ابن ام‌مکتوم: تفاوت میان نسخه‌ها

'''عبدالله یا عمرو بن قیس بن زائده'''، <ref> ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۳۹۰؛ قس: ابن عبدالبر، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، ج۳، ص۹۹۷، ۹۹۸</ref> از [[بنی عامر بن لؤی]]، <ref> زبیری، نسب قریش، ۳۴۳؛ قس:ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ۱۶</ref> صحابی، و مؤذن نابینای [[پیامبر اکرم(ص)]] و پسردایی [[خدیجه]] بود. در موارد متعددی که پیامبر(ص) به جنگ رفت، جانشین ایشان در [[مدینه]] بود. و به گفته مفسران، آیات اولیه [[سوره عبس]] درباره او نازل شده است. گفته شده که او جزء نخستین کسانی بود که به دستور [[پیامبر(ص)]] و برای ارشاد مردم [[یثرب]] -قبل از [[هجرت]] - به آن شهر رفت.

گفته‌اند که نام وی قبل از گرویدن به [[اسلام]]، حصین بود و [[پیامبر(ص)]] او را عبدالله نام نهاد.<ref> زبیری، نسب قریش، ۳۴۳؛ قس:ابن حبان، مشاهیر علماء الامصار، ۱۶</ref> پدرش، دایی [[خدیجه]]، همسر پیامبر(ص) بود<ref>ابن حزم، جمهره انساب العرب، ص۱۷۱</ref> و مادر عبدالله، عاتکه دختر عبدالله بن عنکثة بن عامر بن مخزوم و با کنیۀ ''ام مکتوم '' مشهور بود، و  عبدالله، به وی منسوب شد.

درباره تاریخ تولد، دوران جوانی و نیز چگونگی نابینایی ابن ام مکتوم آگاهی دقیقی در دست نیست، اما به نظر می‌رسد که چشمان خود را در کودکی از دست داده است.<ref> ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۶۲</ref>

آیه {{متن قرآن|'''عَبَسَ وَتَوَلَّىٰ''' ﴿١﴾ '''أَن جَاءَهُ الْأَعْمَىٰ''' ﴿٢﴾|سوره=[[سوره عبس|عبس]]|آیه=۱-۲}} در حق وی نازل شده است.<ref> ابن هشام، السیره النبویه، ج۱، ص۳۸۹، ۳۹۰؛ سیدمرتضی، تنزیه الانبیاء، ۱۱۸- ۱۱۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۹، ص۶۶۳ -۶۶۴</ref> ظاهراً وی اندکی پس از آن، اسلام آورد.

گفته‌اند که ابن ام مکتوم و [[مصعب بن عمیر]]، نخستین کسانی بودند که به دستور [[پیامبر(ص)]] و برای ارشاد مردم [[یثرب]] -قبل از [[هجرت]] - به آن شهر رفتند.<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱، ص۲۳۴</ref> اما برخی برآنند که وی اندکی پس از [[جنگ بدر]] به [[مدینه]] رفت <ref> ابن قتیبه، المعارف، ۲۹۰</ref> و در [[اصحاب صفه |صُفّه]] [[مسجد النبی|مسجد مدینه]] مسکن گرفت و پیامبر(ص) سپس او را در خانه [[مخرمه بن نوفل]] فرود آورد.<ref> ابونعیم، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، ج۲، ص۴</ref>

ابن ام مکتوم نیز همچون [[بلال حبشی|بلال]]، [[مؤذن]] پیامبر(ص) بود.<ref> ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۳۶۴</ref> یعقوبی می‌گوید از هریک از بلال و ابن ام مکتوم که زودتر به مسجد می‌رسیدند، اذان و دیگری اقامه می‌گفت.<ref> احمدبن یعقوب، تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۴۲</ref>

[[پیامبر اکرم(ص)]] چندان به وی اعتماد داشت که او را ۱۳ بار، از جمله در غزوات [[غزوه احد|احد]]، [[غزوه خندق |خندق]]، [[غزوه بنی نضیر|بنی نضیر]]، [[غزوه بنی قریظه |بنی قریظه]]، به جای خود در مدینه برگمارد.<ref> خلیفه بن خیاط، تاریخ، ج۱، ص۷۱؛ واقدی، المغازی، جاهای مختلف</ref>

پس از [[جنگ تبوک]] نیز آیه ۹۵ [[سوره نساء]] که در سرزنش کسانی که از رفتن به پیکار سر باززده بودند، نازل شد و مجاهدان را بر راحت طلبان برتری نهاد، ابن ام مکتوم نابینا و دیگر ناتوانان را مستثنا ساخت: {{متن قرآن|لَّا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّـهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ ۚ فَضَّلَ اللَّـهُ الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً ۚ وَكُلًّا وَعَدَ اللَّـهُ الْحُسْنَىٰ ۚ وَفَضَّلَ اللَّـهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا ﴿٩٥﴾|سوره=[[سوره نساء|نساء]]|آیه=٩۵}}<ref> طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۹۶</ref>

با این همه، پس از آن در جنگ‌ها حاضر می‌شد و می‌گفت پرچم جنگ به من دهید، چه نابینایم و نمی‌توانم بگریزم.<ref> ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۳۶۴</ref>

گفته‌اند که ابن ام مکتوم در [[جنگ قادسیه]] حاضر بود و پرچم سیاهی در دست داشت. سپس به [[مدینه]] بازگشت و همانجا درگذشت؛ <ref> ابن قتیبه، المعارف، ۲۹۰</ref> و به روایتی در همان جنگ به قتل رسید.<ref> ذهبی، العبر، ۱۵</ref>

* همو، العبر، به کوشش محمد سعید بن بسیونی، زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق.