قزلباش: تفاوت میان نسخه‌ها
←قزلباشان آناتولی (ترکیه) و بکتاشیه
جز (جایگزینی متن - '==پانویس==↵{{پانویس۲}}' به '== پانویس == {{پانوشت}} == یادداشت == {{یادداشت‌ها}}') |
|||
| خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
این ایل‌های ترکمن و مغولی، بعدها با گرایش‌های مشترک مذهبی و علاقه‌مندی به طریقت صفوی، یک ارتش بزرگ به نام قزلباش را تشکیل دادند که بدین شرح است: | این ایل‌های ترکمن و مغولی، بعدها با گرایش‌های مشترک مذهبی و علاقه‌مندی به طریقت صفوی، یک ارتش بزرگ به نام قزلباش را تشکیل دادند که بدین شرح است: | ||
*'''استاجلو:''' از ترک‌های مغولی مهاجرت کرده به نواحی سیواس (به رومی: سباستیا) و منطقه ساری کایا در ترجان ارزنجان در ترکیه امروزی بوده‌اند.<ref>فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ۱۳۷۱، ص۵۶</ref> | *'''استاجلو:''' از ترک‌های مغولی مهاجرت کرده به نواحی سیواس (به رومی: سباستیا) و منطقه ساری کایا در ترجان ارزنجان در ترکیه امروزی بوده‌اند.<ref>فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ۱۳۷۱، ص۵۶</ref> | ||
*'''بهارلو:''' از ترکمانان مغولی بودند که به فلات ایران آمدند و بیشتر آنان در فارس می‌زیستند.<ref>فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ۱۳۷۱، ص۱۳۱</ref> | *'''بهارلو:''' از ترکمانان مغولی بودند که به فلات ایران آمدند و بیشتر آنان در فارس می‌زیستند.<ref>فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ۱۳۷۱، ص۱۳۱</ref> | ||
*'''تَکَلّو:''' از ایل‌های ترک مغولی بودند که در منطقه تکل آسیای صغیر نزدیک دریای مدیترانه ساکن شدند و بعدها به صفویان پیوستند و به نام محل سکونت خود «تکلو» یا «تکل لو» خوانده شدند.<ref>فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ۱۳۷۱، ص۵۸</ref> | *'''تَکَلّو:''' از ایل‌های ترک مغولی بودند که در منطقه تکل آسیای صغیر نزدیک دریای مدیترانه ساکن شدند و بعدها به صفویان پیوستند و به نام محل سکونت خود «تکلو» یا «تکل لو» خوانده شدند.<ref>فاروق سومر، نقش ترکان آناطولی در تشکیل و توسعه دولت صفوی، ۱۳۷۱، ص۵۸</ref> | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
==قزلباشان و پادشاهان صفوی== | ==قزلباشان و پادشاهان صفوی== | ||
{{اصلی|قزلباشان صفوی}} | |||
اسماعیل پسر [[شیخ حیدر]] پس از مرگ پدرش با کمک قزلباشان، پادشاهی [[صفویه]] را بنیان نهاد. در واقع قزلباش‌ها به دعوت کارکیا میرزاعلی والی شیعی [[گیلان]]، اسماعیل را از [[اردبیل]] به [[لاهیجان]] بردند.<ref>غیاث الدین خواندمیر، ص۴۴۱-۴۴۲.؛ روملو، ص۳ و ۹.؛ عالم آرا، ص۳۹-۴۵.</ref> وی پس از چند سال با هفت هزار قزلباش، به جنگ «فرخ یسار»، قاتل پدرش رفت<ref>غیاث الدین؛ ج ۴، ص۴۶۱؛ روملو، حسن بیگ؛ ص۶۸.</ref> و در تابستان سال ۹۰۷ق در سن ۱۵ سالگی در [[تبریز]] تاجگذاری کرد و پس از آن [[شاه اسماعیل]] خوانده شد.<ref>سیوری، ایران در عصر صفوی، ۱۳۳۵ش، ص۲۵.</ref> با این که قزلباشان نقش کلیدی در تأسیس صفویه داشتند اما جایگاه ارتش و سران قزلباش، از این پس در دوره‌های مختلف پادشاهان صفوی، دچار فراز و فرود می‌شود. | اسماعیل پسر [[شیخ حیدر]] پس از مرگ پدرش با کمک قزلباشان، پادشاهی [[صفویه]] را بنیان نهاد. در واقع قزلباش‌ها به دعوت کارکیا میرزاعلی والی شیعی [[گیلان]]، اسماعیل را از [[اردبیل]] به [[لاهیجان]] بردند.<ref>غیاث الدین خواندمیر، ص۴۴۱-۴۴۲.؛ روملو، ص۳ و ۹.؛ عالم آرا، ص۳۹-۴۵.</ref> وی پس از چند سال با هفت هزار قزلباش، به جنگ «فرخ یسار»، قاتل پدرش رفت<ref>غیاث الدین؛ ج ۴، ص۴۶۱؛ روملو، حسن بیگ؛ ص۶۸.</ref> و در تابستان سال ۹۰۷ق در سن ۱۵ سالگی در [[تبریز]] تاجگذاری کرد و پس از آن [[شاه اسماعیل]] خوانده شد.<ref>سیوری، ایران در عصر صفوی، ۱۳۳۵ش، ص۲۵.</ref> با این که قزلباشان نقش کلیدی در تأسیس صفویه داشتند اما جایگاه ارتش و سران قزلباش، از این پس در دوره‌های مختلف پادشاهان صفوی، دچار فراز و فرود می‌شود. | ||
| خط ۷۸: | خط ۷۸: | ||
==قزلباشان آناتولی (ترکیه) و بکتاشیه== | ==قزلباشان آناتولی (ترکیه) و بکتاشیه== | ||
{{اصلی|قزلباشان ترکیه}} | {{اصلی|قزلباشان ترکیه}} | ||
[[علویان ترکیه]]، مهاجرانی بودند که پس از حمله [[مغول]] به ایران، رهسپار [[آسیای صغیر]] و [[آناتولی]] شدند. آنان از باورمندان [[شیعه]] [[اثناعشری|دوازده‌امامی]] به شمار می‌آمدند<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۷و۱۸.؛ [http://fa.abna24.com/cultural/archive/2014/01/28/500994/story.html محمد صدر محمدی، تاریخ اجتماعی سیاسی علویان ترکیه.]</ref> که در حوزه عملی از [[فقه جعفری]]، فاصله گرفته بودند.علوی‌گری خود از تلفیق تصوف با تشیع به وجود آمده و مظاهر تشیع در آن دیده می‌شود. آنان به [[پنج تن آل عبا]]، اعتقاد دارند و به سوگواری [[عاشورا]] ملتزم هستند.<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۸و۱۱۹.</ref>در طول زمان، بخشی از [[علویان]] به طریقت [[بکتاشیه]] روی آوردند که یکی از | [[علویان ترکیه]]، مهاجرانی بودند که پس از حمله [[مغول]] به ایران، رهسپار [[آسیای صغیر]] و [[آناتولی]] شدند. آنان از باورمندان [[شیعه]] [[اثناعشری|دوازده‌امامی]] به شمار می‌آمدند<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۷و۱۸.؛ [http://fa.abna24.com/cultural/archive/2014/01/28/500994/story.html محمد صدر محمدی، تاریخ اجتماعی سیاسی علویان ترکیه.]</ref> که در حوزه عملی از [[فقه جعفری]]، فاصله گرفته بودند.علوی‌گری خود از تلفیق تصوف با تشیع به وجود آمده و مظاهر تشیع در آن دیده می‌شود. آنان به [[پنج تن آل عبا]]، اعتقاد دارند و به سوگواری [[عاشورا]] ملتزم هستند.<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۰۸و۱۱۹.</ref>در طول زمان، بخشی از [[علویان]] به طریقت [[بکتاشیه]] روی آوردند که یکی از [[طریقت|طریقت‌های تصوف]] بود و حاجی بکتاش، آن را در قرن هفتم، بنیان گذاشت.