پرش به محتوا

خاکساریه: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
(تمیزکاری)
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
'''خاکساریه'''، فرقه ای از [[صوفیه]]   ایران که از میان [[شیعه|شیعیان]] برخاسته‌اند. این فرقه در دوران [[قاجاریه|قاجار]]، به خصوص پس از سفر یکی از [[قلندر|قلندران]] [[جلالیه]] [[هند]] به نام [[غلام‌علی شاه]] به ایران، مشهور شد و ظاهراً تا پیش از آن، طریق آنان همان طریقه [[حیدریه|حیدریه]] بوده است. این فرقه به ۳ شاخه غلام‌علی‌شاهی، معصوم‌علی‌شاهی و نورائی تقسیم می‌شوند. خاکساران امروزین از غلام‌علی‌شاهیان و شمار اندکی از معصوم‌علی‌شاهیان هستند.
'''خاکساریه'''، طریقه‌ای از [[طریقت|طریقه‌های تصوف]] در ایران که از میان [[شیعه|شیعیان]] برخاسته‌ است. این فرقه در دوران [[قاجاریه|قاجار]]، به خصوص پس از سفر یکی از [[قلندر|قلندران]] [[جلالیه]] [[هند]] به نام [[غلام‌علی شاه]] به ایران، مشهور شد و ظاهراً تا پیش از آن، طریق آنان همان طریقه [[حیدریه|حیدریه]] بوده است. این فرقه به ۳ شاخه غلام‌علی‌شاهی، معصوم‌علی‌شاهی و نورائی تقسیم می‌شوند. خاکساران امروزین از غلام‌علی‌شاهیان و شمار اندکی از معصوم‌علی‌شاهیان هستند.


امروزه، خاکساران، سلسله خودرا [[خاکسار جلالی]] ابوترابی معرفی می‌کنند. آنان با ذکر واژه [[ابوتراب]] ظاهراً نوعی ارتباط بین نام سلسله خود و [[کنیه]] [[حضرت علی (ع)]] ایجاد کرده‌اند.
امروزه، خاکساران، سلسله خودرا [[خاکسار جلالی]] ابوترابی معرفی می‌کنند. آنان با ذکر واژه [[ابوتراب]] ظاهراً نوعی ارتباط بین نام سلسله خود و [[کنیه]] [[حضرت علی (ع)]] ایجاد کرده‌اند.
خط ۱۹: خط ۱۹:


