تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
تنقیح المقال فی علم الرجال (کتاب) (نمایش مبدأ)
نسخهٔ ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۲:۰۴
، ۳۰ سپتامبر ۲۰۲۳نوشتن بخش معرفی و جایگاه
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (اصلاح متن و افزودن ارجاعات) |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) (نوشتن بخش معرفی و جایگاه) |
||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
| نسخه الکترونیکی=http://lib.eshia.ir/10510 | | نسخه الکترونیکی=http://lib.eshia.ir/10510 | ||
}} | }} | ||
'''تَنْقیحُ المَقال فی اَحوالِ الرّجال''' یا '''تنقیح المقال فی علم الرجال''' | '''تَنْقیحُ المَقال فی اَحوالِ الرّجال''' یا '''تنقیح المقال فی علم الرجال''' کتابی مفصل در [[علم رجال]] به زبان عربی، که به '''تنقیح المقال''' مشهور است. کتاب تألیف [[عبدالله مامقانی|شیخ عبدالله مامقانی]] (درگذشت ۱۳۱۱ش) عالم و [[مجتهد|فقیه]] امامی قرن چهاردهم است. نویسنده در این کتاب درباره بیش از ۱۶۰۰۰ راوی بحث کرده است. [[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ تهرانی]] آن‌را مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته است. [[سید محسن امین|محسن امین]] و [[محمدتقی شوشتری]] انتقاداتی به این کتاب دارند. این کتاب با توضیح و تعلیقات محی الدین و محمدرضا مامقانی فرزند و نوه مؤلف نیز منتشر شده است. | ||
== نویسنده== | == نویسنده== | ||
{{اصلی|عبدالله مامقانی}} | {{اصلی|عبدالله مامقانی}} | ||
عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۲۹۰-۱۳۵۱ق) فقیه و رجالی شیعه<ref>علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، ص۱۱۸.</ref> در قرن چهاردهم قمری.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸.</ref> مامقانی در [[نجف]] زاده شد و در همان جا به تحصیل علوم دینی پرداخت.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸-۱۹.</ref> وی بیش از ۴۰ کتاب و رساله در موضوعات فقه، اصول فقه، درایه و رجال دارد<ref>مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۹-۲۷؛ علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترس علم اخلاق، ص۱۱۸.</ref> که تنقیح المقال به‌دلیل جمع‌آوری اسناد و بیان نظرات عالمان رجالی، تحسین شده<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> و نیز گسترده‌ترین اثر رجالی خوانده شده است.<ref>آقابزرگ | عبدالله بن محمدحسن مامقانی (۱۲۹۰-۱۳۵۱ق) فقیه و رجالی شیعه<ref>علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۸.</ref> در قرن چهاردهم قمری.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸.</ref> مامقانی در [[نجف]] زاده شد و در همان جا به تحصیل علوم دینی پرداخت.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۸-۱۹.</ref> وی بیش از ۴۰ کتاب و رساله در موضوعات فقه، اصول فقه، درایه و رجال دارد.<ref>مامقانی، مقباس الهدایة...، ۱۴۱۱ق، ص۱۹-۲۷؛ علیزاده، نقش عالمان شیعه در گسترس علم اخلاق، ۱۳۹۷ش، ص۱۱۸.</ref> | ||
پرویز رستگار، پژوهشگر رجال و علوم قرآنی، عبدالله مامقانی را از برجسته‌ترین رجالیان مکتب تقلید خوانده است؛<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۶.</ref> در مقابل رجالیان مکتب تحلیل که سید حسین بروجردی را پیشتاز آن قلمداد کرده است.<ref>رستگار، «تنقیح المقال در قاموس الرجال»، ص۲۴.</ref> | |||
