Automoderated users، confirmed، protected، templateeditor
۳٬۳۲۷
ویرایش
سوره‌های مکی و مدنی: تفاوت میان نسخه‌ها
←معیارها و ملاک‌های تشخیص
P.motahari (بحث | مشارکتها) (←منابع) |
P.motahari (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
== معیارها و ملاک‌های تشخیص == | == معیارها و ملاک‌های تشخیص == | ||
درباره معیارهای تشخیص مکی یا مدنی بودن آیات قرآن کریم، سه نظر وجود دارد: | درباره معیارهای تشخیص مکی یا مدنی بودن [[آیه|آیات]] قرآن کریم، سه نظر وجود دارد: | ||
# '''معیار زمانی''': آنچه پیش از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر به مدینه]] نازل شده مکی و آنچه پس از رسیدن پیامبر به مدینه نازل شده، مدنی است. از‌این‌رو اگر سوره یا آیه‌ای بعد از هجرت نازل شده باشد، مدنی خواهد بود؛ حتی اگر در [[مکه|شهر مکه]] یا در سفری از سفرهای پیامبر(ص) نازل شده باشد؛ مانند آیاتی که در [[فتح مکه]] یا در [[حجة الوداع|حَجَّةُ الوِداع]] نازل شد.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۰.</ref> | # '''معیار زمانی''': آنچه پیش از [[هجرت به مدینه|هجرت پیامبر به مدینه]] نازل شده مکی و آنچه پس از رسیدن پیامبر به مدینه نازل شده، مدنی است. از‌این‌رو اگر [[سوره|سوره]] یا آیه‌ای بعد از هجرت نازل شده باشد، مدنی خواهد بود؛ حتی اگر در [[مکه|شهر مکه]] یا در سفری از سفرهای پیامبر(ص) نازل شده باشد؛ مانند آیاتی که در [[فتح مکه]] یا در [[حجة الوداع|حَجَّةُ الوِداع]] نازل شد.<ref>معرفت، التمهید، ۱۳۸۶ش، ج۱، ص۱۳۰.</ref> | ||
# '''معیار مکانی''': | # '''معیار مکانی''': آنچه در مکه و اطراف آن مانند [[سرزمین منا|مِنا]]، [[عرفات|عَرَفات]] و [[حدیبیه|حُدَیبیّه]] نازل شده مکی است، هرچند بعد از هجرت باشد و آنچه در مدینه و اطراف آن مانند [[منطقه بدر|بدر]] و [[کوه احد|اُحُد]] نازل شده مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۵.</ref> | ||
# '''معیار مخاطب''': برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده، گفته‌اند هرچه خطاب به اهل مکه نازل شده مکی و هرچه خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶.</ref> ملاک تشخیص مخاطب این است که آنچه با تعبیر «یا ایها الناس» (ای مردم) نازل شده، مکی و آنچه با تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» (این کسانی که ایمان آورده‌اید) نازل شده، مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۸۱.</ref> این دیدگاه به [[عبدالله بن مسعود|ابن‌مسعود]] از [[اصحاب پیامبر(ص)]] نسبت داده شده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶.</ref> | # '''معیار مخاطب''': برخی به «مخاطب وحی» توجه کرده، گفته‌اند هرچه خطاب به اهل مکه نازل شده مکی و هرچه خطاب به اهل مدینه نازل شده مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶.</ref> ملاک تشخیص مخاطب این است که آنچه با تعبیر «یا ایها الناس» (ای مردم) نازل شده، مکی و آنچه با تعبیر «یا ایها الذین آمنوا» (این کسانی که ایمان آورده‌اید) نازل شده، مدنی است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۸۱.</ref> این دیدگاه به [[عبدالله بن مسعود|ابن‌مسعود]] از [[اصحاب پیامبر(ص)]] نسبت داده شده است.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۴۲۱ق، ج۱، ص۵۶.</ref> | ||
می‌گویند اگر تعدادی از آیات یک سوره، مکی و تعدادی از آن مدنی باشد، مکی یا مدنی بودن سوره با در نظر گرفتن بخش عمده آن سوره معین می‌شود؛ مثلاً اگرچه محل نزول تعدادی از آیات سوره انعام مربوط به مدینه دانسته شده است، اما با توجه به اینکه بیشتر آیات آن در مکه نازل شده، این سوره مکی معرفی می‌شود.<ref>دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۲.</ref> در مقابل، برخی بر این باورند که نام‌گذاری این‌گونه سوره‌ها با توجه به آیات ابتدایی آن صورت گرفته است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۳.</ref> | می‌گویند اگر تعدادی از آیات یک سوره، مکی و تعدادی از آن مدنی باشد، مکی یا مدنی بودن سوره با در نظر گرفتن بخش عمده آن سوره معین می‌شود؛ مثلاً اگرچه محل نزول تعدادی از آیات سوره انعام مربوط به مدینه دانسته شده است، اما با توجه به اینکه بیشتر آیات آن در مکه نازل شده، این سوره مکی معرفی می‌شود.<ref>دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۲.</ref> در مقابل، برخی بر این باورند که نام‌گذاری این‌گونه سوره‌ها با توجه به آیات ابتدایی آن صورت گرفته است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۳.</ref> | ||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