==مراتب سلوک در نظر خاکساریه==
==مراتب سلوک در نظر خاکساریه==
# '''لسان''': در این مرحله یکی از [[پیر|پیران]]، طالب خاکساری را توبه می‌دهد. طالب [[غسل]] کرده، پیر از سر و ابرو و سبیل و ریش او موی برمی چیند و طالب در مجلسی خاص تعهد می‌کند اصول [[طریقت]] را رعایت کند<ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، ص ۸۹؛ قس فتوّتنامه ها و رسائل خاکساریه، ص ۱۷۱۱۷۴</ref>. لسان در طریقت خاکسار یادآور قول دادنِ جوانمردانِ قولی در آیین [[فتوت]] است<ref>درباره جوانمردان قولی رجوع کنید به ناصری سیواسی، ص ۲۴۲۵</ref>
#'''لسان''': در این مرحله یکی از [[پیر|پیران]]، طالب خاکساری را توبه می‌دهد. طالب [[غسل]] کرده، پیر از سر و ابرو و سبیل و ریش او موی برمی چیند و طالب در مجلسی خاص تعهد می‌کند اصول [[طریقت]] را رعایت کند<ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، ص ۸۹؛ قس فتوّتنامه ها و رسائل خاکساریه، ص ۱۷۱۱۷۴</ref>. لسان در طریقت خاکسار یادآور قول دادنِ جوانمردانِ قولی در آیین [[فتوت]] است<ref>درباره جوانمردان قولی رجوع کنید به ناصری سیواسی، ص ۲۴۲۵</ref>
# '''پیاله''': در این مرحله در مجلسی خاص چندین [[درویش]] به قطار می‌ایستند و با لنگی مشهور به لنگ ۴۰ تن، به همدیگر وصل می‌شوند و از دست پیر یا [[قطب]]، شربتی خاص می‌گیرند و به نوبت می‌نوشند <ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، همانجا</ref>. این رسم نیز یادآور شُرب در آیین [[فتوت]] است.
#'''پیاله''': در این مرحله در مجلسی خاص چندین [[درویش]] به قطار می‌ایستند و با لنگی مشهور به لنگ ۴۰ تن، به همدیگر وصل می‌شوند و از دست پیر یا [[قطب]]، شربتی خاص می‌گیرند و به نوبت می‌نوشند <ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، همانجا</ref>. این رسم نیز یادآور شُرب در آیین [[فتوت]] است.
# '''کسوت''': در عهد [[قاجاریه|قاجار]] ظاهراً بازوی [[درویش|درویشانی]] را که به این مرحله می‌رسیدند، با سکه ای داغ می‌کردند تا نشانی برای آنان باشد<ref>رجوع کنید به آیین قلندری، ص ۲۸۸؛ منجمی، ص ۱۵۱۱۵۲</ref>. این رسم امروزه منسوخ شده است.
#'''کسوت''': در عهد [[قاجاریه|قاجار]] ظاهراً بازوی [[درویش|درویشانی]] را که به این مرحله می‌رسیدند، با سکه ای داغ می‌کردند تا نشانی برای آنان باشد<ref>رجوع کنید به آیین قلندری، ص ۲۸۸؛ منجمی، ص ۱۵۱۱۵۲</ref>. این رسم امروزه منسوخ شده است.
# '''گل سپردن''' در گذشته رسمی در دنباله مراسم داغ کردن در مرحله کسوت بوده که در آن، [[مرید]] پس از چندین روز داغ خود را به [[پیر]] نشان می‌داده است<ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، همانجا؛ منجمی، ص۱۵۲۱۵۳</ref>.
#'''گل سپردن''' در گذشته رسمی در دنباله مراسم داغ کردن در مرحله کسوت بوده که در آن، [[مرید]] پس از چندین روز داغ خود را به [[پیر]] نشان می‌داده است<ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، همانجا؛ منجمی، ص۱۵۲۱۵۳</ref>.
# '''جوز شکستن''' در این مرحله، درویش خاکسار نزدِ یکی از پیران [[اهل حق]] سر می‌سپارد و آن پیر میوه‌ای معطر و جنگلی به نام جوز را در مراسمی خاص با کارد خُرد می‌کند<ref>رجوع کنید به افشاری، ص ۳۸۷۳۸۸</ref>
#'''جوز شکستن''' در این مرحله، درویش خاکسار نزدِ یکی از پیران [[اهل حق]] سر می‌سپارد و آن پیر میوه‌ای معطر و جنگلی به نام جوز را در مراسمی خاص با کارد خُرد می‌کند<ref>رجوع کنید به افشاری، ص ۳۸۷۳۸۸</ref>
# '''چراغی گرفتن''': در این مرحله، [[مرید]] طی مراسمی خاص، چراغی که چند شمع روشن داشت از پیر می‌گرفت<ref>ر.ک به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، همانجا؛ منجمی، ص ۱۵۴۱۵۵</ref>
#'''چراغی گرفتن''': در این مرحله، [[مرید]] طی مراسمی خاص، چراغی که چند شمع روشن داشت از پیر می‌گرفت<ref>ر.ک به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، همانجا؛ منجمی، ص ۱۵۴۱۵۵</ref>
# '''ارشاد''': در این مرحله، [[مرید]] لُنگی خاص از [[پیر]] می‌گیرد<ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، ص ۶۹</ref>. برای همین در رساله‌های آنان به جای سَنَد [[خرقه]] از لنگ و جاری شدن لنگ سخن گفته شده است<ref>رجوع کنید به آیین قلندری، ص ۳۰۱ـ ۳۰۳</ref>. با وجود رسم ارشاد در این طریقت، خاکساریه را جزو طریقه‌های بی سلسله محسوب کرده‌اند<ref>زرین کوب، ص ۳۷۸</ref>
#'''ارشاد''': در این مرحله، [[مرید]] لُنگی خاص از [[پیر]] می‌گیرد<ref>رجوع کنید به مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، ص ۶۹</ref>. برای همین در رساله‌های آنان به جای سَنَد [[خرقه]] از لنگ و جاری شدن لنگ سخن گفته شده است<ref>رجوع کنید به آیین قلندری، ص ۳۰۱ـ ۳۰۳</ref>. با وجود رسم ارشاد در این طریقت، خاکساریه را جزو طریقه‌های بی سلسله محسوب کرده‌اند<ref>زرین کوب، ص ۳۷۸</ref>


==برخی رسوم خاکساریه==
==برخی رسوم خاکساریه==
خط ۴۱: خط ۴۱:
==درویشان عجم و خاکساریه==
==درویشان عجم و خاکساریه==
در عهد قاجار، درویشان عجم جزء سلسله خاکساریه محسوب می‌شدند. آنان پس از طی مراحل سلوک در طریقت خود، به خاکساریه می‌پیوستند و گروه‌های دیگر خاکسار آنان را پست تر از خود و خدمتگزار و فرّاش خودشان می‌شمردند<ref>مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، ص ۶۸؛ زریری، ص۳۷۵؛ محجوب، شهریور ۱۳۳۷، ص ۵۳۳</ref>. فرقه عجم در نقالی تبحر داشتند و شبهای ماه رمضان در قهوه خانه‌ها مراسم مشاعره ای به نام سخنوری اجرا می‌کردند<ref>محجوب، شهریور ۱۳۳۷، ص ۵۳۲</ref>. عجم‌ها، [[شیخ|مشایخ]] خود را، [[بابا]] می‌نامیدند<ref>فتوّت نامه‌ها و رسائل خاکساریه، ص ۲۶۶، پانویس ۵</ref>
در عهد قاجار، درویشان عجم جزء سلسله خاکساریه محسوب می‌شدند. آنان پس از طی مراحل سلوک در طریقت خود، به خاکساریه می‌پیوستند و گروه‌های دیگر خاکسار آنان را پست تر از خود و خدمتگزار و فرّاش خودشان می‌شمردند<ref>مدرسی عالم، ۱۳۳۸ش، ص ۶۸؛ زریری، ص۳۷۵؛ محجوب، شهریور ۱۳۳۷، ص ۵۳۳</ref>. فرقه عجم در نقالی تبحر داشتند و شبهای ماه رمضان در قهوه خانه‌ها مراسم مشاعره ای به نام سخنوری اجرا می‌کردند<ref>محجوب، شهریور ۱۳۳۷، ص ۵۳۲</ref>. عجم‌ها، [[شیخ|مشایخ]] خود را، [[بابا]] می‌نامیدند<ref>فتوّت نامه‌ها و رسائل خاکساریه، ص ۲۶۶، پانویس ۵</ref>
===درویشان عجم ===
===درویشان عجم===
درویشان عجم، زیرشاخه ای از خاکساریه بودند<ref>رجوع کنید به فتوّت نامه‌ها و رسائل خاکساریه، ص ۲۳۲ و برای تفصیل بیشتر درباره آداب و مراحل سلوک فرقه عجم رجوع کنید به همان، ص ۲۵۵۲۷۹</ref>. بااین حال، رساله وسیلةالنجاة که از یکی از درویشان عجم عهد [[قاجاریه|قاجار]] به جامانده است، نشان می‌دهد که برخی از درویشان عجم با خاکساریه اختلاف داشتند و خود را فرقه ای مستقل می‌دانستند.<ref>رجوع کنید به فتوّت نامه‌ها و رسائل خاکساریه، ص ۲۳۱، ۲۸۲۲۸۳، پانویس ۶</ref>
درویشان عجم، زیرشاخه ای از خاکساریه بودند<ref>رجوع کنید به فتوّت نامه‌ها و رسائل خاکساریه، ص ۲۳۲ و برای تفصیل بیشتر درباره آداب و مراحل سلوک فرقه عجم رجوع کنید به همان، ص ۲۵۵۲۷۹</ref>. بااین حال، رساله وسیلةالنجاة که از یکی از درویشان عجم عهد [[قاجاریه|قاجار]] به جامانده است، نشان می‌دهد که برخی از درویشان عجم با خاکساریه اختلاف داشتند و خود را فرقه ای مستقل می‌دانستند.<ref>رجوع کنید به فتوّت نامه‌ها و رسائل خاکساریه، ص ۲۳۱، ۲۸۲۲۸۳، پانویس ۶</ref>