که تنقیح المقال به‌دلیل جمع‌آوری اسناد و بیان نظرات عالمان رجالی، تحسین شده<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> و نیز گسترده‌ترین اثر رجالی خوانده شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، </ref> | |||
==معرفی و جایگاه== | |||
تنقیح المقال فی علم الرجال، گسترده‌ترین کتاب در علم رجال خوانده شده که زندگینامه راویان مسلمان تا قرن چهارم هجری را، از جمله همه صحابه، تابعان، یاران ائمه و نیز گروهی از عالمان حدیث شیعه، جمع‌آوری کرده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶۶.</ref> این کتاب در مدت سه سال نگارش یافته و آقابزرگ تهرانی انجام چنین کاری در این مدت‌زمان را با اتکا به تأییدات الهی ممکن دانسته است.<ref>آقابزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۴، ص۴۶۶.</ref> | |||
به‌گفته محمدتقی شوشتری -که قاموس الرجال را در نقد تنقیح المقال نگاشته است- این کتاب بهترین و متقن‌ترین اثر از منظر جمع‌آوری اسناد و نظرات عالمان رجالی است.<ref>شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹.</ref> اسامی و اطلاعات بیش از شانزده هزار راوی در این کتاب ذکر شده که از این میان ۳۲۸۱ ثقه، ۶۶۵۱ حسن، ۴۶ موثق، و دیگران ضعیف یا مجهول یا مهمل معرفی شده‌اند.<ref>رنجبری حیدرباغی، «تنقیح مقال نقد»، ص۲۷۹.</ref> | |||
==آغاز تألیف== | ==آغاز تألیف== | ||
[[عبدالله مامقانی|مامقانی]] تألیف آخرین اثر خود را در [[۱۵ مرداد]] ۱۳۰۸ش آغاز نمود و تا هنگام وفات (۱۳۱۱ش) همه وقت خود را صرف این کار ساخت و در مهر ۱۳۱۰ش نگارش و بازبینی آن را به پایان رساند. مؤلف در این مدت کوتاه، به اهمّ کتب رجال و شرح حال‌های معتبر [[شیعه]] مراجعه نموده، آرا و اقوال علمای قدیم و جدید را آورده و به تعبیر خود، اهل تحقیق را از مراجعه به کتب پیشین بی‌نیاز ساخته است. همچنین از کتب رجالی [[اهل سنت و جماعت|اهل سنّت]]، به ویژه [[اسد الغابه فی معرفه الصحابه|اُسدالغابة فی معرفة الصحابة]]، بهره برده است.<ref> برای آگاهی از فهرست منابع رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲</ref> | [[عبدالله مامقانی|مامقانی]] تألیف آخرین اثر خود را در [[۱۵ مرداد]] ۱۳۰۸ش آغاز نمود و تا هنگام وفات (۱۳۱۱ش) همه وقت خود را صرف این کار ساخت و در مهر ۱۳۱۰ش نگارش و بازبینی آن را به پایان رساند. مؤلف در این مدت کوتاه، به اهمّ کتب رجال و شرح حال‌های معتبر [[شیعه]] مراجعه نموده، آرا و اقوال علمای قدیم و جدید را آورده و به تعبیر خود، اهل تحقیق را از مراجعه به کتب پیشین بی‌نیاز ساخته است. همچنین از کتب رجالی [[اهل سنت و جماعت|اهل سنّت]]، به ویژه [[اسد الغابه فی معرفه الصحابه|اُسدالغابة فی معرفة الصحابة]]، بهره برده است.<ref>برای آگاهی از فهرست منابع رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲</ref> | ||
==محتوا== | ==محتوا== | ||
