عبدالله بن مسعود: تفاوت میان نسخه‌ها

ابن مسعود در بازگشت خود، پس از [[هجرت]] پیامبر (ص)، به [[مدینه]] رفت و پیامبر (ص) میان او و [[معاذ بن جبل]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۴۳۸؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۷۱.</ref> یا [[زبیر بن عوام]]<ref>ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۵۰۵؛ ابن شبه، ج۳، ص۱۰۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۲۷۰.</ref> پیمان برادری برقرار کرد. وی در [[جنگ بدر]] شرکت نمود و [[ابوجهل]] را کشت. پیامبر(ص) که از کشته شدن [[ابوجهل]] خشنود بود، شمشیر او را به ابن مسعود بخشید.<ref>عروة بن زبیر، صص۱۴۲-۱۴۳؛ ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۹۵۵م، ج۱، ص۶۳۵ -۶۳۶، ۷۱۰-۷۱۱؛ واقدی، ج۱، صص۸۹ -۹۱.</ref>

[[ابن عباس]] را از معدود یاران [[پیامبر(ص) |پیامبر(ص)]] می‌داند که در [[جنگ احد]] از او جدا نشد<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغة، قاهره، ج۱۳، ص۲۹۳.</ref> و گفته‌اند که او در بسیاری از [[غزوه|غزوات]] پیامبر(ص) شرکت داشته است.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۱۳.</ref> وی بسیار همراه پیامبر(ص) بود و آن حضرت را خدمت می‌کرد.<ref>ابن شبه، ج۱، ص۳۰۳.</ref>

در [[سال ۲۱ هجری قمری|۲۱ق]]، [[عمر بن خطاب|عمر]] او را که در [[حمص |حمص]] بود، فراخواند و همراه [[عمار]] برای نظارت بر بیت المال و قضا به [[کوفه]] فرستاد.<ref>بلاذری، فتوح، ص۲۶۹؛ طبری، تاریخ ج۱، صص۲۶۳۷، ۲۶۴۵-۲۶۴۷.</ref> عُمَر پس از چندی عمار را عزل و [[مغیرة بن شعبه]] را به جای او گمارد که [[بلاذری]] در روایتی علت خشم عمر بر عمار را، مشاجره او با ابن مسعود می‌داند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۶۸.</ref>

پس از قتل [[عمر بن خطاب |عمر]]، ابن مسعود به [[مدینه]] آمد و با [[عثمان بن عفان|عثمان]] بیعت کرد و آنگاه به کوفه بازگشت و مردم را به [[بیعت]] با او فراخواند.<ref>ابن شبه، ج۳، ص۹۵۷؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۰۹.</ref> و عثمان نیز او را بر منصب خود ابقا کرد و در [[عراق]] زمینی به او بخشید.<ref>بلاذری، فتوح، ص۲۷۳.</ref>

براساس روایت [[طبری]] از [[سیف بن عمر]]، در همین ایام بین ابن مسعود و [[سعد بن ابی وقاص |سعد بن ابی وقاص]]، والی وقت [[کوفه]] که حاضر نبود وام خود را به بیت المال بپردازد، مشاجره‌ای درگرفت و چون خبر به [[عثمان بن عفان |عثمان]] رسید، سعد را عزل کرد و بر ابن مسعود خشم گرفت.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، صص۲۸۱۱-۲۸۱۳.</ref> اما گزارش‌های دیگری نشان می‌دهد که چنین مشاجره‌ای میان ابن مسعود و [[ولید بن عقبه]] که والی [[کوفه]] بوده، صورت گرفته است.<ref>رجوع کنید به: بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۲۴؛ ابن عبدربه، ج۴، صص۳۰۶- ۳۰۷.</ref> در پی این درگیری ولید شکایت او را نزد عثمان برد و عثمان که از ابن مسعود بر آشفته بود، او را به [[مدینه]] بازخواند.<ref>ابن شبه، ج۳، ص۱۰۴۹؛ ابن عبدالبر، ج۳، ص۹۳۳؛ ابن اثیر، اسد، ج۳، ص۲۶۰؛ ابن حجر، الاصابة، ج۴، ص۱۳۰.</ref>

در [[مدینه]] عثمان، وی را ناسزا گفت و به قولی دستور داد که او را به زور از مسجد برانند.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۲۴-۵۲۵؛ سیدمرتضی، ج۴، صص۲۸۱-۲۸۲.</ref>

