شد. منصور سخن او را نپذیرفت و نوبخت گفت: مرا پیش خود زندانی کن و اگر چنان نشد که من می‌گویم مرا بکش. در این میان خبر شکست ابراهیم و فرار او رسید.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۳۱۷</ref>
@@ خط ۶۲: / خط ۲۸: @@
 قفطی در تاریخ الحکماء بیان می‌دارد:
-:ابوسهل بن نوبخت منجّم ایرانی استاد آگاه به اقتران کواکب و حوادث آن بود و پدرش نوبخت نیز منجّم و ندیم منصور بود. چون نوبخت (در اثر پیری) نتوانست به مصاحبت منصور ادامه دهد، منصور به وی گفت: پسرت را بیاور تا جای تو را بگیرد و او پسرش ابوسهل را به جای خود فرستاد. ابوسهل گوید: چون مرا پیش منصور بردند، گفت: نامت را بگوی. من گفتم: «خرشاذماه طیماذماه مازرباذ خسرو ابهمشاذ». منصور پرسید: این همه نام توست؟ گفتم آری، منصور لبخندی زد و گفت: پدرت کاری نکرده است و تو یکی از این دو امر را برگزین: یا از اینهمه نام که گفتی به طیماذ بسنده کن و یا من تو را کنیه‌ای دهم که به جای نام تو باشد و آن ابوسهل است. من به کنیۀ ابوسهل راضی شدم. پس این کنیه بر او ماند و آن نام باطل شد.<ref>تاریخ الحکماء، ص۴۰۹</ref>
+: ابوسهل بن نوبخت منجّم ایرانی استاد آگاه به اقتران کواکب و حوادث آن بود و پدرش نوبخت نیز منجّم و ندیم منصور بود. چون نوبخت (در اثر پیری) نتوانست به مصاحبت منصور ادامه دهد، منصور به وی گفت: پسرت را بیاور تا جای تو را بگیرد و او پسرش ابوسهل را به جای خود فرستاد. ابوسهل گوید: چون مرا پیش منصور بردند، گفت: نامت را بگوی. من گفتم: «خرشاذماه طیماذماه مازرباذ خسرو ابهمشاذ». منصور پرسید: این همه نام توست؟ گفتم آری، منصور لبخندی زد و گفت: پدرت کاری نکرده است و تو یکی از این دو امر را برگزین: یا از اینهمه نام که گفتی به طیماذ بسنده کن و یا من تو را کنیه‌ای دهم که به جای نام تو باشد و آن ابوسهل است. من به کنیۀ ابوسهل راضی شدم. پس این کنیه بر او ماند و آن نام باطل شد.<ref>تاریخ الحکماء، ص۴۰۹</ref>
 ابوسهل بن نوبخت به گفتۀ [[ابن ندیم]] از فارسی به عربی ترجمه می‌کرده و دانش او بر پایۀ کتاب‌های [[ایران|ایرانی]] و فارسی بوده است و نیز کتاب‌های چندی تألیف کرده که نام آنها در [[الفهرست (ابن ندیم)|الفهرست]] آمده است.<ref>الفهرست، ص۳۳۳</ref> از جملۀ تألیفات او کتاب النّهمطان یا الیهبطان است که در علم نجوم و موالید بوده است. ابن ندیم مطالبی را از این کتاب دربارۀ تاریخ علم نجوم نقل کرده است<ref>الفهرست، صص ۲۹۹-۳۰۱</ref> و منشأ این علم را به ایرانیان در زمان جمشید نسبت داده است و تدوین مجدد آن را که پس از غلبۀ اسکندر و پس از دوران ملوک الطوایف (اشکانیان) انجام گرفته کار اردشیر ساسانی و پسرش شاپور دانسته است و به‌ویژه سهم انوشیروان را در این‌باره یادآور گشته و از دانش دوستی او سخن گفته است. ابوسهل تا زمان [[هارون الرشید]] حیات داشته و به گفتۀ ابن ندیم<ref>الفهرست، ص۳۳۳</ref> در «خزانه الحکمه» او کار می‌کرده است.
 ==ابوسهل نوبختی==
-{{اصلی|ابوسهل نوبختی}}
+{{اصلی|ابوسهل نوبختی}}اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل ابن نوبخت (۲۳۷ ـ شوال ۳۱۱ق)، معروف به ابوسهل نوبختی [[کلام|متکلم]] نامدار [[امامیه|امامی]] ساکن [[بغداد]] از [[آل نوبخت|خاندان نوبختیان]] بود. وی در بیشتر دوره [[غیبت صغری]] یکی از پیشوایان و حامیان بلند مرتبه [[امامیه]] بغداد بوده و در میان عامه شیعیان امامی جایگاهی ویژه داشته است. وی بخش زیادی از فعالیت‌های علمی خود را به بحث در زمینه مسأله [[امامت]]، به ویژه [[غیبت امام زمان(عج)|غیبت امام دوازدهم(ع)]] مصروف داشته است.
-اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل ابن نوبخت (۲۳۷ ـ شوال ۳۱۱ق)، معروف به ابوسهل نوبختی [[کلام|متکلم]] نامدار [[امامیه|امامی]] ساکن [[بغداد]] از [[آل نوبخت|خاندان نوبختیان]] بود. وی در بیشتر دوره [[غیبت صغری]] یکی از پیشوایان و حامیان بلند مرتبه [[امامیه]] بغداد بوده و در میان عامه شیعیان امامی جایگاهی ویژه داشته است.
-وی بخش زیادی از فعالیت‌های علمی خود را به بحث در زمینه مسأله [[امامت]]، به ویژه [[غیبت امام زمان(عج)|غیبت امام دوازدهم(ع)]] مصروف داشته است.
 ابوسهل در زمان کودکی [[امام زمان|امام غایب(ع)]]، به ملاقات آن حضرت دست یافته است. همچنین او در دوره سفارت [[حسین بن روح نوبختی]]، با وی همکاری نزدیکی داشته است.
 ==حسین بن روح نوبختی==
-{{اصلی|حسین بن روح نوبختی}}
+{{اصلی|حسین بن روح نوبختی}}ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (درگذشت ۳۲۶ق) سومین [[نیابت خاصه|نایب خاص]] [[امام مهدی(عج)]] که از معتمدان [[محمد بن عثمان]] (دومین نایب امام زمان(ع)) و از نزدیکان وی در [[بغداد]] به شمار می‏رفت.<ref>شیخ طوسی،الغیبه، ص۲۲۳</ref> ایشان از اصحاب [[امام حسن عسکری(ع)]] بود.محمد بن عثمان در واپسین روزهای حیات، به دستور امام مهدی(عج) او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؛ پس از آن شیعیان برای تحویل اموال به وی رجوع می‌کردند.<ref>طوسی،الغیبه، صص ۲۲۴- ۲۲۶</ref> مدت نیابت او ۲۱سال به طول انجامید.
-ابوالقاسم حسین بن روح نوبختی (درگذشت ۳۲۶ق) سومین [[نیابت خاصه|نایب خاص]] [[امام مهدی(عج)]] که از معتمدان [[محمد بن عثمان]] (دومین نایب امام زمان(ع)) و از نزدیکان وی در [[بغداد]] به شمار می‏رفت.<ref> شیخ طوسی،الغیبه، ص۲۲۳</ref>
-ایشان از اصحاب [[امام حسن عسکری(ع)]] بود.محمد بن عثمان در واپسین روزهای حیات، به دستور امام مهدی(عج) او را به عنوان جانشین خود معرفی کرد؛ پس از آن شیعیان برای تحویل اموال به وی رجوع می‌کردند.<ref> طوسی،الغیبه، صص ۲۲۴- ۲۲۶</ref> مدت نیابت او ۲۱سال به طول انجامید.