<ref>جمالی‌فر، مقدمهای بر شناخت جامعه علویان ترکیه، ص۲۷.</ref> علویان غیر بکتاشی نیز جذب طریقت [[شیخ صفی الدین اردبیلی]] شدند و با شورش‌های خود در حمایت از دولت صفوی، حکومت [[عثمانی|عثمانیه]] را دچار چالش کرده بودند.<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۹.</ref> این اقدامات موجب شد که آنان به قزلباش ملقب گردند. قزلباش در ادبیات عثمانی‌ها به معنای کافر، زندیق و [[رافضی]] ملحد به کار می‌رفت.<ref>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=8042:%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D8%A8-%D9%80-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81-%DA%A9%D9%81%D8%B1-%D8%AF%D8%B1-%D9%81%D9%82%D9%87-%D8%AD%D9%86%D9%81%DB%8C-%D9%88/-%D8%B1%D8%B3%D9%88%D9%84-%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86&Itemid=9 رسول جعفریان، «نظریه دارالحرب - دارالاسلام و تعریف کفر در فقه حنفی و تأثیر و تأثّر آن از رویدادهای خراسان در قرن دهم هجری».]</ref> | ||
قزلباشان سرزمین‌های [[عثمانی]] به تدریج در میان فرقه [[بکتاشیه]] جای گرفتند و با آنان درآمیختند. در این دوره، بکتاشیان به تشویق دولت عثمانی نقش واسطه میان حکومت و طوایف قزلباش را عهده‌دار شدند تا حاکمیت بتواند از این طریق، قزلباش‌ها را نیز زیر نظر داشته باشد. از سوی دیگر جذب قزلباش‌ها در فرقه بکتاشیه، عامل موثری در پذیرش عقاید [[شیعی]] در میان بکتاشیان گردید.<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۹.</ref> | قزلباشان سرزمین‌های [[عثمانی]] به تدریج در میان فرقه [[بکتاشیه]] جای گرفتند و با آنان درآمیختند. در این دوره، بکتاشیان به تشویق دولت عثمانی نقش واسطه میان حکومت و طوایف قزلباش را عهده‌دار شدند تا حاکمیت بتواند از این طریق، قزلباش‌ها را نیز زیر نظر داشته باشد. از سوی دیگر جذب قزلباش‌ها در فرقه بکتاشیه، عامل موثری در پذیرش عقاید [[شیعی]] در میان بکتاشیان گردید.<ref>دونمز، علویان ترکیه، ۱۳۸۹ش، ص۱۹.</ref> | ||
| خط ۸۶: | خط ۸۶: | ||
در زمان سلطنت «سلطان سلیم اول عثمانی»، نفوذ تشیع به حدی رسید که حتی برخی شاهزادگان عثمانی به صف قزلباش‌ها در آمده و کلاه قرمز بر سر گذاشتند.{{مدرک}} از این رو سلطان سلیم به بکتاشی‌ها روی آورد و آنان را در مقابل قزلباشان شیعه، تقویت کرد. او همچنین «شیخ الاسلام ابن کمال» را واداشت که [[فتوا]]یی ضد قزلباش‌ها صادر کند و به اتکای آن دستور قتل افراد زیادی را صادر کرد و پس ا ز آن، به فکر جنگ با شاه اسماعیل افتاد.{{مدرک}} او با [[جنگ چالدران]] توانست از گسترش تشیع در [[آسیای صغیر]] جلوگیری کند.{{مدرک}} | در زمان سلطنت «سلطان سلیم اول عثمانی»، نفوذ تشیع به حدی رسید که حتی برخی شاهزادگان عثمانی به صف قزلباش‌ها در آمده و کلاه قرمز بر سر گذاشتند.{{مدرک}} از این رو سلطان سلیم به بکتاشی‌ها روی آورد و آنان را در مقابل قزلباشان شیعه، تقویت کرد. او همچنین «شیخ الاسلام ابن کمال» را واداشت که [[فتوا]]یی ضد قزلباش‌ها صادر کند و به اتکای آن دستور قتل افراد زیادی را صادر کرد و پس ا ز آن، به فکر جنگ با شاه اسماعیل افتاد.{{مدرک}} او با [[جنگ چالدران]] توانست از گسترش تشیع در [[آسیای صغیر]] جلوگیری کند.{{مدرک}} | ||