خط ۶۸: خط ۶۸:
*[[باطنی‌گری]]
*[[باطنی‌گری]]


== پانویس ==
==پانویس==
{{پانوشت}}
{{پانوشت}}


== منابع ==
==منابع==
* آلمانی، هانری رنه د، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه علی‌محمد فرهوشی، تهران، ۱۳۳۵ش.
*آلمانی، هانری رنه د، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمه علی‌محمد فرهوشی، تهران، ۱۳۳۵ش.
* آیین‌قلندری: مشتمل بر ۴ رساله در باب قلندری، خاکساری، فرقه عجم و سخنوری، چاپ ابوطالب میرعابدینی و مهران افشاری، تهران: فراروان، ۱۳۷۴ش.
*آیین‌قلندری: مشتمل بر ۴ رساله در باب قلندری، خاکساری، فرقه عجم و سخنوری، چاپ ابوطالب میرعابدینی و مهران افشاری، تهران: فراروان، ۱۳۷۴ش.
* افشاری، مهران، «اهل‌حق»، چیستا، سال ۹، ش ۴، (دی ۱۳۷۰).
*افشاری، مهران، «اهل‌حق»، چیستا، سال ۹، ش ۴، (دی ۱۳۷۰).
* اقتداری، احمد، «حاج مطهر علیشاه خاکسار»، آینده، سال ۹، ش ۳و۴، (خرداد و تیر ۱۳۶۲).
*اقتداری، احمد، «حاج مطهر علیشاه خاکسار»، آینده، سال ۹، ش ۳و۴، (خرداد و تیر ۱۳۶۲).
* پرتو بیضایی، حسین، تاریخ ورزش باستانی ایران: زورخانه، تهران، ۱۳۳۷ش.
*پرتو بیضایی، حسین، تاریخ ورزش باستانی ایران: زورخانه، تهران، ۱۳۳۷ش.
* زریری، عباس، داستان رستم و سهراب: روایت نقالان، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران، ۱۳۶۹ش.
*زریری، عباس، داستان رستم و سهراب: روایت نقالان، ویرایش جلیل دوستخواه، تهران، ۱۳۶۹ش.
* زرین‌کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.
*زرین‌کوب، عبدالحسین، جستجو در تصوف ایران، تهران، ۱۳۶۳ش.
* شاهزاده و بانو، نسخه خطی کتابخانه (ش ۱) مجلس شورای اسلامی، ش ۷۸۴۰.
*شاهزاده و بانو، نسخه خطی کتابخانه (ش ۱) مجلس شورای اسلامی، ش ۷۸۴۰.
* فتوّتنامه ها و رسائل خاکساریه: ۳۰ رساله، چاپ مهران افشاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۲ش.
*فتوّتنامه ها و رسائل خاکساریه: ۳۰ رساله، چاپ مهران افشاری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۳۸۲ش.
* مجموعه رسائل و اشعار اهل حق، با اصلاح و. ایوانف، بمبئی: انجمن اسماعیلی، ۱۹۵۰م.
*مجموعه رسائل و اشعار اهل حق، با اصلاح و. ایوانف، بمبئی: انجمن اسماعیلی، ۱۹۵۰م.
* محجوب، محمدجعفر، «سخنوری»، سخن، دوره ۹، ش ۶ (شهریور ۱۳۳۷)، ش ۷ (آبان ۱۳۳۷).
*محجوب، محمدجعفر، «سخنوری»، سخن، دوره ۹، ش ۶ (شهریور ۱۳۳۷)، ش ۷ (آبان ۱۳۳۷).
* مدرسی عالم، عبدالکریم، بیوگرافی ۱۰۰۰ درویش، یا، حدیقةالعرفاء، بی‌جا، بی‌تا.
*مدرسی عالم، عبدالکریم، بیوگرافی ۱۰۰۰ درویش، یا، حدیقةالعرفاء، بی‌جا، بی‌تا.
* همو، تحفه درویش، تهران، ۱۳۳۷ش.
*همو، تحفه درویش، تهران، ۱۳۳۷ش.
* همو، گنجینه اولیاء، یا، آئینه عرفا، تهران، ۱۳۳۸ش.
*همو، گنجینه اولیاء، یا، آئینه عرفا، تهران، ۱۳۳۸ش.
* معصوم‌علی شاه، محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین، طرائق‌الحقائق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
*معصوم‌علی شاه، محمدمعصوم‌بن زین‌العابدین، طرائق‌الحقائق، چاپ محمد جعفر محجوب، تهران، ۱۳۳۹-۱۳۴۵ش.
* منجمی، حسین، مبانی سلوک در سلسله خاکسار جلالی و تصوف، تهران، ۱۳۷۹ش.
*منجمی، حسین، مبانی سلوک در سلسله خاکسار جلالی و تصوف، تهران، ۱۳۷۹ش.
* ناصری سیواسی، فتوتنامه مولانا ناصری، چاپ فرانتس تشنر، لایپزیگ، ۱۹۴۴م.
*ناصری سیواسی، فتوتنامه مولانا ناصری، چاپ فرانتس تشنر، لایپزیگ، ۱۹۴۴م.


