تلاوت قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

تحقیق، تدویر و تحدیر از صورت‌های مختلف تلاوت قرآن به‌شمار می‌رود.   

[[قرآن]]، [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و مخاطبانش را به خواندن قرآن کریم سفارش کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به: سوره مزمّل آیه۳، سوره اسراء ۱۰۶، کهف ۲۷.</ref> از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در این باره نقل شده است: کسی که حتی با نگاه، آیات کلام الهی را بخواند، خداوند معادل هر حرفش حسنه‌ای برایش می‌نویسد و گناهی را از او پاک کند و درجه‌اش را بالابرد و کسی که آیه‌ای از قرآن را در نمازش درحالی‌که ایستاده است بخواند خداوند به اندازه‌ هر حرف از آن، ۱۰۰ حسنه به او دهد و ۱۰۰ گناه از او پاک کند و ۱۰۰ درجه مقامش را بالا برد.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref> در [[حدیث|احادیث]] دیگر برای کسی که قرآن را [[ختم قرآن|ختم]] کند یک [[دعا|دعای]] [[استجابت دعا|مستجاب]] قرار داده شده است.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref> همچنین برای تلاوت بعضی از [[سوره|سوره‌ها]] و [[آیه|آیه‌ها]] خواص و فضیلت‌های ویژه‌ای روایت شده است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به:الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۲۰-۶۲۶.</ref> حضرت صادق(ع) از [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نقل کرده است: خانه‌هایی که در آن قرآن خوانده می‌شود [[برکت]] آن زیاد شود و [[فرشته|ملائکه]] در آن حاضر و [[شیطان|شیطان‌ها]] از آن دور می‌شوند.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] احادیث مربوط به فضیلت تلاوت قرآن را در بابی جداگانه گردآوری کرده است.<ref>الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۳.</ref>   

مطابق [[آیه ۱۲۱ سوره بقره]] خداوند تلاوت قرآن را دارای مراتبی معرفی کرده که بالاترین آن «حق تلاوت» است.<ref>نهج البلاغه، خطبه ۱۱۰؛ صحیفه سجادیه، دعای ۴۷.</ref> به‌گزارش [[دانشنامه جهان اسلام (کتاب)|دانشنامه جهان اسلام]] در معنای حق تلاوت نظرات مختلفی وجود دارد:<ref>دولتی، تلاوت قرآن، ص۷۸.</ref> عده‌ای آن‌را خواندن همراه با [[خضوع]] و [[خشوع]] و پرهیز از تغییر و [[تحریف‌ناپذیری قرآن|تحریف]] آیات می‌دانند.<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۱، ص۲۷۱.</ref> عده‌ای دیگر حق تلاوت را درنگ کردن به هنگام خواندن آیات بهشتی و جهنمّی به‌جهت طلب [[بهشت]] از خداوند و پناه بردن به او از شرّ [[جهنم]] بیان کرده است. بعضی نیز حق‌ تلاوت را خواندن قرآن با [[ترتیل]] یعنی رعایت الفاظ قرآن و فهم و تدبر در معانی آن و عمل به آن ذکر کرده‌اند.<ref>کاشانی، تفسیر منهج الصادقین، ۱۳۳۶ش، ج۱، ص۲۷۱؛ دولتی،‌ تلاوت قرآن، ص۷۸.</ref>

بر اساس روایات معصومان(ع) تلاوت قرآن در زمان ها و مکان‌های خاصی ثواب ویژه‌ای دارد. [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] به تلاوت در ابتدای روز سفارش کرده است.<ref>دیلمی، ارشاد القلوب، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۸۳.</ref> همچنین بر اساس حدیثی، تلاوت یک آیه از قرآن در ماه رمضان با تلاوت همه قرآن در ماه‌های دیگر برابری می‌کند.<ref>شیخ صدوق،‌ الامالی، ۱۳۷۶ش، ص۹۳.</ref> از امام صادق نیز نقل شده است که هر کس قرآن را در مکه ختم کند، نمی‌میرد مگر آنکه [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|رسول خدا(ص)]]  و جایگاهش در [[بهشت]] را ببیند.<ref>شیخ طوسی، تهذیب الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۵،‌ص۴۶۸.</ref> در مقابل،‌ در متون دینی از خواندن قرآن در مکان‌هایی همچون: حمام و توالت نهی شده است.<ref>شیخ صدوق، الخصال، ۱۳۶۲ش،‌ ج۲، ص۳۵۸.</ref>

در مورد حکم تلاوت قرآن در نماز و غیر آن نظرات مختلفی از سوی فقیهان و محققان ارائه شده است که در ذیل به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.

