ولایتعهدی امام رضا(ع): تفاوت میان نسخه‌ها

برخی مستشرقان<ref>فوزی، بحوث فی التاریخ العباسی، ۱۹۷۷م، ص۱۳۵.</ref> و بعضی از نویسندگان شیعه مانند [[حسن امین]]، نویسنده و مورخ لبنانی، بر این باورند که مأمون در ولیعهد کردن امام، صداقت داشته و آن کار را خالصانه انجام داده است.<ref>امین، الرضا و المأمون و ولایة العهد، ۱۹۹۵م، ص۱۲۳-۱۲۶.</ref> اما محققان بسیاری معتقدند مأمون با ولیعهد کردن امام در پی اهداف ذیل بوده است:  

* ایمن شدن از خطر امام و زیر نظر گرفتن او؛ مأمون که از فعالیت‌های امام در [[مدینه]] بیمناک بود، با دعوت امام به مرو و ولیعهد کردن او می‌خواست از خطر او برای حکومتش آسوده شود و فعالیت‌های وی را زیر نظر داشته باشد.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۷۰.</ref>

* خاموش کردن انقلاب علوی‌ها؛ مأمون با ولیعهد کردن امام توانست انقلاب‌های [[علویان]] را ساکت کند، به گونه‌ای که بعد از ولیعهد شدن امام هیچ انقلابی (مگر حرکتی که در [[یمن]] شکل گرفت و به زودی خاموش شد) از علوی‌ها رخ نداد.<ref>عاملی، الحیاة السیاسیة للامام الرضا(ع)، ۱۴۰۳ق، ص۲۲۶.</ref>

* بدبین کردن شیعیان به امام؛ مطابق روایتی که از [[اباصلت هروی|خواجه اباصلت]] (از یاران امام رضا) نقل شده، مأمون می‌خواست با ولیعهد کردن امام، او را فردی طالب دنیا معرفی کند تا از منزلت او را نزد شیعیان بکاهد.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۳۹.</ref>

* استفاده از امام برای مشروعیت دادن به خلافت مأمون؛ مأمون که می‌دانست امام رضا در مدینه مردم را به سوی خود دعوت می‌کند، با ولیعهد کردن امام می‌خواست آن دعوت‌های امام را وسیله‌ای برای مشروعیت [[خلافت]] خود قرار دهد، تا در ضمن حقانیت امام، خلافت او نیز مشروع دانسته شود.<ref>شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۷۰.</ref>

* راضی کردن اهل خراسان؛ خراسانی‌ها که بعد از تأیید خلافت [[بنی‌عباس]]، از ظلم و ستم‌های آنها سرخورده شده بودند، به امام رضا روی آورده بودند.<ref>الدوری، العصر العباسی الاول، ۱۹۹۷م، ص۱۶۲.</ref> به همین دلیل مأمون با ولیعهد کردن امام رضا، در صدد راضی کردن آنها بر آمد.<ref>الدوری، العصر العباسی الاول، ۱۹۹۷م، ص۱۶۳.</ref>

* شناسایی عوامل اصلی [[شیعه]]؛ شیعیان که همیشه به صورت مخفی زندگی می‌کردند، با ولیعهد شدن امام از زندگانی مخفیانه دست کشیدند و در نتیجه از سوی حکومت بنی‌عباس شناسایی شدند.<ref>قرشی، حیاة الامام الرضا(ع)، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۸۳.</ref>

* بیشتر شدن قدرت مأمون؛ بنی‌عباس همواره مأمون را به این دلیل که مادرش کنیز قصر بود و تمام کارها را به فردی ایرانی (فضل بن سهل) سپرده بود، تحقیر می‌کردند؛ ازاین‌رو تصمیم گرفت با ولیعهد کردن شخصیت بزرگی چون علی بن موسی، جایگاه خود را تقویت کند.<ref>قرشی، حیاة الامام الرضا(ع)، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۲۸۲.</ref>

برخی نویسندگان اهداف دیگری را نیز برای این اقدام مأمون ذکر کرده‌اند.<ref>عاملی، الحیاة السیاسیة للامام الرضا(ع)، ۱۴۰۳ق، ص۲۵۴-۲۶۰.</ref> مأمون که تصمیم داشت امام را در آینده به قتل برساند، ولیعهد شدن امام را به ضرر خود نمی‌دید.<ref>عاملی، الحیاة السیاسیة للامام الرضا(ع)، ۱۴۰۳ق، ص۲۱۱.</ref> [[سید جعفر مرتضی عاملی]]، تاریخ‌پژوه شیعه معتقد است با توجه به مشکلاتی که مأمون در حکومت با آن روبه‌رو بود، انتخاب امام به عنوان ولیعهد خود، بر نبوغ سیاسی و آگاهی وی از مشکلات حکومت دلالت دارد.<ref>عاملی، الحیاة السیاسیة للامام الرضا(ع)، ۱۴۰۳ق، ص۲۰۷.</ref> با این حال امام رضا(ع) با سیاست و موضع‌گیری‌های خود، مأمون را از دست‌یابی به اهدافش ناکام گذاشت.<ref>افتخاری، امام رضا(ع)، مأمون و موضوع ولایتعهدی، ۱۳۹۸ش، ص۱۰۴.</ref>