شیخ مفید: تفاوت میان نسخه‌ها

'''محمد بن محمد بن نُعمان''' مشهور به '''شیخ مُفید''' ([[سال ۳۳۶ هجری قمری|۳۳۶ق]] یا [[سال ۳۳۸ هجری قمری|۳۳۸ق]] ـ [[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]]) [[متکلم]] و [[مجتهد|فقیه]] [[امامیه]] در قرن‌های [[قرن ۴ هجری قمری|چهارم]] و [[قرن ۵ هجری قمری|پنجم]] قمری بود. گفته شده شیخ مفید با تدوین علم [[اصول فقه]]، روشی جدید در [[اجتهاد]] فقهی ارائه داد که راه میانه‌ای بود در برابر دو روش عقل‌گرایی افراطی و اکتفاکردن به [[حدیث|روایات]] بدون توجه به [[عقل]]. [[شیخ صدوق]]، [[ابن جنید اسکافی]] و [[ابن قولویه قمی|ابن قولویه]] مشهورترین استادان شیخ مفید بودند. [[شیخ طوسی]]، [[سید مرتضی]]، [[سید رضی]] و [[احمد بن علی نجاشی|نَجاشی]] نیز از شاگردان معروف او به شمار می‌روند. [[المقنعة (کتاب)|المُقنِعَة]] در [[فقه|علم فقه]]، [[اوائل المقالات (کتاب)|اوائل المقالات]] در [[کلام اسلامی|دانش کلام]] و [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الاِرشاد]] در شرح‌حال‌ [[امامان شیعه]] معروف‌ترین آثار شیخ مفید شمرده شده‌اند.

محمد بن محمد بن نعمان<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۳۹۹، رقم ۱۰۶۷.</ref> در [[۱۱ ذی‌القعده]] سال [[سال ۳۳۶ هجری قمری|۳۳۶ق]] <ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۰۲.</ref> یا [[سال ۳۳۸ هجری قمری|۳۳۸ق]] <ref>ابن ندیم،‌ الفهرست، ۱۳۵۰ش، ص ۱۹۷؛ طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۹.</ref> در [[عکبری|عُکبَری]] نزدیکی [[بغداد]] به دنیا آمد.<ref>شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۸-۷.</ref>

در منابع تاریخی دو فرزند برای مفید ذکر شده است؛ یکی ابوالقاسم علی و دیگری دختری که اسمش در منابع نیامده و همسر [[ابویعلی جعفری]] بوده است.<ref>شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید«، ص۳۷؛ شبیری، «ناگفته‌هایی از حیات شیخ مفید»، ص۱۱۸.</ref><br>شیخ مفید در [[جمعه]]، [[۲ رمضان|دوم]] یا [[۳ رمضان|سوم]] ماه [[رمضان]] سال [[سال ۴۱۳ هجری قمری|۴۱۳ق]] درگذشت.<ref>شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۳۹.</ref> [[شیخ طوسی]]، ازدحام مردم از همه مذاهب برای نماز گزاردن و گریستن در مرگ او را بی‌سابقه توصیف کرده است.<ref>طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۹.</ref> او چند سالی در خانه‌اش مدفون بود و سپس به سوی مقابر قریش، نزدیک قبر [[امام جواد علیه‌السلام|امام جواد(ع)]] در [[حرم کاظمین]] منتقل شد.<ref>نجاشی، رجال، ۱۴۰۷ق، ص۴۰۳-۴۰۲.</ref>

گفته‌اند شیخ مفید بسیار [[صدقه]] می‌داد، فروتن بود، بسیار [[نماز]] می‌خواند و [[روزه]] می‌گرفت و لباس خشن بر تن می‌کرد؛ تا آنجا که وی را «شیخ مشایخ الصوفیه» (استاد استادان صوفیان) خواندند.<ref>شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶.</ref> [[ابویعلی جعفری]] داماد وی، گزارش کرده است که او شب‌ها کم می‌خوابید و بیشتر وقتش صرف مطالعه و نماز و [[تلاوت|تلاوت قرآن]] و یا تدریس می‌شد.<ref>شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۶-۲۷.</ref> در نامه ای که [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(ع)]] برای شیخ مفید نوشته، او را با عناوین مانند: سَدید (استوار و راست) و ولیِّ رشید خطاب کرده است.<ref> طبرسی، الإحتجاج، ۱۳۸۶ق، ج۲، ص۳۲۲. </ref>

مفید [[قرآن]] و علوم مقدماتی را نزد پدر فراگرفت. سپس برای ادامه تحصیل همراه پدر، به [[بغداد]] رفت و از [[حدیث|محدثان]]، [[متکلم|متکلمان]] و [[مجتهد|فقهای]] برجسته [[شیعه]] و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] بهره برد.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳.</ref>

وی از حدود ۴۰ سالگی ریاست [[شیعیان]] را در [[فقه]]، [[کلام]] و [[حدیث]] عهده‌دار شد و در دفاع از عقاید [[شیعه]]، با علماء دیگر مذاهب مناظره می‌کرد.<ref>شبیری، «گذری بر حیات شیخ مفید»، ص۲۳-۲۴.</ref>

[[پرونده:نقشه حرم كاظمین.jpg|بندانگشتی|300px|مقبره شیخ مفید در [[حرم کاظمین]]]]

[[شیخ طوسی]] در کتاب [[الفهرست (شیخ طوسی)|الفهرست]]، مفید را فردی تیزفهم و حاضرجواب و پیشتاز در دانش‌های [[کلام]] و [[فقه]] معرفی کرده است.<ref>طوسی، الفهرست، ۱۴۱۷ق، ص۲۳۸.</ref> [[ابن ندیم]] از مفید با عبارت رئیس متکلمان شیعه یاد کرده، در [[کلام امامیه|علم کلام]] بر دیگران مقدم دانسته و بی‌همتا توصیف کرده است.<ref>ابن ندیم،‌ الفهرست، ۱۳۵۰ش، ص۲۲۶ و ص ۲۴۷.</ref>

#[[ابویعلی جعفری|ابویعلی محمّد بن حسن جعفری]] (درگذشت[[سال ۴۶۳ هجری قمری|۴۶۳ق]]).<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۳تا۱۴۴.</ref>

{{پایان}}

{{جعبه نقل قول| عنوان =| نقل‌قول = [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت الله خامنه‌ای]] مجتهد و پژوهشگر تاریخ اسلام:{{سخ}}

«شیخ مفید در سلسله علمای امامیه، فقط یک متکلم و فقیه سرآمد و برجسته نیست، بلکه فراتر از این، وی مؤسس و سرحلقه جریان علمیِ رو به تکاملی است که در دو رشته کلام و فقه، تا امروز در حوزه های علمی شیعه امتداد یافته است و با وجود بر کنار نماندن از تأثرات تاریخی و جغرافیایی و مکتبی، ویژگی های اصلی و خطوط سیاسی آن همچنان پابرجا مانده است. شیخ مفید نقش مؤثر و تعیین کننده ای در تثبیت هویت مستقل مکتب [[اهل‌بیت(ع)|اهل بیت]] علیهم السلام ، بنیان‌ گذاری شکل و قالب علمی صحیح برای فقه شیعه، آفرینش شیوه جمع منطقی میان [[عقل]] و نقل در [[فقه]] و [[کلام اسلامی|کلام]] داشت»*| منبع =*'''منبع''':https://farsi.khamenei.ir/message-content?id=2662 | تراز = چپ| عرض = ۲۵۰px|رنگ حاشیه= #۶۶۷۷۸۸|حاشیه= ۵px|اندازه خط = ۱۵px|رنگ پس‌زمینه =#F4FFF4| گیومه نقل‌قول =| تراز منبع = چپ}}

{{اصلی|فهرست آثار شیخ مفید}}

شیخ مفید آثار متعددی نگارش کرد که بر اساس فهرست [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] تعداد آنها ۱۷۵ کتاب و رساله است.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، ۱۴۰۷، ص ۳۹۹-۴۰۲.</ref> گفته شده نیمی از این آثار درباره [[امامت]] است.<ref> فرمانیان و صادقی کاشانی، نگاهی به تاریخ تفکر امامیه، ۱۳۹۴ش، ص۵۴. </ref> معروف‌ترین اثر شیخ مفید در [[فقه|علم فقه]]، [[المقنعة (کتاب)|المُقنَعَة]]، در [[کلام اسلامی|علم کلام]]، [[اوائل المقالات (کتاب)|اوائل المقالات]] و در شرح حال‌نگاری [[امامان شیعه|امامان]]، [[الارشاد فی معرفة حجج الله علی العباد (کتاب)|الاِرشاد]] است.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص‌۱۴۳-۱۴۴.</ref>

مجموعه آثار مکتوب شیخ مفید در مجموعه‌ای چهارده جلدی با عنوان مُصَنَّفات شیخ مفید منتشر شده است. این مجموعه در سال [[سال ۱۳۷۱ هجری شمسی|۱۳۷۱ش]]، برای برگزاری [[کنگره جهانی هزاره شیخ مفید|کنگره جهانی شیخ مفید]] منتشر شد.<ref>گرجی، ابوالقاسم، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش.</ref>

شیخ مفید روشی متفاوت با دوره پیش از خود در [[فقه|فقه شیعه]] پایه‌گذاری کرد. به گفته [[جعفر سبحانی|سبحانی]] و [[ابوالقاسم گرجی|گرجی]]، پیش از شیخ مفید دو روش [[فقه|فقهی]] رواج داشت: روش نخست به صورت افراطی بر [[روایت|روایات]] مبتنی بود و در آن درخصوص سند و متن روایات دقت کافی صورت نمی‌گرفت.<ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ص ۲۴۵-۲۴۶؛ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۵.</ref> روش دوم به روایات توجه لازم را نداشت و بیش از حد بر قواعد عقلی تأکید می‌کرد؛ هرچند مانند [[قیاس]] با نصوص دینی در تعارض باشند.<ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ص ۲۴۶؛ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۵.</ref> شیخ مفید راه میانه را برگزید و روش فقهی جدیدی بنا کرد که در آن ابتدا به کمک عقل اصول و قواعدی برای استنباط احکام تدوین می‌شد. سپس به وسیله این اصول، استنباط احکام از متون دینی انجام می‌گرفت.<ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ص ۲۴۵؛ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۵.</ref> بدین جهت وی را تدوین‌کننده دانش اصول فقه دانسته‌اند.<ref> گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۶</ref>

پس از شیخ مفید، شاگردانش [[سید مرتضی]] در کتاب [[الذریعة الی اصول الشریعة]] و [[شیخ طوسی]] در کتاب [[العدة فی الاصول|العُدَّة فی الاصول]]، این راه را ادامه دادند.<ref>سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ص ۲۴۵؛ گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۵.</ref>

[[پرونده:کتاب الارشاد.jpg|بندانگشتی|200px|کتاب [[الارشاد]] نوشته شیخ مفید]]

در دوره شیخ مفید گفتگوهای علمی بین علماء بزرگ مذاهب مختلف اسلامی در [[بغداد]] برگزار می‌شد. بسیاری از این مناظرات در حضور [[خلافت عباسیان|خلفای عباسی]] صورت می‌گرفت. شیخ مفید در این جلسات حاضر می‌شد و به نقدها نسبت به مذهب [[شیعه]] پاسخ می‌داد.<ref>گرجی، تاریخ فقه و فقها، ۱۳۸۵ش، ص۱۴۶.</ref>