== قزلباشان افغانستان == | ==قزلباشان افغانستان== | ||
{{اصلی|قزلباش (افغانستان)}} | {{اصلی|قزلباش (افغانستان)}} | ||
قزلباش‌های [[افغانستان]]، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش‌اند که به فرمان [[نادرشاه افشار]]، [[قندهار]] را فتح کردند و سپس در [[قندهار]] و [[کابل]] و [[هرات]] ماندگار شدند.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | قزلباش‌های [[افغانستان]]، گروهی از بازماندگان سپاه قزلباش‌اند که به فرمان [[نادرشاه افشار]]، [[قندهار]] را فتح کردند و سپس در [[قندهار]] و [[کابل]] و [[هرات]] ماندگار شدند.<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۵۵۱.</ref> | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
همچنین [[حیدرقلی سردار کابلی]] (۱۲۵۴ - ۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان شیعه از خاندان قزلباشان افغانی بود.<ref>سردار کابلی، مجله وحید، شماره ۵۸، ص۹۶۵.</ref> | همچنین [[حیدرقلی سردار کابلی]] (۱۲۵۴ - ۱۳۳۱ش)، فقیه، محدث، رجالی، ادیب و ریاضیدان شیعه از خاندان قزلباشان افغانی بود.<ref>سردار کابلی، مجله وحید، شماره ۵۸، ص۹۶۵.</ref> | ||
== قزلباشان عراق == | ==قزلباشان عراق== | ||
واژه قزلباش به دلیل شیوع معنای مذهبی آن به دیگر اقوام شیعه نیز نسبت داده شده است. از جمله [[شبک‌ها|شَبَک‌ها]] از اقوام عراقی هستند که به زبان خاصی نزدیک به زبان کردی صحبت می‌کنند اما بیشتر آنان پیوند مذهبی نزدیکی با [[علویان]] [[آناتولی]] (قزلباشان) دارند. محل اصلی زندگی شبک‌ها در استان موصل است. یکی از ادعیه آن‌ها صریحاً به حاجی بکتاش رهبر طریقت [[بکتاشیه]] و استادان اردبیلی (صفویان) به‌عنوان بنیان‌گذاران طریقت | واژه قزلباش به دلیل شیوع معنای مذهبی آن به دیگر اقوام شیعه نیز نسبت داده شده است. از جمله [[شبک‌ها|شَبَک‌ها]] از اقوام عراقی هستند که به زبان خاصی نزدیک به زبان کردی صحبت می‌کنند اما بیشتر آنان پیوند مذهبی نزدیکی با [[علویان]] [[آناتولی]] (قزلباشان) دارند. محل اصلی زندگی شبک‌ها در استان موصل است. یکی از ادعیه آن‌ها صریحاً به حاجی بکتاش رهبر طریقت [[بکتاشیه]] و استادان اردبیلی (صفویان) به‌عنوان بنیان‌گذاران [[طریقت]] اشاره دارد. برخی از اشعار مذهبی که در اجتماعات عبادی آن‌ها خوانده می‌شود، منسوب به شاه اسماعیل و پیر سلطان ابدال علوی است. پیوندهای شبک‌ها با جوامع صفوی قزلباش، آنان را از جمعیت‌های هم‌جوار، یزیدیان در شمال و صارلی‌ها در جنوب شرق، جدا می‌کند.<ref>[http://bahaiat.net/%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%87-%D8%B4%D9%8E%D8%A8%D9%8E%D9%83-%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82/ پایگاه شناخت وهابیت؛ مقاله شناخت فرقه شَبَک، کردهای موصل عراق]</ref> | ||