# مطابق برداشت برخی از محققین از فرمان خداوند (فعل امر) در عبارت «فأقروا ما تیسّر منه»‌ در آخرین آیه سوره مزمل، قرائت قرآن واجب است.<ref>[[کاربر:Sm.khadem/صفحه تمرین#cite%20ref-1|↑]] قطب الدین راوندی، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام،‌ ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۱۰۶و۱۰۷و۱۲۷و۱۳۰؛ فاکر میبدی، فرایند استنباط وجوب قرائت قرآن از آیۀ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ، ص۸۱.</ref> اما در اینکه این وجوب با چه مقدار قرائت روزانه محقق می‌شود اختلاف است.<ref>وحیدیان، تقی‌زاده، رستمی، مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزّمّل و حکم شرعی آن، ص۳۱۴.</ref>  برخی تلاوت روزانهٰ ۵۰ آیه (غیر از آنچه در نماز خوانده می‌شود) را واجب دانسته‌اند.<ref>فاکر میبدی، فرایند استنباط وجوب قرائت قرآن از آیۀ فَاقْرَؤُوا مَا تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآنِ، ص۸۱.</ref> اما [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]] گفته است عده‌ای این وجوب را از قبیل واجبات کفایی دانسته‌اند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، منشورات المكتبة المرتضويّة للإحياء الآثار الجعفريّه، ج۱، ص۱۱۸.</ref> [[محمد بن یعقوب کلینی|کلینی]] احادیث مربوط به مقدار تلاوت قرآن را در باب «بَابٌ فِي كَمْ يُقْرَأُ الْقُرْآنُ وَ يُخْتَمُ‌» (بابی در رابطه با اینکه چه مقدار قرآن تلاوت شود و چه مدتی ختم شود؟ ) گردآوری کرده است.<ref>کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۶۱۷.</ref>

# عده‌ای قائل به وجوب قرائت قرآن تنها در نمازها (چه [[واجب]] و چه [[مستحب]]) هستند. آنها در جواب به این اشکال که چه طور ممکن است چیزی مستحب (نماز مستحبی) شامل جزئی واجب (قرائت قرآن) باشد؛ گفته‌اند این بیان از قبیل معامله‌ای است که شخص در انجام آن مخیر است اما به محض انعقاد آن، پیروی از مفاد معامله برای او واجب می‌شود.<ref>وحیدیان، تقی‌زاده، رستمی، مراد از قرائت قرآن در آیه آخر سوره مزّمّل و حکم شرعی آن، ص۳۱۶.</ref>

# عده‌ای دیگر همچون [[سید ابوالقاسم خویی|خویی]]، [[مقداد بن عبدالله حلی|فاضل مقداد]]، [[علامه حلی|حلّی]] و... بر این باورند این آیات و روایات تنها قرائت قرآن در [[نمازهای یومیه]] را واجب کرده است.<ref>حلی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۱۲۸؛ خویی، موسوعة الامام الخوئی، ج۴، ص۲۶۲؛ فاضل مقداد، کنز العرفان فی فقه القرآن، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۱۱۸.</ref> اما نجفی فقیه و مرجع شیعه معتقد است به تصریح برخی روایات، وجوب قرائت قرآن در نماز مستفاد از [[سنت]] و روایات است نه این آیه.<ref>نجفی، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، ۱۴۰۴ق،‌ ج۹، ص۲۸۴و۲۸۵.</ref>

=== تَغَنّی در تلاوت تحقیق ===

در برخی روایات نبوی به خواندن قرآن با [[غناء|غنا]] سفارش شده است. فقیهان بواسطه اختلاف در فهم معنای «غنا» و گوناگونی روایات مربوطه، نظرات مختلفی دارند.<ref>صادقی مزیدی و فرحناک بوشهری، نگرشی بر ماهیّت تغنّی در تلاوت قرآن، ص۱۹۵.</ref> برخی بواسطه روایاتی که سفارش به خواندن قرآن با غنا و صوت زیبا با استفاده از الحان عرب و.. کرده‌اند، خواندن قرآن در غالب الحان را جایز دانسته‌اند.<ref>اسماعیلی، بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی درباره تغنی در قرائت قرآن، ص۱-۳.</ref> در مقابل عده‌ای به عمومات حرمت غنا تمسک جسته و روایاتی نظیر «مَن لَم یَتَغَنَّ بالقُرآن فلیسَ مِنّا» (هر کس قرآن را با غنا نخواند از ما نیست.)‌ را به «من لم یستغن بالقرآن فلیس منا» (هر کس خود را از قرآن بی‌نیاز بداند پس از ما نیست.) معنا کرده و قائل به حرمت اینگونه تلاوت قرآن شده‌اند.<ref>اسماعیلی، بررسی دیدگاه اندیشمندان اسلامی درباره تغنی در قرائت قرآن، ص۱-۳.</ref>  

