تحریر الوسیله (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| ناشر = دار العلم، موسسة النشر الاسلامي، [[جامعه مدرسین حوزه علمیه قم]]، م‍ک‍ت‍ب‍ه‌‌ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه‌الاس‍لام‍ی‍ه‌‏، م‍ک‍ت‍ب‍ه‌ الاع‍ت‍م‍اد، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی  

| تاریخ نشر = ۱۳۷۹ش

 

'''تَحریرُ الوَسيلَةِ'''، کتابی فقهی به زبان عربی از [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]]. این کتاب رساله فتوایی اوست و بر اساس کتاب [[وسیلة النجاة (کتاب) |وسیلة النجاة]] [[سید ابوالحسن اصفهانی |سیدابوالحسن اصفهانی]] تنظیم شده است. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مورد نیاز را دربر دارد و در دو جلد به چاپ رسیده است. تحریر الوسیله به زبان فارسی، اردو و ترکی ترجمه شده و بر این کتاب شرح‌هایی نوشته‌اند که معروف‌ترین آن‌ها کتاب [[تفصیل الشریعة فی شرح تحریرالوسیله]] از [[محمد فاضل لنکرانی]] است. پرداختن به [[مسائل مستحدثه|مباحث مستحدثه]] از امتیازات این کتاب است.

تحریرالوسیله، جامعِ ابواب فقه به صورت غیراستدلالی است و اصطلاحات و نظریات دقیق فقهی در آن با عباراتی ساده بیان شده است.{{یاد| سید مصطفی صفایی خوانساری، [[مجتهد]] شیعه.(۱۳۲۱-۱۴۱۳ق. ۱۳۷۱ش.)براین باور است که این رساله دوره کامل فقه و بهترین یادگار [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] برای جهان تشیع است و شیعه رساله‌اى به این خوبى و جامعى نداشت.<ref>https://psri.ir/?id=510cwqrq</ref>}}  تحریرالوسیله حاشیه [[سید روح‌الله موسوی خمینی |امام خمینی]] بر [[وسیلة النجاة (کتاب) |وسیلة النجاة]] تألیف [[سید ابوالحسن اصفهانی| سیدابوالحسن اصفهانی]] (متوفی ۱۳۶۵) است و وسیلة النجاة حاشیه اصفهانی بر [[ذخیرة الصالحین (کتاب) |ذخیرة الصالحین]] تألیف [[سید محمدکاظم طباطبایی یزدی |سید محمد کاظم طباطبائی یزدی]] (متوفی ۱۳۳۷ق) است. <ref> آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج ۲۵، ص ۸۵.</ref> اصفهانی حواشی خود بر ذخیرة الصالحین را در متن آن وارد کرد و با افزودن مسائل بسیاری آن را وسیلة النجاة نامید. این کتاب اکثر ابواب فقهی و مسائل مُبتلابِه(مورد نیاز) را با نظمی دقیق در بر دارد و در دو مجلد به چاپ رسیده است. <ref> همانجا؛ انصاری، ص ۲۰۵ </ref>تحریرالوسیله با مقدمه‌ای درباره ضرورت تقلید یا رعایت احتیاط توسط غیر[[مجتهد]] و پس از آن با مسائل مربوط به تقلید شروع شده و با خاتمه‌ای در باره مسائل مربوط به برخی از احکام شرعی،فقهی در ارتباط با زندگی در دیگر کرات و سیارات پایان یافته است. مسائل مربوط به [[تقلید (فقه)|تقلید]] ۳۴ مسأله است که نخستینش در باره جایز بودن عمل به [[اصل احتیاط |احتیاط]] است هر چند لازمه‌اش تکرار یک عمل باشد. {{یاد|يجوز العمل بالاحتياط ولو كان مستلزماً للتكرار على الأقوی}} مسائل مرتبط با احکام شرعی در دیگر کرات ۶ مسأله است و آخرین مسأله‌اش در باره احکام بلوغ در دیگر کرات است.<ref>خمینی، روح الله، تحریرالوسیله، ۱۳۶۸ش، ج۱، ص۷، ج۲، ص۶۱۰.</ref>

امام خمینی که وسیلة النجاة را اثری مهم می‌دانست<ref> رجوع کنید به پابه پای آفتاب، ج ۳، ص۲۰۹، به نقل از جعفر سبحانی </ref> در دوران اقامت در [[قم]] بر آن حاشیه نگاشت.<ref> رجوع کنید به امام خمینی، ج ۱، ص۶؛ پابه پای آفتاب، ج ۱، ص۲۶۶، به نقل از محمدرضا توسلی </ref> احترام نویسنده به مرجع وقت، [[سید حسین طباطبایی بروجردی |حاج آقا حسین بروجردی]] (متوفای [[سال ۱۳۴۰ هجری شمسی|۱۳۴۰ش]])، مانع از چاپ و انتشار این اثر شد،<ref> رجوع کنید به پابه پای آفتاب، ج ۳، ص۳۱۶، به نقل از حسن طاهری خرم آبادی </ref> اما بعد‌ها در [[نجف]] به طور جداگانه<ref>الطهرانی، آقا بزرگ، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، ۱۴۰۸ق، ج۲۲، ص۱۵۲.</ref> و چند بار نیز همراه با وسیلة النجاة به چاپ رسید.<ref> انصاری، ص۲۰۲ </ref> تبعید امام خمینی به شهر بورسای [[ترکیه]] در [[سال ۱۳۴۳ هجری شمسی|۱۳۴۳ش]] فرصتی فراهم آورد تا نویسنده آن‌طور که خود می‌گوید<ref> امام خمینی، همانجا </ref> از فراغتش در حدود یازده ماه اقامت اجباری در آن شهر برای وارد کردن حاشیه مذکور در متن وسیلة النجاة استفاده کند و آن را تحریرالوسیله بنامد. به نظر می‌رسد در آن زمان تحریرالوسیله مانند وسیلة النجاة به کتاب المیراث ختم می‌شده است.

