دروغ مصلحت‌آمیز: تفاوت میان نسخه‌ها

هر چند موضوع دروغ در اصل متعلق به حوزۀ اخلاق است، ولی [[علم کلام|متکلمان اسلامی]] نیز ذیل مباحث مربوط به [[حسن و قبح|حسن و قبح عقلی و شرعی]] – که یکی از مسائل فلسفۀ اخلاق است – به موضوع دروغ پرداخته‌اند. متکلمان اسلامی معمولاً در بیان دیدگاه [[امامیه]] و [[معتزله (اصول مذهب)|معتزله]] بر حسن و قبح عقلی، مثال دروغ را بیان می‌کنند که عقل انسان به طور بدیهی حسن راست‌گویی نافع و قبح دروغ‌گویی ضارّ را درک می‌کند و برای درک آن نیازی به شرع ندارد.<ref>اترک، چیستی دروغ، ص۱۶۳؛ نقل از: سید مرتضی، ص۲۴</ref> اما این متکلمان بحث چندانی در ماهیت و چیستی دروغ نکرده‌اند و گویا تعریف رایج، یعنی «خبر خلاف واقع» مورد اتفاق همه بوده است.<ref>اترک، چیستی دروغ، ص۱۶۳؛ نقل از: شیخ صدوق، ص۲۲۶</ref> اما اختلاف اصلی فرقه‌های کلامی در ذاتی یا اعتباری بودن حسن و قبح دروغ است.<ref>اترک، چیستی دروغ، ص۱۶۳</ref>

از بررسی آراء متکلمان بزرگ معتزله می‌توان دریافت که در نظر آنان قبح دروغ ذاتی است.<ref>ر.ک: اترک، چیستی دروغ، ص۱۶۳-۱۶۵</ref> اما از آنجا که [[اشاعره]] اساساً حسن و قبح ذاتی اعمال را قبول ندارند، در این بحث نیز قبح دروغ را ذاتی نمی‌دانند.<ref>ر.ک: اترک، چیستی دروغ، ص۱۶۵</ref>

نظر غالب در بین متکلمان و فقهاء [[شیعه]]، این است که قبح دروغ ذاتی نیست. آنها بر این باورند که حُسن و قبح تنها برای دو مفهوم عدل و ظلم ذاتی است و سایر مفاهیم ارزشی به خودی خود اقتضای حسن و قبح را داشته، اگر تحت عنوان عدل درآیند حَسَن و در غیر این صورت قبیح خواهند بود. از این روی کذب نیز به خودی خود تنها اقتضای قبح را دارد، نه آن که قبح ذاتی آن باشد.<ref>ر.ک: مظفر، ص ۱۷۵ – ۱۷۶؛ سبحانی، ج۱، ص۲۳۲</ref>