تلاوت تَنْغیمی ( که در بین مردم به تلاوت تحقیق شناخته می‌شود.) تلاوتی پذیرفته شده در بین قاریان و [[مسلمان|مسلمانان]] است؛ در این نوع تلاوت علاوه بر رعایت قواعد [[تجوید|تجویدی]]، وقف و ابتدا و دیگر ملزومات تلاوت، از نغمات و الحان موسیقی به‌جهت القای مفاهیم آیات و تأثیر بیشر آن بر مخاطب استفاده می‌شود.<ref>صادقی مزیدی و فرحناک بوشهری، نگرشی بر ماهیّت تغنّی در تلاوت قرآن، ص۱۹۷.</ref> این نوع تلاوت که خاستگاه ابتدایی‌اش سرزمین [[مصر]] بوده است به تلاوت مصریّه نیز شناخته می‌شود.<ref>صادقی مزیدی و فرحناک بوشهری، نگرشی بر ماهیّت تغنّی در تلاوت قرآن، ص۱۹۷.</ref> عده‌ای از پژوهشگران مدعی‌اند، موسیقی و آهنگ زیبا با فطرت انسان تناسب دارد و این تناسب در قرائت آهنگین کتاب‌های ادیان گوناگون تجلّی پیدا کرده است.<ref>سعدی شاهرودی، نقش آهنگ در قرائت کتاب‌های کذهبی ادیان، ص۵۰۷-۵۲۵.</ref>

بر اساس آیات قرآن کریم و روایات [[چهارده معصوم|معصومین(ع)]]، خواندن قرآن کریم آداب گوناگونی دارد که برخی از آنها واجب و گاه مستحب معرفی شده‌اند. وضوء گرفتن، روبه قبله بودن، تفکر و تدبر در آیات الهی،<ref>سبزواری، مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، دارالتفسیر، ج۷، ص۱۲۸.</ref> سکوت و گوش دادن به آیاتی که قاری قرآن می‌خواند،<ref>سوره اعراف، آیه۲۴.</ref> اعوذ بالله گفتن،<ref>سوره نحل، آیه۹۸.</ref> گفتن بعضی از اوراد و اذکار هنگام تلاوت برخی از آیات قرآن کریم، و خواندن دعای شروع و ختم قرآن کریم از جمله [[مستحب|مستحبات]] تلاوت قرآن است.<ref>دولتی، تلاوت قرآن، ص۷۸.</ref> 

 

 

عده‌ای از فقیهان یاددادن و یادگرفتن قرآن را از جمله [[واجب کفایی|واجبات کفایی]] می‌دانند.<ref>سبزواری، مهذب الاحکام فی بیان حلال و الحرام، دارالتفسیر، ج۷، ص۱۲۸.</ref> داشتن [[اخلاص]] و دوری از [[ریا]] و داشتن [[خشوع]]<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۹، ص۱۸۴ و ۲۱۰</ref> و عمل در حد توان به مفاد آیاتی که خوانده می‌شود<ref>نهج البلاغة، تصحیح صبحی صالح، خطبة ۱۱۰؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج ۸۹، ص۱۸۵.</ref> از جمله آداب دیگری است که در [[حدیث|روایات]] بدان سفارش شده است.<ref>دولتی، تلاوت قرآن، ص۷۸.</ref>

علمای [[علوم قرآن]]، گونه‌های مختلفی از تلاوت قرآن را در کتب خود بیان کرده‌اند این تقسیمات بیشتر ناظر به سرعت و تأنّی قاری، هنگام تلاوت آیت قرآن است هر سه نوع از تلاوت قرآن کریم انواعی از ترتیل است: 

 

# '''تحدیر''': تحدیر در اصطلاح قرائت قرآن کریم، به سریع خواندن قرآن و تخفیف قواعد آن مثل به‌ قصر خواندن مدها و ساکن کردن حروف متحرّک، به‌گونه‌ای که از حد [[ترتیل]] خارج نشود گفته میشود.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۰.</ref> زمانیکه قاری قرآن قصد [[ختم قرآن]] در زمانی کم و تلاوت بیشتر آیات را دارد از این نوع قرائت استفاده می‌کند.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۰.</ref>

# '''تدویر''': شیوه‌ای از تلاوت قرآن کریم است که خواندن آیات، با تأنّی، به‌طوری که همراه با تدبر در معانی آیات و رعایات تمامی قواعد تجویدی باشد انجام می‌پذیرد.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۱.</ref> این نوع از خواندن از جهت سرعت، بین شیوه تحقیق و حدر، قرار دارد در این نوع قرائت، کسانی که قائل به مدّ منفصل هستند آن‌را مدّ میدهند اما آن‌را به حدّ طول (۲تا۵حرکت) نمی‌رسانند. این نوع از قرائت قرآن بین عامّه مردم به «ترتیل»‌ مشهور است.<ref>موسوی بلده، حلیة القرآن سطح۲، ۱۳۸۲ش، ص۱۹.</ref> به‌گفته علاّمی از دانایان علم تجوید، این نوع خواندن شیوه‌ی بسیاری از پیشوایان قرائت بوده است.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۱.</ref>

# '''تحقیق''': قرائت تحقیق در اصطلاح بجا آوردن حق هر حرفی از اشباع مدها، تحقیق همزه‌ها، تمام و کمال آوردن حرکات، اظهار کامل حروف، غنّه‌ها، و.. است. این تلاوت از جهت سرعت، کندترین نوع خواندن قرآن است. به مرور زمان، این نوع از خواندن به «تلاوت مجلسی» مشهور شده است.<ref>علّامی، پژوهشی در علم تجوید، ۱۳۸۱ش، ص۵۰.</ref>