پس از آن ابن مسعود تا ۳ سال در [[مدینه]] بود و اجازه نداشت از آنجا بیرون رود<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۷۹م، ج۵، ص۵۲۵.</ref> و سرانجام حدود ۲ سال، پیش از کشته شدن [[عثمان بن عفان|عثمان]] در مدینه وفات یافت.<ref>طبری، تاریخ، ج۱، ص۲۸۹۴؛ ابن عساکر، ج۳۹، صص۱۳۴- ۱۳۹.</ref> در مدتی که ابن مسعود در مدینه بود، عثمان عطای او را از [[بیت المال]] قطع کرد، اما پس از مرگش وصی او [[زبیر بن عوام|زبیر بن عوام]] آن را برای بازماندگانش از عثمان ستاند.<ref>بلاذری، فتوح، ص۴۶۱.</ref> یکی از علل ناخشنودی عثمان از ابن مسعود، حضور وی در تدفین و [[نماز]] بر پیکر [[ابوذر]] در [[ربذه|رَبَذه]] است.<ref>سید مرتضی، ج۴، ص۲۸۳؛ رجوع کنید به: ابن هشام، السیرة النبویة، ۱۹۵۵م، ج۲، ص۵۲۴؛ واقدی، ج۲، ص۱۰۰۲؛ خلیفة بن خیاط، ج۱، ص۱۷۷؛ طبری، تاریخ، ج۱، صص۲۸۹۵-۲۸۹۶.</ref>

وی نخستین کسی بود که پس از [[پیامبر(ص)]]، [[قرآن]] را به صدای بلند بر مشرکین خواند و آزار دید.<ref>ابن اسحاق، سیرة ابن اسحاق، ۱۹۷۸م، ص۱۸۶؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۹۵۹م، ج۱، ص۱۶۲.</ref> ابن مسعود در بسیاری از مناسبت‌های نزول قرآن شخصاً حضور داشت. وی به گفته خود، افزون بر ۷۰ سوره قرآن را از زبان پیامبر(ص) فرا گرفته بود<ref>بخاری، ج۳، ص۲۲۸؛ مسلم، ج۴، ص۱۹۱۲؛ نسائی، ج۸، ص۱۳۴.</ref> و از زمان ایشان به تعلیم قرآن می‌پرداخت.

براساس روایتی، ابن مسعود یکی از چهار تنی بوده است که پیامبر(ص) فراگرفتن قرآن را از آنان توصیه کرده بود.<ref>بخاری، ج۲، ص۳۰۷؛ مسلم، ج۴، صص۱۹۱۳-۱۹۱۴؛ ترمذی، ج۵، ص۶۷۴.</ref> وی مدت‌ها در [[مدینه]] و [[کوفه]]، پس از وفات پیامبر(ص) نیز به تعلیم قرآن اشتغال داشت و حتی برخی از [[صحابه]] برجسته چون [[ابن عباس]] از او قرآن آموخته و در مواردی از قرائت وی پیروی کرده‌اند.<ref>ابن ابی داوود، کتاب المصاحف، ۱۳۵۵ق،  ص۵۵.</ref>

در [[کوفه]] شماری از بزرگان [[تابعین|تابعین]] چون [[اسود بن یزید]]، [[زر بن حبیش|زَرّ ابن حُبیش]]، [[عبید بن قیس]]، [[ابوعبدالرحمان سلمی]]، [[ابوعمرو شیبانی]] و [[زید بن وهب]] از محضر او قرائت آموختند و تا چندی قرائت او در کوفه غالب بود.<ref>رجوع کنید به:ابن ابی داوود، کتاب المصاحف، ۱۳۵۵ق، ص۱۳-۱۴؛ ابن مجاهد، السبعة فی القراءات، ۱۳۷۲ق، ص۶۶ -۶۷؛ ابن جزری، غایة النهایة، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۵۸.</ref> براساس حکایتی از [[سلیمان بن مهران|أعمَش]] (د ۱۴۸ق)، در اوایل سده [[سال ۲ هجری قمری|۲ق]] در کوفه مصحف عثمانی در عرض قرائت ابن مسعود چندان تداول نداشته است؛ در حالی که در طول نیم سده به تدریج جای قرائت ابن مسعود را گرفته، تا آنجا که در اواسط سده ۲ق تنها عده‌اندکی قرائت مزبور را در ثبت خود داشتند.<ref>ابن مجاهد، السبعة فی القراءات، ۱۳۷۲ق، ص۶۷.</ref>