=== منبع آلمانی===
===منبع آلمانی===
{{چپ‌چین}}
{{چپ‌چین}}
* Richard Gramlich, Die schiitischen Derwischorden Persiens, Wiesbaden, 1965-1981.
* Richard Gramlich, Die schiitischen Derwischorden Persiens, Wiesbaden, 1965-1981.
{{پایان چپ‌چین}}
{{پایان چپ‌چین}}
==پیوند به بیرون==
==پیوند به بیرون==
* منبع مقاله : [https://rch.ac.ir/article/Details?id=8315 مقاله خاکساریه در دانشنامه جهان اسلام]
*منبع مقاله : [https://rch.ac.ir/article/Details?id=8315 مقاله خاکساریه در دانشنامه جهان اسلام]
* [https://www.cgie.org.ir/fa/article/236762/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87 مقاله خاکساریه در دائرة المعارف بزرگ اسلامی]
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/236762/%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87 مقاله خاکساریه در دائرة المعارف بزرگ اسلامی]
* [http://feraq.ir/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87-%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87/ پایگاه تحلیل فرق و ادیان؛ فرقه خاکساریه]
*[http://feraq.ir/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87-%D8%AE%D8%A7%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87/ پایگاه تحلیل فرق و ادیان؛ فرقه خاکساریه]
* [http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/90301 پایگاه مجلات تخصصی نور؛ از فتوت تا خاکساری]
*[http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/90301 پایگاه مجلات تخصصی نور؛ از فتوت تا خاکساری]


{{فرقه های شیعه}}
{{فرقه های شیعه}}
confirmed، protected، templateeditor
۶٬۱۷۰

ویرایش