بر اساس نقل مذکور که به منابع مکتوب معاصر هم راه یافته است،<ref>برای نمونه ببینید: محمدی اشتهاردی، حضرت مهدی فروغ تابان ولایت، ۱۳۸۷ش، ص۲۱۲-۲۱۳؛ نهاوندی، العبقری الحسان، ۱۳۸۶ش، ج۵، ص۴۴۷.</ref> مردی روستایی نزد شیخ مفید رفت و از او پرسید که اگر زنی باردار از دنیا برود و جنین در شکمش زنده مانده باشد، باید جنین را با زن دفن کرد، یا آن را درآورد؟ شیخ مفید به مرد گفت که زن را بدون درآوردن فرزند از شکمش دفن کنید. در راه بازگشت، فردی سوار بر اسب خود را به مرد روستایی رساند و گفت که شیخ گفته شکم زن را بشکافید، طفل را بیرون بیاورید و سپس زن را دفن کنید. چندی بعد که مرد روستایی، داستان را برای شیخ مفید نقل کرد، شیخ تعجب کرد و فرستادن فردی برای اصلاح فتوا را انکار کرد و متوجه شد که آن فرد، امام زمان بوده است. شیخ مفید سپس دست از فتوا دادن برداشت، تا آنکه در [[توقیعات امام مهدی(عج)|توقیعی از امام زمان]]، به وی گفته شد که فتوا بده، و ما آن را اصلاح و استوار می‌کنیم.<ref>کریمیان، «واکاوی فتوایی منسوب به شیخ مفید»، ص۳۱-۳۲.</ref> {{یاد|برخی به سه دلیل صدور این فتوا را نادرست دانسته اند ۱- وجود روایاتی بر خلاف این فتوا ۲- مخالفت این فتوا با اجماع فقها ۳- مخالفت این فتوا با حکم عقل بر وجوب حفظ جان انسان. {{مدرک}} }}

[[پرونده:تمبر کنگره.jpg|بندانگشتی|250px|[[کنگره جهانی هزاره شیخ مفید]]]]

درباره شیخ مفید کتاب‌ها و مقالات متعددی نگارش و منتشر شده است. از جمله:

در [[فروردین (ماه)|فروردین]] [[سال ۱۳۷۲ هجری شمسی|۱۳۷۲ش]] ([[۲۴ شوال|۲۴]] تا [[۲۶ شوال]] [[سال ۱۴۱۳ هجری قمری|۱۴۱۳ق]]) [[کنگره جهانی هزاره شیخ مفید]] در [[قم]] برگزار شد. در این کنگره بیش از ۲۵۰ تن از شخصیت‌های علمی از ۲۳ کشور جهان در قالب ارائه مقاله به بررسی اندیشه‌های کلامی، فقهی، تاریخی و حدیثی شیخ مفید و ویژگی‌های عصر او پرداختند. این مقالات در قالب چندین جلد کتاب منتشر شد.<ref>«گزارشی از کنگره جهانی هزاره شیخ مفید»، ص۹۸-۹۹.</ref>

همچنین در [[سال ۱۳۷۳ هجری شمسی|سال ۱۳۷۳ش]] مجموعه‌ای تلویزیونی درباره زندگی شیخ مفید با عنوان [[خورشید شب (مجموعه تلویزیونی)|خورشید شب]] و با نویسندگی محمود حسنی و کارگردانی سیروس مقدم ساخته شد و در سال ۱۳۷۴ش از شبکه دوم سیمای جمهوری اسلامی پخش شد.<ref>«خورشید شب در آی‌فیلم»، تارنمای خبری دنیای سینما.</ref>

{{پانوشت}}

{{یادداشت‌ها}}

{{منابع}}

* «[http://www.donyayecinema.ir/detail/50703 خورشید شب در آی فیلم]»، تارنمای خبری دنیای سینما، تاریخ بازدید: ۷ مرداد ۱۳۹۸، تاریخ درج: ۲۹ مهر۱۳۹۷.