از آن پس در کوفه قرائتهایی به وجود آمد که مصحف عثمانی کوفه مبنای آنها بود و در خواندن آن، قرائت ابن مسعود به کار می‌آمد. در واقع قرائات رسمی کوفه، یعنی: [[عاصم بن بهدله ابی النجود|عاصم]]، [[حمزة ابن حبیب زیات کوفی|حمزه]]، [[علی بن حمزه کسائی|کسایی]] و [[خلف بن هشام|خلف]] از قاریان عشر، کمابیش در قرائت ابن مسعود ریشه دارند.<ref>رجوع کنید به:الدانی،  التیسیر، ۱۹۳۰م، ص۹-۱۰؛ ابن جزری، غایة النهایة، ۱۳۵۱ق، ج۱، ص۴۵۹.</ref>

در جریان گردآوری قرآن و فراهم آوردن [[مصحف]] رسمی توسط [[عثمان بن عفان|عثمان]] و به مباشرت [[زید بن ثابت]]، در روایات سخن از نسخه‌ای با عنوان «‌[[مصحف ابن مسعود]]‌» به میان آمده که مورد توجه قرار نگرفته و عثمان او را امر کرده مصحف خود را تحویل نماید تا به همراه دیگر مصاحف از بین برده شود. به گفته روایات، ابن مسعود به این امر تن در نداد و به همین سبب به امر عثمان مضروب شد.<ref>ابن ابی داوود، کتاب المصاحف، ۱۳۵۵ق، ص۱۳-۱۸.</ref>

اما بنا به برخی روایات ابن مسعود از این موضع خود عدول و مصحف عثمانی را تأیید کرد.<ref>ابن ابی داوود، کتاب المصاحف، ۱۳۵۵ق، ص۱۸؛ «‌المبانی »، ص۹۵؛ ابن اثیر، الکامل، ج۳، ص۱۱۲.</ref>

ابن مسعود در روزگار خود فردی آگاه به مفاهیم [[قرآن]] و اسباب نزول آیات شناخته می‌شد.<ref>ر.ک:مسلم، ج۴، ص۱۹۱۳؛ ابن ابی داوود، کتاب المصاحف، ۱۳۵۵ق، ص۱۴.</ref> و در دوره‌های بعد نظرات تفسیری او مورد توجه مفسرانی از مذاهب گوناگون قرار گرفت.<ref>طبری، تفسیر، جاهای مختلف؛ طوسی، التبیان، ج۱ف ص۵۸، جاهای مختلف؛ زمخشری، ج۱، صص۳۸، جاهای مختلف.</ref> گفته شده سُدّی در تفسیر خود غالباً روایات ابن مسعود و [[ابن عباس]] را نقل کرده است.<ref>ابن کثیر، ج۱، ص۴.</ref>

* ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، بی‌نا، ۱۳۷۸-۱۳۸۴ق.

* ابن ابی داوود، عبدالله بن سلیمان، کتاب المصاحف، قاهره، بی‌نا، ۱۳۵۵ق/۱۹۳۶م.

* ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة، به کوشش برگشترسر، قاهره، بی‌نا، ۱۳۵۱ق/۱۹۳۲م.

* ابن مجاهد، احمد بن موسی، السبعة فی القراءات، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، بی‌نا، ۱۳۷۲ق.

* ابن ندیم، الفهرست؛  

* ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش ابراهیم ابیاری و دیگران، قاهره، بی‌نا، ۱۳۷۵ق/۱۹۵۵م.

* ابوداوود، سلیمان، سنن، به کوشش محمد محیی الدین، عبدالحمید، قاهره، داراحیاء السنة النبویة؛  

* الدانی، عثمان بن سعید، التیسیر فی قرائات السبع، به کوشش اوتوپرتسل، استانبول، بی‌نا، ۱۹۳۰م.

* بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف (جلد ۱)، تحقیق محمد حبیب الله، مصر، دار المعارف، ۱۹۵۹م.

* بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف (جلد ۵)، تحقیق احسان عباس، بيروت، جمعية المستشرقين الألمانية، ۱۹۷۹م.

* همو، فتوح البلدان، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۶۶م.