== «آیات استثنایی» == | == «آیات استثنایی» == | ||
برخی از سوره‌های مکه، تعدادی از آیاتشان در مدینه نازل شده است. همچنین در برخی سوره‌های مدنی، آیاتی هست که در مکه نازل شده است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۲-۶۱۳.</ref> به این آیه‌ها، در اصطلاح، «[[آیات استثنائی|آیات استثنایی»]] گفته می‌شود.<ref>معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۶۲.</ref> البته برخی محققان علوم قرآنی این تقسیم‌بندی را نپذیرفته و گفته‌اند در هیچ‌یک از سوره‌ها آیات استثنایی وجود ندارد؛ یعنی همه آیات سوره‌ها یا مکی است یا مدنی.<ref>معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۶۲؛ میرمحمدی، تاریخ و علوم قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۱.</ref> | برخی از [[سوره|سوره‌های]] مکه، تعدادی از [[آیه|آیاتشان]] در مدینه نازل شده است. همچنین در برخی سوره‌های مدنی، آیاتی هست که در مکه نازل شده است.<ref>رامیار، تاریخ قرآن، ۱۳۶۹ش، ص۶۱۲-۶۱۳.</ref> به این آیه‌ها، در اصطلاح، «[[آیات استثنائی|آیات استثنایی»]] گفته می‌شود.<ref>معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۶۲.</ref> البته برخی محققان علوم قرآنی این تقسیم‌بندی را نپذیرفته و گفته‌اند در هیچ‌یک از سوره‌ها آیات استثنایی وجود ندارد؛ یعنی همه آیات سوره‌ها یا مکی است یا مدنی.<ref>معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۶۲؛ میرمحمدی، تاریخ و علوم قرآن، ۱۳۷۷ش، ص۳۱۱.</ref> | ||
== تعداد سوره‌های مکی و مدنی == | == تعداد سوره‌های مکی و مدنی == | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
== راه‌های شناسایی == | == راه‌های شناسایی == | ||
برای شناخت سوره‌های مکی و مدنی سه راه ذکر شده است: ۱. | برای شناخت سوره‌های مکی و مدنی سه راه ذکر شده است: ۱. [[حدیث|روایات]]، ۲. شواهد ظاهری، ۳. علایم محتوایی و معنوی.<ref>معرفت، تاریخ قرآن، ۱۳۸۲ش، ص۵۱.</ref> در خصوص روایات می‌گویند غالباً با مشکلاتی روبه‌رو است، مانند ضعف سند، نقل نشدن از [[چهارده معصوم|معصوم]] و وجود روایات معارض. برای همین در صورت استناد به روایات، تنها به روایاتی استناد می‌شود که شاهدی بر صحت آنها وجود داشته باشد.<ref>دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۳.</ref> به نظر برخی قرآن‌پژوهان، سیاق آیات، مطالب موجود در سوره‌ها و قرینه‌های خارجی تنها راه<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۵.</ref> و به عقیده برخی دیگر، بهترین راه<ref>دولتی، تقسیمات قرآنی و سور مکی و مدنی، ۱۳۸۴ش، ص۷۴.</ref> برای شناسایی مکی یا مدنی بودن سوره‌ها است. | ||
از آنجا که مکه و مدینه دو فضای کاملاً متفاوت داشتند، مانند بیشتر بودن کفار در مکه و برپایی حکومت دینی در مدینه،<ref>احمدی، پژوهشی در علوم قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۵۲-۵۵.</ref> سوره‌های مکی و مدنی ویژگی‌های متفاوتی در خطاب و محتوا دارند.<ref>احمدی، پژوهشی در علوم قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۶۲.</ref> با این حال می‌گویند این ویژگی‌ها دقیق نیست و همه آیات و سوره‌ها را به صورت کامل شامل نمی‌شود و تنها احتمال مکی یا مدنی بودن سوره را تقویت می‌کند.<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۰.</ref> همچنین ممکن است سوره‌ای مکی یا مدنی باشد، اما برخی آیات آن از آیات استثنایی باشد و این ویژگی‌ها تنها در آن آیه استثنایی وجود داشته باشد.<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۲.</ref> | از آنجا که مکه و مدینه دو فضای کاملاً متفاوت داشتند، مانند بیشتر بودن کفار در مکه و برپایی حکومت دینی در مدینه،<ref>احمدی، پژوهشی در علوم قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۵۲-۵۵.</ref> سوره‌های مکی و مدنی ویژگی‌های متفاوتی در خطاب و محتوا دارند.<ref>احمدی، پژوهشی در علوم قرآن، ۱۳۸۱ش، ص۶۲.</ref> با این حال می‌گویند این ویژگی‌ها دقیق نیست و همه آیات و سوره‌ها را به صورت کامل شامل نمی‌شود و تنها احتمال مکی یا مدنی بودن سوره را تقویت می‌کند.<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۰.</ref> همچنین ممکن است سوره‌ای مکی یا مدنی باشد، اما برخی آیات آن از آیات استثنایی باشد و این ویژگی‌ها تنها در آن آیه استثنایی وجود داشته باشد.<ref>رادمنش، آشنایی با علوم قرآنی، ۱۳۷۴ش، ص۱۷۲.</ref> | ||