== قزلباشان پاکستان == | ==قزلباشان پاکستان== | ||
{{اصلی|قزلباشان پاکستان}} | {{اصلی|قزلباشان پاکستان}} | ||
خانواده قزلباش [[لاهور]] از خاندان‌های سیاسی [[شیعه]] هستند که به طور سنتی قدرت سیاسی را در [[پاکستان]]، در دست داشته‌اند.<ref>عارفی،شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۴۱۱؛ عبدالباقی، واقع المدارس الدینیه الاهلیه فی باکستان، ۱۴۲۸ق، ص۵۲-۵۳.</ref> | خانواده قزلباش [[لاهور]] از خاندان‌های سیاسی [[شیعه]] هستند که به طور سنتی قدرت سیاسی را در [[پاکستان]]، در دست داشته‌اند.<ref>عارفی،شیعیان پاکستان، ۱۳۸۵ش، ص۴۱۱؛ عبدالباقی، واقع المدارس الدینیه الاهلیه فی باکستان، ۱۴۲۸ق، ص۵۲-۵۳.</ref> | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۰۴: | ||
همچنین کتاب [[شبهای پیشاور]]، شرح ۱۰ جلسه مناظرات [[سلطان الواعظین]] با علمای [[اهل سنت]] است که در منزل میرزا یعقوب علی خان قزلباش از رجال مهم پاکستان تشکیل شده است. به گفته سلطان الواعظین در پی این مناظرات و در پایان شب آخر ۶ تن از رجال، ملاکین و اصناف [[اهل سنت]]، [[مذهب تشیع]] را برگزیدند.<ref>شبهای پیشاور، سرآغاز، ۱۳۷۲ش، ص۹۴.</ref> | همچنین کتاب [[شبهای پیشاور]]، شرح ۱۰ جلسه مناظرات [[سلطان الواعظین]] با علمای [[اهل سنت]] است که در منزل میرزا یعقوب علی خان قزلباش از رجال مهم پاکستان تشکیل شده است. به گفته سلطان الواعظین در پی این مناظرات و در پایان شب آخر ۶ تن از رجال، ملاکین و اصناف [[اهل سنت]]، [[مذهب تشیع]] را برگزیدند.<ref>شبهای پیشاور، سرآغاز، ۱۳۷۲ش، ص۹۴.</ref> | ||
== قزلباشان بلغارستان == | ==قزلباشان بلغارستان== | ||
[[علویان]] و قزلباش‌ها از تبارهای مسلمان بلغاری به شمار می‌روند. مسلمانان ۱۳% جمعیت [[بلغارستان]] را تشکیل می‌دهند. ترک‌ها از زمان حکمرانی [[عثمانی|عثمانیان]] در بلغارستان سکنی گزیده‌اند. اقلیت علوی در گویش محلی به [[علیجانی]] یا قزلباش معروف‌اند و عمدتا در منطقه دلی اورمان و دوبریجه زندگی می‌کنند.<ref>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=10441 کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref> | [[علویان]] و قزلباش‌ها از تبارهای مسلمان بلغاری به شمار می‌روند. مسلمانان ۱۳% جمعیت [[بلغارستان]] را تشکیل می‌دهند. ترک‌ها از زمان حکمرانی [[عثمانی|عثمانیان]] در بلغارستان سکنی گزیده‌اند. اقلیت علوی در گویش محلی به [[علیجانی]] یا قزلباش معروف‌اند و عمدتا در منطقه دلی اورمان و دوبریجه زندگی می‌کنند.<ref>[http://www.ical.ir/index.php?option=com_k2&view=item&id=10441 کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی]</ref> | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانوشت}} | {{پانوشت}} | ||
== یادداشت == | ==یادداشت== | ||
{{یادداشت‌ها}} | {{یادداشت‌ها}} | ||
==منابع== | ==منابع== | ||