آیه استعاذه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[مجتهد|فقیهان]]، با استناد به این [[آیه]]، گفتنِ «اَعوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» را هنگام [[تلاوت|تلاوت قرآن]] و شروع قرائت نماز [[مستحب]] می‌دانند. در برخی [[حدیث|روایات]] الفاظی دیگر برای [[استعاذه]] همچون «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم‏» نیز نقل شده است.

به‌گفته [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]] (وفات: [[سال ۵۴۸ هجری قمری|۵۴۸ق]])، استعاذه یعنی طلب پناهندگیِ مقام پایین‌تر از مقام بالاتر به‌صورت [[خضوع|خاضعانه]] است. مقصود از استعاذه در این آیه، آن است که هنگام [[تلاوت|قرائت قرآن]] باید از وسوسه‌های شیطان به خدا پناه برد، تا از لغزش و اشتباه مصون ماند.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۹۳.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] ([[سال ۱۲۸۱ هجری شمسی|۱۲۸۱]]- [[سال ۱۳۶۰ هجری شمسی|۱۳۶۰ش]]) این پناهندگی را پناهندگیِ قلبی می‌داند؛<ref>طباطبائی‏، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۳۴۳-۳۴۴.</ref> یعنی انسان باید در دل احساس کند که به خدا پناه برده و از هوا و هوسی که مانع فهم و درک صحیح است جدا می‌گردد، نه اینکه فقط آن را به زبان بگوید.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۱۱، ص۳۹۷.</ref> البته استعاذهٔ زبانی را مقدمه‌ای  برای ایجاد آن حالت قلبی دانسته‌‌اند.<ref>طباطبائی‏، المیزان، ۱۴۱۷ق، ج۱۲، ص۳۴۳-۳۴۴.</ref>

برخی [[تفسیر قرآن|مفسران]] علت آوردن صفت «رجیم» برای شیطان را به یادآوردن استکبار و تخلف او از فرمان خدا دانسته‌اند؛ یعنی هنگام تلاوت قرآن، استکبار، [[تکبر|غرور]] و [[تعصب]] را از خود دور کنید، تا سرنوشتی همچون شیطان رجیم پیدا نکنید.<ref>نجفی خمینی، تفسیر آسان، ۱۳۹۸ق، ج۹، ص۲۹۲.</ref>

عالمان اسلامی، امر «اِستعذْ» در این آیه را حمل بر استحباب کرده و ازاین‌رو گفتنِ «اَعوذُ بِاللَّهِ...» برای [[تلاوت|تلاوت قرآن]] را مستحب دانسته‌اند.<ref> برای نمونه نگاه کنید: طبرسی، مجمع البیان، ۱۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۹۳؛ سیوطی، ۱۳۹۴ق، الاتقان، ج۱، ص۳۶۴؛ عبد، المیزان فی أحکام تجوید القرآن، ۲۰۰۵م، ص۳۷.</ref> [[مقدس اردبیلی]] (متوفای [[سال ۹۹۳ هجری قمری|۹۹۳ق]])  از [[مجتهد|فقیهان]] قرن دهم، نظر اکثر علما بر عدم وجوب و خالی بودن روایات از حکم وجوبِ استعاذه را، قرینه بر فهم استحباب از این آیه دانسته است.<ref>اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة الجعفریة، ص۹۲-۹۳.</ref> با این حال برخی با استناد به ظاهر فعل امر (اِسْتَعِذ)، معتقد به [[واجب|وجوب]] استعاذه هنگام تلاوت قرآن هستند.<ref>سیوطی، الاتقان، ۱۳۹۴ق، ج۱، ص۳۶۴؛ عبد، المیزان فی أحکام تجوید القرآن، ۲۰۰۵م، ص۳۷.</ref><br>به‌گفته [[شیخ طوسی]]<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۴.</ref> ([[سال ۳۸۵ هجری قمری|۳۸۵]]-[[سال ۴۶۰ هجری قمری|۴۶۰ق]]) و [[علامه حلی]]<ref> علامه حلّی، تذکرة الفقهاء، ۱۴۱۴ق، ج۳، ص۳۰۷.</ref> ([[سال ۶۴۸ هجری قمری|۶۴۸]]-[[سال ۷۲۶ هجری قمری|۷۲۶ق]])، فقیهان شیعه و [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] با استناد به این آیه، گفتنِ «اَعوذُ بِاللَّهِ...» در رکعت اول نماز (بعد از [[تکبیرة الاحرام]] و قبل از قرائت) را [[مستحب]] می‌دانند. نقل شده که از فقهای [[امامیه]] تنها [[حسن بن محمد طوسی|ابوعلی]]، فرزند شیخ طوسی اعتقاد به وجوب استعاذه داشته است<ref>شهید اول، الدروس الشرعیة، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۱۷۴.</ref> و [[مالک بن انس|پیشوای مالکیان]] آن را فقط در [[نافله‌های روزانه|نماز نافله]] جایز می‌داند.<ref>شیخ طوسی، الخلاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۲۴؛ حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، دار إحیاء التراث العربی، ج۲، ص۳۹۹.</ref> رعایت [[اخفات]] (صدای آهسته) در گفتن استعاذهٔ نماز، مستحب شمرده شده است.<ref>حسینی عاملی، مفتاح الکرامة، دار إحیاء التراث العربی، ج۷، ص۲۳۵.</ref>

عبارات مختلفی برای استعاذه ذکر نموده‌اند؛<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۲، ص۵.</ref> [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] ([[سال ۱۰۳۷ هجری قمری|۱۰۳۷]]-[[سال ۱۱۱۰ هجری قمری|۱۱۱۰ق]]) مشهورترین آنها را «اَعوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ» و «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم‏» می‌داند.<ref>مجلسی، بحار الانوار، ۱۴۱۰ق، ج۸۲، ص۵.</ref> در برخی روایات، عباراتی دیگر نیز برای استعاذه نقل شده است؛ از جمله: «أَسْتَعِیذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیم‏»،<ref>کلینی، الکافی، ج۸، ص۱۷۵.</ref> «أَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمِیعِ الْعَلِیمِ مِنَ الشَّیْطَانِ الرَّجِیمِ‏، وَ أَعُوذُ بِاللَّهِ أَنْ یَحْضُرُونِ‏»<ref>حمیری، قرب الإسناد، ۱۴۱۳ق، ص۱۲۴.</ref> و «أعوذ بِالله مِن الشیطان الرجیم إن الله هُوَ الْفَتّٰاحُ الْعَلِیمُ».<ref>فیض کاشانی، الوافی، ۱۴۰۶ق، ج۸، ص۱۱۵۶.</ref><br>گرچه در آیه استعاذه، عبارت «إِذَا قَرَأْتَ الْقُرْآنَ فَاستَعِذ بِالله..» (وقتی قرآن خواندی به خدا پناه ببر) آمده، ولی منظور از آن را چنین دانسته‌اند که وقتی اراده کردی قرآن بخوانی «اعوذ بالله..» بگو؛<ref>جعفری، کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۶، ص۲۱۳.</ref> نظیر آیه «إِذا قُمْتُمْ إِلَی الصَّلاةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ» (وقتی نماز خواندید، صورتتان را [برای وضو] بشویید) یعنی وقتی ارادهٔ خواندن نماز داشتید [[وضو]] بگیرید.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۱۳۷۲ش، ج۶، ص۵۹۳.</ref>