در این کتاب، شرح حال [[صحابه]] و [[تابعین]] و اصحاب [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] و دیگر راویان تا قرن چهارم، و نیز شرح‌حال تعدادی از [[محدث|عالمان حدیث]]، [[شیخ اجازه|مشایخ اجازه]] و مؤلفان مشهور در زمینه [[علم رجال]] درج شده است.<ref> آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ محمدرضا مامقانی، مصاحبه مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ ش </ref> تعلیقات مؤلف در حواشی کتاب و نیز بخش «خاتمة الخاتمه»، شامل استدراکات رجالی وی بر کتاب است. تعداد رجال ذکر شده در کتاب، مجموعاً به۱۶۳۰۷ تن می‌رسد که از این تعداد، ۱۳۲۸، تن [[ثقه]]، ۱۶۶۵، تن حَسَن، ۴۶ تن موثق و بقیه ضعیف، مجهول یا مُهمل معرفی شده‌اند.<ref> رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۱۶۹، ۱۷۱ </ref> | در این کتاب، شرح حال [[صحابه]] و [[تابعین]] و اصحاب [[امامان شیعه|ائمه(ع)]] و دیگر راویان تا قرن چهارم، و نیز شرح‌حال تعدادی از [[محدث|عالمان حدیث]]، [[شیخ اجازه|مشایخ اجازه]] و مؤلفان مشهور در زمینه [[علم رجال]] درج شده است.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ محمدرضا مامقانی، مصاحبه مورخ ۳/۲/۱۳۸۱ ش.</ref> تعلیقات مؤلف در حواشی کتاب و نیز بخش «خاتمة الخاتمه»، شامل استدراکات رجالی وی بر کتاب است. تعداد رجال ذکر شده در کتاب، مجموعاً به۱۶۳۰۷ تن می‌رسد که از این تعداد، ۱۳۲۸، تن [[ثقه]]، ۱۶۶۵، تن حَسَن، ۴۶ تن موثق و بقیه ضعیف، مجهول یا مُهمل معرفی شده‌اند.<ref>رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۱۶۹، ۱۷۱.</ref> | ||
===ساختار کتاب=== | ===ساختار کتاب=== | ||
ساختار تنقیح المقال بدین صورت است: | ساختار تنقیح المقال بدین صورت است: | ||
| خط ۵۳: | خط ۶۲: | ||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
* از ویژگی‌های مهم این اثر، وجود فهرستی با عنوان «نتائج التنقیح فی تمییزالسقیم من الصحیح» در ابتدای کتاب است. این فهرست مفصّل در بر دارنده اوصاف راویان (ثقه، حسن، موثّق، مجهول، مهمل و موارد خاص) در مقابل نام هر راوی است و در حکم چکیده آرای مؤلف در مورد رجال مذکور در کتاب است. ترتیب الفبایی فهرست و تطابق شماره گذاری آن با متن اصلی، بر کارآمدی آن در مراجعات سریع افزوده است.<ref> رجوع کنید به همان، ج ۱، بخش ۱، ص ۴ به بعد </ref> | * از ویژگی‌های مهم این اثر، وجود فهرستی با عنوان «نتائج التنقیح فی تمییزالسقیم من الصحیح» در ابتدای کتاب است. این فهرست مفصّل در بر دارنده اوصاف راویان (ثقه، حسن، موثّق، مجهول، مهمل و موارد خاص) در مقابل نام هر راوی است و در حکم چکیده آرای مؤلف در مورد رجال مذکور در کتاب است. ترتیب الفبایی فهرست و تطابق شماره گذاری آن با متن اصلی، بر کارآمدی آن در مراجعات سریع افزوده است.<ref>رجوع کنید به همان، ج ۱، بخش ۱، ص ۴ به بعد.</ref> | ||
* از نکات شایان توجه این کتاب، گستردگی و جامعیت آن با توجه به مدت کوتاه تألیف و تصحیح و چاپ است، تا آنجا که این امر را خرق عادت و از تأییدات خاص الاهی بر شمرده‌اند.<ref> آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ نیز رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲ </ref> برخی این کتاب را گسترده‌ترین کتاب رجالی [[شیعه]] [[امامیه]]<ref> فضلی، ص ۵۹</ref> و بلکه مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته‌اند.<ref> آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶</ref>. | * از نکات شایان توجه این کتاب، گستردگی و جامعیت آن با توجه به مدت کوتاه تألیف و تصحیح و چاپ است، تا آنجا که این امر را خرق عادت و از تأییدات خاص الاهی بر شمرده‌اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶؛ نیز رجوع کنید به عبدالله مامقانی، ج ۱، بخش ۱، ص ۲.</ref> برخی این کتاب را گسترده‌ترین کتاب رجالی [[شیعه]] [[امامیه]]<ref>فضلی، ص ۵۹</ref> و بلکه مفصّل‌ترین اثر در علم رجال دانسته‌اند.<ref>آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶</ref>. | ||
