آیه تیمم: تفاوت میان نسخه‌ها

اختلاف نظر در معانی برخی واژگان در آیه و تفسیر آن، منشأ اختلاف نظر فقها در چگونگی انجام تیمم و محدوده آن شده است. به‌عنوان نمونه بیشتر فقهای [[امامیه]] با توجه به آیه، معتقدند در تیمم [[واجب]] است بخشی از صورت مسح شود؛ حال آن که فقهای [[اهل سنت]]، مسح همه صورت را واجب دانسته‌اند.  

*با توجه به جمله «وَإِن کنتُم مَّرْضَیٰ؛ اگر بیمار بودید.»، گفته‌اند اگر [[مکلف]] بیمار باشد، به‌طوری که استفاده از آب برای او ضرر داشته باشد، به‌جای وضو، می‌تواند تیمم کند.<ref>فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۰۹؛ جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref>

*با توجه به جمله «أَوْ عَلَیٰ سَفَرٍ؛ یا در سفر بودید.» برخی فقها و [[مفسران]] گفته‌اند، گاهی اتفاق می‌افتد برای کسی که در سفر است، قدرت دسترسی به آب وجود ندارد و یا آبی به همراه دارد و بیم آن دارد که اگر برای وضو استفاده کند، تشنگی بر او فشار بیاورد و جانش به خطر افتد، در همه این موارد و مواردی از این قبیل می‌تواند به‌جای وضو، تیمم کند.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۱۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۲۶.</ref> به‌گفته [[سید محمدحسین طباطبایی]]، صاحب [[تفسیر المیزان]]، بیماری و مسافرت که در آیه آمده، خودشان از اموری نیستند که وضو یا غسل را بر مکلف، واجب سازند؛ بلکه ذکر آن‌ها در آیه بدین منظور بوده که شخص بیمار و مسافر یا نمی‌تواند بدن خود را با آب، برای وضو و غسل بشوید و یا دسترسی به آب پیدا نمی‌کند و این افراد چنین شرایطی، اگر به [[حدث اصغر]] و [[حدث اکبر]] دچار شوند، به‌جای وضو و غسل، باید تیمم کنند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۶۳ش، ج۵، ص۲۲۶.</ref>

کلمه «لَامَسْتُمُ» از ماده «لَمْس» است و به باور مفسران و فقهای امامیه در این آیه و برخی آیات دیگر،{{یاد|مانند [[آیه ۲۳۷ سوره بقره]] ««وَ إِنْ طَلَّقْتُمُوهُنَّ مِنْ قَبْلِ أَنْ تَمَسُّوهُنَّ؛ و اگر آنان را پیش از آمیزش جنسی، طلاق دهید.» (جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.)}} صرفاً به‌معنای لمس کردن زنان نیست؛ بلکه کنایه از [[آمیزش]] جنسی با آنان است که [[غسل جنابت]] را [[واجب]] می‌کند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵؛ فاضل جواد، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۳.</ref> بنا به دیدگاه [[شافعی]]، به نقل از [[فاضل مقداد]] در کتاب [[کنز العرفان]] و [[رشیدرضا]] در [[تفسیر المنار]]، صرف برخورد و تماس مستقیم بدنی زن و مرد با هم در صورتی که نامحرم باشند، وضو را واجب می‌کند<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵؛ رشیدرضا، تفسیر المنار، ۱۹۹۰م، ج۵، ص۹۷.</ref> و [[مالک بن انس|مالک]] گفته است اگر به‌همراه شهوت باشد، وضو را باطل می‌کند.<ref>آلوسی، تفسیر روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۳، ص۴۱؛ فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۵.</ref>

فقهای مسلمان با توجه به «فَامْسَحُوا بِوُجُوهِکمْ وَأَیدِیکم؛ صورت و دست‌هایتان را [با خاک] مسح کنید.»، به بیان چگونگی انجام تیمم و مقداری که لازم است مسح شود، پرداخته‌اند.<ref>محقق اردبیلی، زبدة البیان، المکتبة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، ص۱۹؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۱۱، ص۳۱۳.</ref> بیشتر فقهای [[امامیه]] بر این نظرند که حرف «باء» در «بِوُجُوهِکمْ» به معنای «بعضی» است و در تیمم، مسح قسمتی از صورت کفایت می‌کند.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۷؛ جواد فاضل، مسالک الافهام الی آیات الاحکام، ۱۳۶۵ش، ج۱، ص۶۶.</ref> آن‌ها همچنین با استناد به [[سنت|سنت پیامبر(ص)]] و [[امامان معصوم(ع)]]، بر این نظرند که این قسمت صورت باید پیشانی باشد و واجب است که مسح آن، با هر دو دست، از بالا تا ابروها و بالای بینی باشد.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۷.</ref> همچنین از نظر امامیه، پس از مسح پیشانی، واجب است، پشت دست‌ها با دست دیگر، از مچ تا انتهای انگشتان، مسح شود.<ref>فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۲۷؛ مغنیه، الفقه علی المذاهب الخمسة، ۱۴۲۱ق، ص۷۱.</ref>