فحاشی: تفاوت میان نسخه‌ها

به سَبّْ، شَتْم، ناسزا، هجو،<ref>طباطبایی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۴۱۹.</ref> فُحْش، دشنام گفته می‌شود و آن بکارگیری الفاظ ناسپند و زشت علیه دیگری است.<ref>جمعی از نویسندگان، فرهنگ فقه فارسی، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۶۱۸؛ محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۷.</ref> برخی فقیهان مشتمل بودن ناسزا بر بیان نقص و رویارویی دو طرف را از شروط صدق ناسزا بیان کرده‌اند.<ref>محقق کرکی، جامع المقاصد، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۲۷؛ انصاری، المکاسب، ج۱، ص۲۵۵. </ref> ناسزا به اعتقاد شیعه و سنّی حرام و یکی از راه‌های هتک حرمت و اهانت است،‌ مگر آنکه شخص بواسطه بدعت، اظهار به‌ گناه و... مستحق آن باشد.<ref>روحانی و دیگران، فقه الصادق، ۱۴۳۵ق، ج۲۱، ص۶۹.</ref> میرزای دوم در حاشیة المکاسب با استناد به برخی روایات، به حرمت فُحش یا لعن کافر،‌ فاسق، غیر ممیّز، و حتی حیوانات فتوا داده است.<ref>شیرازی، حاشیة المکاسب، ۱۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۴۲.</ref>               

ناسزا ممکن است با رفتارهای ناپسند دیگری چون غیبت، تمسخر و اهانت و تهمت یا بهتان و افترا و... جمع گردد؛ مثلا اگر شخصی کلمات ناپسندی را اولا به قصد اهانت و ثانیا در غیاب او به‌کاربرد، این کار علاوه بر ناسزاگویی، غیبت نیز محسوب می‌شود.<ref>الروحانی، منهاج الفقاهة، ۱۴۲۹ق، ج۱، ص۳۷۷؛ خویی، کتاب المساقاة، ۱۳۷۴ق، ج۱، ص۲۸۱.</ref> به‌‌اعتقاد شیخ انصاری، معیار تشخیص ناسزا از غیرش را عرف مشخص می‌کند.<ref>انصاری، المکاسب، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۱۲۵.</ref>

واژگانی چون سَبّْ، شَْتْم، فُحْشْ، قَذف، بَرائت، لعن، اگرچه در مفاهیم خود شباهت‌هایی با یکدیگر دارند و در عرف به یک‌ معنا شناخته می‌شوند اما با نگاهی دقیق‌تر دارای معنا و آثاری متفاوت از یکدیگراند.<ref>خمینی، بررسی حکم شرعی دشنام و بهتان، ۱۴۰۲ق، ص۳۵. [http://www.page.blogfa.com/post/240 «تفاوت سبّ و فحش و شتم و قذف  و لعن»]، وبلاگ زیر آسمان مجازی.</ref> اهل لغت و بیشتر فقیهان، شَتْم و سب را مرادف یکدیگر دانسته و به ناسزا معنا کرده‌اند.<ref>تاج العروس ذیل واژه سبّ؛ الکلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۵۵؛ حسینی، زيارة عاشوراء تحفة من السماء، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۱۱۰.</ref> اما برخی سبّ و شتم را متفاوت دانسته و سبّ را شدیدتر از شتم معرفی کرده‌اند.<ref>العسکری،‌ الفروق فی اللّغه، ۱۴۰۰ق، ج۱، ص۴۳؛ خمینی، بررسی حکم شرعی دشنام و بهتان، ۱۴۰۲ق، ص۳۵.</ref>   

غزالی، سب و شتم را از فُحش و قذف جدا دانسته و سبّ را بیان کلماتی چون؛ ای جاهل، ای احمق و... معرفی کرده و فحش و قذف را بر زنا تطبیق کرده است؛ چنانچه کلینی نیز با جدا کردن احادیث هرکدام، در ابوابی جداگانه، این معنا را تایید کرده است.<ref>غزالی، احیاء علوم الدین، دارالکتب العربی، ج۷، ص۲۰ و ۴۷؛ الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۵۹ و ۳۲۳.</ref> به‌عبارت دیگر هرگاه الفاظ ناسزا به‌قدری رکیک و ناسپند باشد که از حد گذشته و نسبت‌هایی چون زنا و لواط را شامل شود قذف و فحش است و احکام آن‌را خواهد داشت.<ref>روحانی، فقه الصادق، ج۱۴، ص۲۹۶؛ لسان العرب، ذیل واژه سبّ.</ref> برخی فقیهان برای فُحش از اصطلاح «هُجْر» و برای ناسزایی که حالتی شعرگونه داشته باشد باشد «هجو المومن» استفاده کرده‌اند.     

«لعن» در لغت و فرهنگ دینی غیر از سبّ و ناسزا و آن دوری از رحمت و نعمت‌های خداست. برخی محققان با پایش آیات قرآن و روایات مربوطه، نتیجه گرفته‌اند: همانگونه که خداوند در ۳۷ مورد،‌ برخی افراد و اقوام را به دلالیل گوناگون لعن کرده است، لعن می‌تواند در مواردی جایز باشد امّا سبّ و ناسزا به دلیل نهی خداوند از سبّ در آیه ۱۰۸ سوره انعام و برخی احادیث، در هر صورت ممنوع است.<ref>جمعی از نویسندگان، فی رحاب أهل البیت، صيانة القرآن الكريم من التحريف، ۱۴۲۶ق، ج۳۳، ص۱۳؛ ذاکری، سبّ و لعن در قرآن، ص۹؛ روحانی و دیگران، فقه الصادق، ۱۴۳۵ق، ج۲۱، ص۶۹.</ref>     

برخی پژوهشگران به تفاوت سبّ و تبرّی نیز اشاره کرده‌ و گفته‌اند: سبّ و شتم (ناسزا) از امور لفظی است اما تبرّی به معنای بیزاری‌جستن از امور قلبی و اعتقادی است.<ref>المعلّم، محمد‌علی صالح، التقیه فی فقه أهل البیت علیهم السلام،‌ ج۱، ص۹۲.</ref>