==از نگاه دیگران== | ==از نگاه دیگران== | ||
برخی از صاحب‌نظران این اثر را ستوده‌اند.<ref> حرزالدین، ج ۲، ص ۲۱؛ آل محبوبه، ج ۳، ص ۲۵۷؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶ </ref> برخی نیز از آن انتقاد کرده‌اند؛ | برخی از صاحب‌نظران این اثر را ستوده‌اند.<ref>حرزالدین، ج ۲، ص ۲۱؛ آل محبوبه، ج ۳، ص ۲۵۷؛ آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.</ref> برخی نیز از آن انتقاد کرده‌اند؛ | ||
* [[سید محسن امین|امین]]<ref> امین، ج ۱، ص ۲۱۱ </ref> با وجود بر شمردن این کتاب در میان مآخذ [[اعیان الشیعة (کتاب)|اعیان الشیعة]]، آن را پر اشتباه معرفی کرده است. | * [[سید محسن امین|امین]]<ref>امین، ج ۱، ص ۲۱۱.</ref> با وجود بر شمردن این کتاب در میان مآخذ [[اعیان الشیعة (کتاب)|اعیان الشیعة]]، آن را پر اشتباه معرفی کرده است. | ||
* [[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ طهرانی]]<ref> آقا بزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶ </ref> در کنار ستایش از این اثر و مؤلف آن، آن را نیازمند تنقیح و بازنگری دانسته است. | * [[آقابزرگ تهرانی|آقا بزرگ طهرانی]]<ref>آقا بزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.</ref> در کنار ستایش از این اثر و مؤلف آن، آن را نیازمند تنقیح و بازنگری دانسته است. | ||
* [[محمدتقی شوشتری|محمد تقی شوشتری]] (متوفی ۱۳۷۴ ش)، با آنکه این کتاب را بهترین و متقن‌ترین تألیف رجالی از نظر جامعیت و گردآوری اقوال رجالیان برشمرده، بیش از دیگران از آن انتقاد کرده است.<ref> رجوع کنید به تستری، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۹ـ۱۲ </ref> وی ابتدا نقد‌ها و تعلیقات خود را در حاشیه نسخه‌ای از این کتاب که در اختیارش بود، یادداشت می‌کرد، سپس آنها را مستقلاً نگاشت که به [[قاموس الرجال]] شهرت یافت و با همین عنوان به چاپ رسید.<ref> همو، ۱۳۶۴ ش، ص ۴ </ref> برخی با وجود همه ارزش‌های قاموس الرجال، بر لحن تند و بعضی عبارات نامناسب این کتاب خرده گرفته و آن را نقطه ضعف این اثر بر شمرده‌اند.<ref> قاضی طباطبائی، ص ۴۳۵؛ شبیری زنجانی، ص ۱۳ </ref> | * [[محمدتقی شوشتری|محمد تقی شوشتری]] (متوفی ۱۳۷۴ ش)، با آنکه این کتاب را بهترین و متقن‌ترین تألیف رجالی از نظر جامعیت و گردآوری اقوال رجالیان برشمرده، بیش از دیگران از آن انتقاد کرده است.<ref>رجوع کنید به تستری، ۱۴۱۰، ج ۱، ص ۹ـ۱۲.</ref> وی ابتدا نقد‌ها و تعلیقات خود را در حاشیه نسخه‌ای از این کتاب که در اختیارش بود، یادداشت می‌کرد، سپس آنها را مستقلاً نگاشت که به [[قاموس الرجال]] شهرت یافت و با همین عنوان به چاپ رسید.<ref>همو، ۱۳۶۴ ش، ص ۴.</ref> برخی با وجود همه ارزش‌های قاموس الرجال، بر لحن تند و بعضی عبارات نامناسب این کتاب خرده گرفته و آن را نقطه ضعف این اثر بر شمرده‌اند.<ref>قاضی طباطبائی، ص ۴۳۵؛ شبیری زنجانی، ص ۱۳.</ref> | ||
