فاسق: تفاوت میان نسخه‌ها

'''فاسِقْ''' کسی که از دستورات خداوند نافرمانی می‌کند. تکذیب آیه‌های [[قرآن]]، پیمان‌شکستن، قطع [[صله رحم|صله‌ رحم]] و فساد کردن از ویژگی‌های فاسق دانسته‌ شده است. فاسق أحکام خاصی در فقه و کلام دارد؛ از جمله این که فاسق نمی‌تواند به مقام [[امامت]] برسد، نمی‌تواند [[امام جماعت]] باشد و شهادتش قابل قبول نیست. متفکران [[امامیه|شیعه امامیه]] معتقدند، فقط [[کفر|کافر]] (نه [[مسلمان]] فاسق) به [[عذاب]] ابدی مبتلا می‌شود.  

[[فاسق|فسق]] در لغت به معنای نافرمانی و ترک دستور [[خدا]] و خروج از راه حق و تمایل به [[گناه]] است؛ از این رو، فاسق کسی است که در برابر دستورات [[خدا]]، نافرمانی می‌کند و از راه حق خارج می‌شود.<ref>فراهیدی، العین، ج۵، ص۸۲؛ابن منظور، لسان العرب، ج۱۰، ص۳۰۸</ref> برخی از لغت شناسان خارج شدن نادرست و توأم با فساد هر چیزی از چیز دیگر  را فسق دانسته اند مانند خارج شدن رُطَب از پوستش. <ref>فیّومی، احمدبن محمد، المصباح المنير، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۴۵.</ref>  [[حسن مصطفوی]] واژه شناس مشهور قرآن در باره فسق می گوید: ریشه واژه فسق به معنای خارج شدن از مقررات دینی، عقلی یا طبیعی است و مصادیقش می‌تواند خارج شدن بنده از فرمان پروردگار و اطاعت از او و نیز خروج آشکارا و علنی از احکام  و مقررات و ضوابط اسلامی و اخلاقی مانند [[حسد|حسادت]]، [[بخل]]، [[تکبر]] و [[طمع]] باشد. بیرون زدن خرما از پوستش نیز نمونه‌ای از تحقق فسق در قوانین حاکم بر طبیعت است. وی مفاهیمی مانند ترک و انحراف و ظلم و جور را از لوازم معنای لغوی فسق دانسته است.است. <ref>مصطفوی، التحقيق في كلمات القرآن الكريم، ۱۳۶۸ش، ج۹، ص۸۹.</ref>

در [[قرآن]] برای فاسق ویژگی‌های مختلفی ذکر شده‌است؛ از جمله: نقض عهد خداپرستی، قطع پیوند‌های خویشاوندی و دوستی، فساد در زمین<ref>سوره بقره، آیه ۲۷.</ref><ref>مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱، صص۱۵۳-۱۵۵.</ref>، تکذیب آیات الهی<ref>سوره انعام، آیه ۴۹.</ref>، ظلم کردن<ref>سوره اعراف، آیه ۱۶۵.</ref>، عدم پیروی از دستورات خدا<ref>سوره کهف، آیه ۵۰.</ref>، مستکبر بودن<ref>سوره أحقاف، آیه ۲۰.</ref>، فراموش کردن [[خدا]] و در نتیجه، ابتلا به خودفراموشی<ref>سوره حشر، آیه ۱۹.</ref> و غیره.

[[امامیه|شیعه امامیه]] معتقد است فاسق، کافر نیست؛ و خلود(جاودانگی عذاب) مختص به [[کفر|کافر]] است؛ و [[مسلمان]] حتی اگر فاسق باشد، برای همیشه در عذاب الهی باقی نمی‌ماند و در معرض [[شفاعت]] یا بخشش خداوند است.<ref>علامه حلی، کشف المراد، ۱۳۸۲ش، ص۲۷۴-۲۷۶؛ سبحانی، محاضرات فی الإلهیات، ۱۴۲۸ق، ص۴۶۱-۴۶۳.</ref> <br />اما وعیدیه -که گروهی از [[خوارج]] هستند- معتقدند که عمل صالح بخشی از [[ایمان]] است<ref>طوسی، قواعد العقائد، ۱۴۱۳ق، ص۱۰۶.</ref>؛ و به همین جهت، کسی که مرتکب [[گناهان کبیره]] می‌شود، کافر می‌شود و در نتیجه، همیشه در [[عذاب]] باقی می‌ماند.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۳۲.</ref><br />[[مرجئه]] در مقابل [[وعیدیه]] است و معتقدند که عمل صالح بخشی از [[ایمان]] نیست و کسی که [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] انجام می‌دهد، به ایمانش لطمه وارد نمی‌شود و [[بهشت|بهشتی]] و [[جهنم|جهنمی]] بودنش در [[آخرت]] مشخص می‌شود و فعلا مشخص نیست.<ref>شهرستانی، الملل و النحل، ۱۳۶۴ش، ج۱، ص۱۶۲.</ref><br />اما [[معتزله]] در مخالفت با این نظرات، نظریه [[منزلة بین المنزلتین|«المنزلة بین المنزلتین»]] (جایگاهی میان دو جایگاه کفر و ایمان) را طرح کرده است: فاسق نه [[ایمان|مومن]] است و نه کافر بلکه جایگاهش بین آن دو است؛ و به همین جهت، سرنوشت اخروی او نیز نه پاداش عالی است و نه عذاب شدید بلکه عذاب معمولی است.<ref>قاضی عبدالجبار، شرح الأصول الخمسة، ۱۴۲۲ق، ص۴۷۱-۴۷۲.</ref> به باور معتزله، کسی که در آتش جهنم وارد شود، برای او خروجی از آن نیست.<ref>سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ۱۳۸۳ق، ج۵، ص۵۶۱.</ref><br>اختلافی نیست که اگر فاسق [[توبه]] کند، [[خدا|خداوند]] او را می‌بخشاید و [[هدایت]] می‌نماید و به خلود در عذاب گرفتار نمی‌شود:<ref>سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ۱۳۸۳ق، ج۵، ص۵۶۱.</ref> «ای کسانی که ایمان آورده اید، به سوی خدا توبه کنید، توبه‌ای خالص؛ امید است(با این کار) پروردگارتان گناهانتان را ببخشد.»<ref>سوره تحریم، آیه ۸.</ref>

[[امامیه|شیعه امامیه]] معتقد است که فاسق به مقام [[امامت]] نمی‌رسد؛ چرا که فاسق، [[ظالم]] است<ref>سوره اعراف، آیه ۱۶۵.</ref> و ظالم به مقام امامت نمی‌رسد.<ref>سوره بقره، آیه ۱۲۴؛ مجموعه‌ای از نویسندگان، امامت‌پژوهی (بررسی دیدگاه‌های امامیه، معتزله واشاعره)، ۱۳۸۱ش، ص۲۶۸.</ref> <br />اما اکثر [[اهل سنت و جماعت|اهل سنت]] معتقدند که بعد از تعیین امام، اگر او به‌واسطه ظلم و [[غصب|غصب اموال]] و غیره فاسق شود، از [[امامت]] برکنار نمی‌شود و از مشروعیت ساقط نمی‌شود.<ref>باقلانی، تمهید الأوائل، ۱۴۰۷ق، ص۴۷۸.</ref>