تسنن دوازده‌امامی: تفاوت میان نسخه‌ها

سقوط [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] توسط مغولان، تسامح مذهبی [[ایلخانان مغول]] و امیران تیموری، رشد [[تصوف]] و مرجعیت‌یافتن صوفیان و نزدیک‌شدن تصوف و تشیع به یکدیگر را از جمله عوامل پیدایش تسنن دوازده‌امامی دانسته‌اند. این عوامل موجب تعدیل در مذهب تسنن با محوریت [[مودت اهل‌بیت(ع)|محبت اهل‌ بیت(ع)]] شد که حاصل آن رواج نگارش کتاب‌هایی درباره فضائل اهل‌ بیت(ع) در میان [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] بود.

== تعریف و جایگاه ==

سقوط [[بنی‌عباس|خلافت عباسی]] توسط مغولان،<ref>جعفریان، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۵؛ رمضان‌جماعت و جدیدی، «عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و گسترش تسنن دوازده‌امامی و تأثیر متقابل آن با تشیع در قرن نهم هجری»، ص۱۵۵-۱۵۶.</ref> تسامح مذهبی [[ایلخانان مغول]]<ref>اشپولر، تاریخ مغول در ایران، ۱۳۵۱ش، ۲۰۳-۲۰۴؛ باسانی، «دین در عهد مغول»، ص۵۱۶.</ref> و امیران تیموری،<ref>رمضان‌جماعت و جدیدی، «عوامل مؤثر بر شکل‌گیری و گسترش تسنن دوازده‌امامی و تأثیر متقابل آن با تشیع در قرن نهم هجری»، ص۱۵۹-۱۶۱.</ref> رشد [[تصوف]] و مرجعیت‌یافتن صوفیان<ref>امینی‌زاده و رنجبر، «تسنن دوازده‌امامی خراسان در سده‌های هشتم و نهم هجری زمینه‌ها و علل»، ص۶۶.</ref> و نزدیک‌شدن تصوف و تشیع به یکدیگر<ref>الشیبی، تشیع و تصوف،‌ ۱۳۸۷ش، ص۱۴۳-۱۴۶؛ جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۷۶۰-۷۶۷؛ باسانی، «دین در عهد مغول»، ص۵۱۷.</ref> نیز جزء زمینه‌های پیدایش تسنن دوازده‌امامی قلمداد شده است.

{{نقل قول یک طبقه|<small>'''حمدالله مستوفی، از مورخان با گرایش تسنن دوازده‌امامی، در تاریخ گزیده''':</small>{{سخ}}فصل سیوم از باب سیوم در ذکر تمامی ائمه معصومین، رضوان الله علیهم اجمعین، که حجة الحق علی الخلق بودند... ائمه معصوم اگرچه خلافت نکردند، اما چون مستحقْ ایشان بودند، تبرک را از احوال ایشان شمه‌ای بر سبیل ایجاز ایراد می‌رود.<ref>مستوفی، تاریخ گزیده، ۱۳۸۷ش، ص۲۰۱.</ref>|عرض=۳۰٪|تراز=چپ}}

در قرن نهم قمری و در میان حاکمان تیموری متأخر، گفته شده که [[سلطان حسین بایقرا]] قصد داشت تا در ابتدای حکومت خود به نام [[امامان شیعه|دوازده امام(ع)]] خطبه بخواند که توسط [[عبدالرحمن جامی]]<ref>سمرقندی، مطلع سعدین و مجمع بحرین، ۱۳۸۳ش، ج۲، ص۱۰۲۱-۱۰۲۲.</ref> و [[امیر علیشیر نوایی]] از این کار منع شد؛ ولی گرایش تسنن دوازده امامی خود را تا آخر حکومتش حفظ کرد.<ref>جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۸۴۴.</ref> در همان دوران، جهانشاه قَراقویونْلو در سکه‌هایی که ضرب کرد در یک روی سکه عبارت «[[علی ولی الله]]» و در سوی دیگر نام [[خلفای راشدین]] را حک کرد<ref>مزاوی، پیدایش دولت صفوی، ۱۳۸۸ش، ص۱۴۴.</ref> که نمادی از گرایش حکومت او به تسنن دوازده‌امامی قلمداد شده است<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۳۲.</ref>   

پیشینه مذهبی [[صفویان]] نیز در بستر حرکت از تسنن به تسنن دوازده‌امامی و پس از آن به [[شیعه|تشیع]] ترسیم شده است.<ref>جعفریان،‌ تاریخ تشیع در ایران،‌ ۱۳۸۸ش، ص۸۴۳.</ref> در تحقیقات جدید، مذهب [[صفی‌الدین اردبیلی|شیخ صفی‌الدین اردبیلی]]، جد صفویان، را شافعی دانسته‌اند<ref>کسروی، شیخ صفی و تبارش، ۱۳۵۵ش، ص۱۰؛ لاکهارت، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ۱۳۶۴ش، ص۱۵؛ شفیعی کدکنی، «نقش ایدئولوژیک نسخه‌بدل‌ها»، ص۹۸-۱۰۱. </ref> که به مرور زمان و پس از درگیری فرزندان او بر سر قدرت با رقبا به تشیع تغییر می‌کند.<ref>کریمی، شاه اسماعیل صفوی و تغییر مذهب، ۱۳۹۸ش، ص۲۵-۴۵.</ref> برخی محققان نشانه‌هایی از وجود چنین گرایشی را حتی در حکومت‌هایی که نماد تسنن بوده‌اند،‌ مانند [[حکومت عثمانیان|حکومت عثمانی]]، ارائه داده‌اند.<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۳۱.</ref>

چهره‌های مختلف فرهنگی و سیاسی از قرن ششم تا زوال [[صفویان]] دارای گرایش تسنن دوازده‌امامی قلمداد شده‌اند.<ref>دانش‌پژوه، «انتقاد کتاب: کشف الحقائق»، ص۳۰۷-۳۰۸؛ خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۷-۳۳؛ جعفریان، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۵-۲۵۶.</ref> [[رسول جعفریان]] معتقد است که در میانه قرن هشتم تا دهم قمری آثار بسیاری با این گرایش توسط اهل‌سنت تولید شده است؛<ref>جعفریان، تاریخ ایران اسلامی از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، ۱۳۷۸ش، ص۲۵۶.</ref> آثار مختلف دینی، تاریخی و ادبی (شعر و غیر آن) که در کنار یادکرد از [[خلفای راشدین]] از [[امامان شیعه|ائمه شیعه]] با عنوان حجت‌های معصوم الهی یاد کرده‌اند.<ref>خنجی اصفهانی، وسیلة الخادم الی المخدوم، ۱۳۷۵ش، مقدمه مصحح، ص۲۹.</ref>[[پرونده:کتاب مجمل التواریخ و القصص.jpg|بندانگشتی|کتاب مجمل التواریخ و القصص از اولین آثاری که در آن گرایش تسنن دوازده‌امامی دیده شده است.|226x226px]]