 ==حسن بن موسی نوبختی==
-{{اصلی|حسن بن موسی نوبختی}}
+{{اصلی|حسن بن موسی نوبختی}}ابو محمد حسن بن موسی نَوبَختی، از [[کلام|متکلمان]] و [[فلسفه|فلاسفه]] ''[[امامیه]]'' [[قرن سوم]] و [[قرن چهارم|چهارم]] [[قمری]]. او از نخستین دانشمندان [[اسلام|مسلمانی]] است که درباره [[ملل و نحل]] کتاب نوشته‌‌اند. وی نزد [[ابو سهل نوبختی]] شاگردی کرد.
-ابو محمد حسن بن موسی نَوبَختی، از [[کلام|متکلمان]] و [[فلسفه|فلاسفه]] ''[[امامیه]]'' [[قرن سوم]] و [[قرن چهارم|چهارم]] [[قمری]]. او از نخستین دانشمندان [[اسلام|مسلمانی]] است که درباره [[ملل و نحل]] کتاب نوشته‌‌اند. وی نزد [[ابو سهل نوبختی]] شاگردی کرد.
 نوبختی در [[غیبت امام زمان (عج)|دوره غیبت]]، با گرایش‌های‌ فلسفی و آگاهی از اصول و مبانی اعتقادی فرقه‌های گوناگون، استدلال‌های عقلی را در تحکیم مبانی اعتقادی [[امامیه]] به‌کار گرفت.
-وی با متکلمان [[معتزله|معتزلی]] و [[امامیه|امامی]] مشهوری چون [[ابوعلی جبائی]]، [[ابوالقاسم بلخی]]، [[محمد بن عبدالله بن مملک اصفهانی|محمد بن عبدالله بن مَمَلک اصفهانی]] و [[ابن قبه رازی]]، [[مناظره]] داشته است.
+وی با متکلمان [[معتزله|معتزلی]] و [[امامیه|امامی]] مشهوری چون [[ابوعلی جبائی]]، [[ابوالقاسم بلخی]]، [[محمد بن عبدالله بن مملک اصفهانی|محمد بن عبدالله بن مَمَلک اصفهانی]] و [[ابن قبه رازی]]، [[مناظره]] داشته است. نوبختی آثار متعددی نگاشت که برخی از آنها تا ''[[قرن هفتم]]'' [[هجری قمری]] موجود بوده است؛ [[فرق الشیعه (کتاب)|فرق الشیعه]] تنها اثری است که از او بر جای مانده است.
-نوبختی آثار متعددی نگاشت که برخی از آنها تا ''[[قرن هفتم]]'' [[هجری قمری]] موجود بوده است؛ [[فرق الشیعه (کتاب)|فرق الشیعه]] تنها اثری است که از او بر جای مانده است.
+== خاندان نوبختی در منابع ==
+عباس اقبال آشتیانی کتابی را با عنوان خاندان نوبختی در مورد خاندان نوبختی نوشته است.<ref>اقبال آشتیانی، خاندان نوبختی، ۱۳۴۵ش، ص۱.</ref> این کتاب به زبان عربی نیز ترجمه شده است.<ref>اسدی، آل نوبخت، ۱۴۲۵ق، ص۱.</ref>
-== پانویس ==
+==پانویس==
 {{پانوشت}}
-== یادداشت ==
+==یادداشت==
 {{یادداشت‌ها}}
@@ خط ۱۰۸: / خط ۷۱: @@
 ==پیوند به بیرون==
 * منبع مقاله : [https://www.cgie.org.ir/fa/article/222428/%D8%A2%D9%84-%D9%86%D9%88%D8%A8%D8%AE%D8%AA دائرة المعارف بزرگ اسلامی]
 {{خاندان‌های شیعه}}
-[[رده:خاندان نوبخت]]
-[[رده:مقاله‌های بدون اولویت]]