امام خمینی پس از تبعید از ترکیه به [[عراق]] و اقامت در [[نجف]]، مسائل مربوط به [[حج]]، [[نماز جمعه]]، [[دفاع]]، [[امر به معروف و نهی از منکر]]، [[قضاوت|قضا]]، شهادات، [[قصاص]] و [[دیه انسان |دیات]] و نیز بسیاری از مسائل مبتلابه را که در دوران اقامت در [[قم]] تدریس کرده بود،<ref> پابه پای آفتاب، ج ۴، ص۱۳۶، به نقل از محمدحسن مرتضوی لنگرودی </ref> به تحریرالوسیله افزود.<ref> رجوع کنید به پابه پای آفتاب، ج ۱، ص۶۱، به نقل از احمد خمینی؛ استادی، ص۶۰ </ref>

تحریر الوسیله گذشته از مشتمل بودن بر نظریات امام خمینی، دو تفاوت کلی با وسیلة النجاة دارد. از یکسو برخی مسائل غیر ضروری آن حذف شده و از سوی دیگر مسائل زیادی که مورد نیاز بوده بر آن افزوده شده است. سیدابوالحسن اصفهانی نیز مسائل مورد ابتلا را مطرح کرده بود، اما امام خمینی آن‌ها را بسط داد. <ref> رجوع کنید به معرفت، ص ۱۵۱ </ref> در مجموع، اضافات تحریرالوسیله نزدیک به یک سوم کل کتاب را دربر می‌گیرد. <ref> پابه پای آفتاب، ج ۳، ص ۲۰۹، به نقل از جعفر سبحانی </ref> [[مسائل مستحدثه]] تحریرالوسیله شامل مباحث بیمه، سفته، سرقفلی، عملیات بانکی، بلیت بخت آزمایی، [[تلقیح مصنوعی]]، تشریح، پیوند اعضا، تغییر جنسیّت، رادیو و تلویزیون و برخی مسائل متفرقه است که در آخر کتاب جای دارد.

 

عواملی چون شهرت فقهی و ظلم ستیزی نویسنده، جامعیت کتاب و روانی متن آن و پاسخگویی به مسائل مورد نیاز موجب شد که مقلدان عرب زبان چاپ و تکثیر تحریرالوسیله را درخواست کنند. در پاسخ به این تقاضا، به دستور نویسنده، کتاب تلخیص شد و با عنوان زبدة الاحکام در دسترس عموم قرار گرفت. <ref> استادی، همانجا؛ پابه پای آفتاب، ج ۴، ص ۳۷ـ ۳۸، به نقل از عباسعلی عمید زنجانی </ref> پس از چندی نیز همه تحریرالوسیله برای اولین بار توسط [[نصرالله خلخالی|شیخ نصرالله خلخالی]] <ref>عمید زنجانی، مصاحبه با مجله حوزه، شماره ۳۷ و ۳۸، ص۱۰۵.</ref> در [[نجف]] چاپ شد، <ref> پابه پای آفتاب، ج ۳، ص ۱۶۶، به نقل از حمید روحانی </ref> ولی به کار بردن لقب «زعیم حوزه‌های علمیه» در پشت جلد آن، موجب شد که نویسنده با انتشار آن مخالفت کند تا اینکه این لقب را برداشتند و او با توزیع کتاب موافقت کرد. <ref> پابه پای آفتاب، ج ۳، ص ۱۶۶، به نقل از حمید روحانی، ج ۴، ص ۹۵، به نقل از محمدحسن قدیری </ref>

 

پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی ایران|انقلاب اسلامی]]، قضات دادگستری برای رفع خلأ قانونی از تحریرالوسیله به عنوان متمم قانون استفاده می‌کردند که با قانونی شدن استفاده از آرای مشهور فقها (اصل ۱۶۷ [[قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران]]) و گسترده شدن قلمرو [[مرجع تقلید|مرجعیت]] [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمینی]] و انطباق اکثر آرای او با آرای مشهور فقها، این کتاب در دادگاه‌ها و محافل علمی مورد توجه و مراجعه بیشتر قرار گرفت.

# ترجمه فارسی علی اسلامی و قاضی زاده زیرنظر [[محمد مؤمن قمی]] و [[سید حسن طاهری خرم‌آبادی|حسن طاهری خرم آبادی]] در چهار جلد؛

در [[۵ بهمن]] سال ۱۳۹۱ «همایش تحریرالوسیله؛ شروح و تعلیقات» در [[مرکز فقهی ائمه اطهار(ع)|مرکز فقهی ائمه اطهار]] قم برگزار شد و در این همایش، از نرم افزار «تحریرالوسیله، شروح و تعلیقات» و نیز دوره ۲۸ جلدی تفصیل الشریعة؛ شرح و تفسیر تحریرالوسیله امام خمینی که توسط [[محمد فاضل لنکرانی|آیت الله فاضل لنکرانی]] به رشته تحریر درآمده بود رونمایی شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/1799352/%D9%87%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D8%B1-%D8%A7%D9%84%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84%D9%87-%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%88-%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82%D8%A7%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D9%85-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B4-%D9%85%D8%AD%D9%84.html?tmpl=component&print=1 همایش " تحریر الوسیله، شروح و تعلیقات" در قم برگزار شد]، خبرگزاری مهر.</ref>