==نسخه ها و چاپ== | ==نسخه ها و چاپ== | ||
بخشی از تنقیح المقال با توجه به تاریخ‌های مذکور در صفحه عنوان و خاتمه مجلدات چاپ سنگی، در زمان حیات مؤلف و تحت نظارت وی چاپ شد و قسمتی دیگر پس از درگذشت او منتشر گردید.<ref> قس آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶ </ref> | بخشی از تنقیح المقال با توجه به تاریخ‌های مذکور در صفحه عنوان و خاتمه مجلدات چاپ سنگی، در زمان حیات مؤلف و تحت نظارت وی چاپ شد و قسمتی دیگر پس از درگذشت او منتشر گردید.<ref>قس آقابزرگ طهرانی، ج ۴، ص ۴۶۶.</ref> | ||
کتاب تنقیح المقال، به همراه فهرست «نتائج التنقیح فی تمییز السقیم من الصحیح» و کتاب [[مقباس الهدایه فی علم الدرایه|مقباس الهدایة فی علم الدرایة]]، اثر دیگر مؤلف، مجموعاً در سه جلد رحلی، در [[نجف]] چاپ سنگی شد. این کتاب با استدراک و تعلیقات فرزند مؤلف [[محی‌الدین مامقانی]] و نوه او محمدرضا مامقانی نیز منتشر شده است. | کتاب تنقیح المقال، به همراه فهرست «نتائج التنقیح فی تمییز السقیم من الصحیح» و کتاب [[مقباس الهدایه فی علم الدرایه|مقباس الهدایة فی علم الدرایة]]، اثر دیگر مؤلف، مجموعاً در سه جلد رحلی، در [[نجف]] چاپ سنگی شد. این کتاب با استدراک و تعلیقات فرزند مؤلف [[محی‌الدین مامقانی]] و نوه او محمدرضا مامقانی نیز منتشر شده است. | ||
| خط ۷۸: | خط ۸۳: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
* آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، ۱۴۰۳ق. | |||
* آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النّجف وحاضر‌ها، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. | * آل‌محبوبه، جعفر بن باقر، ماضی النّجف وحاضر‌ها، بیروت، ۱۴۰۶ق/۱۹۸۶م. | ||
* «آیت‌اللّه علامه حاج شیخ محمدتقی شیخ (شوشتری): رجالی عظیم معاصر»، گفتگو با محمدتقی شوشتری و محمدتقی شیخ و رضا استادی، مجله کیهان فرهنگی، سال ۲، ش۱، فروردین ۱۳۶۴ش. | * «آیت‌اللّه علامه حاج شیخ محمدتقی شیخ (شوشتری): رجالی عظیم معاصر»، گفتگو با محمدتقی شوشتری و محمدتقی شیخ و رضا استادی، مجله کیهان فرهنگی، سال ۲، ش۱، فروردین ۱۳۶۴ش. | ||
* حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء والادباء، قم، ۱۴۰۵ق. | * حرزالدین، محمد، معارف الرجال فی تراجم العلماء والادباء، قم، ۱۴۰۵ق. | ||
* شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، ۱۴۱۰ق. | * رنجبری حیدرباغی، احمد، «تنقیح مقال نقد: نگاهی به دو مقاله انتقادی درباره کتاب تنقیح المقال»، فصلنامه نقد کتاب میراث، سال اول، ش۱-۲، بهار و تابستان ۱۳۹۳ش. | ||
* شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق. | |||
* علیزاده، مهدی، نقش عالمان شیعه در گسترش علم اخلاق، قم، انتشارات امام علی بن ابیطالب، ۱۳۹۷ش. | |||
* فضلی، عبدالهادی، اصول علم الرجال، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م. | * فضلی، عبدالهادی، اصول علم الرجال، بیروت، ۱۴۱۴ق/۱۹۹۴م. | ||
* قاضی طباطبائی، محمدعلی، تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء علیه الاف التّحیة والثّناء، تبریز، ۱۳۵۲ش. | * قاضی طباطبائی، محمدعلی، تحقیق درباره روز اربعین حضرت سیدالشهداء علیه الاف التّحیة والثّناء، تبریز، ۱۳۵۲ش. | ||