۱۷٬۸۰۹
ویرایش
آیه ولایت: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
|ولیّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا داشته و در [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند. | |ولیّ شما فقط خدا، پیامبر و مؤمنانی هستند که [[نماز]] را به پا داشته و در [[رکوع]] [[زکات]] می‌دهند. | ||
}} | }} | ||
==جایگاه== | ==جایگاه== | ||
آیه ولایت از دلایل [[شیعه]] بر اثبات [[ولایت امام علی(ع)]] و جانشینی او برای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] است.<ref>شیخ مفید، الافصاح فی الامامة، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ص۱۳۴؛ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۵۵۹.</ref> برخی آن را قوی‌ترین دلیل بر [[امامت]] آن حضرت برشمرده‌اند.<ref>طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۰.</ref | آیه ولایت از دلایل [[شیعه]] بر اثبات [[ولایت امام علی(ع)]] و جانشینی او برای [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اسلام(ص)]] است.<ref>شیخ مفید، الافصاح فی الامامة، المؤتمر العالمی لالفیة الشیخ المفید، ص۱۳۴؛ طوسی، التبیان، دار احیاء التراث العربی، ج۳، ص۵۵۹.</ref> برخی آن را قوی‌ترین دلیل بر [[امامت]] آن حضرت برشمرده‌اند.<ref>طوسی، تلخیص الشافی، ۱۳۸۲ش، ج۲، ص۱۰.</ref> وجه استدلال چنین است که این آیه با «انّما» آغاز شده و طبق ادبیات عرب، وقتی جمله‌ای با «انّما» آغاز شود، مفهوم جمله را منحصر می‌کند؛<ref>ابن‌هشام، مغنی‌اللبیب، ۱۴۱۰ق، ج۱، ۳۹.</ref> یعنی در این آیه، [[ولایت]] منحصر شده است در خداوند، حضرت رسول(ص) و کسانی است که در [[رکوع]] انفاق می‌کنند، که بر اساس [[اسباب نزول|شأن نزول]]، مصداق آن امام علی(ع) بوده است.<ref>شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۰۰؛ حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹.</ref> در روایتی [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] در پاسخ به سؤالی درباره [[واجب]] بودن اطاعت از اوصیاء به این آیه و [[آیه اولی‌الامر|آیه اولی‌اَلامر]] استشهاد کرده است. [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در توجیه حدیث و نسبت دادن آیه نازل شده در شأن امام علی(ع) به تمام [[امامان شیعه|امامان]] گفته است که آنان اهل یک بیت و یک خانه‌اند و امرشان یکی است.<ref> طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق۷ ج۶، ص۲۰.</ref> | ||
</ref> | |||
== شأن نزول == | == شأن نزول == | ||
{{اصلی|خاتم‌بخشی}} | {{اصلی|خاتم‌بخشی}} | ||
مفسران | مفسران شیعه و سنی سبب نزول این آیه را انفاق [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] به [[فقیر]] در حال [[نماز]] می‌دانند.<ref> برای نمونه نگاه کنید به: طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۳۲۴؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۳، ص۵۵۸ـ۵۵۹؛ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۴؛ حویزی، نورالثقلین، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۶۴۳؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۸.</ref> به گفته [[قاضی ایجی]] از عالمان اهل‌سنت مفسران بر نزول این آیه در شأن حضرت علی(ع) [[اجماع]] دارند.<ref> ایجی، المواقف، عالم الکتب، ص۴۰۵.</ref> | ||
بنابر آنچه در روایات نقل شده است، روزی فقیری وارد [[مسجدالنبی|مسجد پیامبر(ص)]] شد و تقاضای کمک کرد، ولی کسی چیزی به او نداد. او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت: «خدایا! شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم، ولی کسی به من چیزی نداد». در همین حال، حضرت علی(ع) که در حال [[رکوع]] بود، به [[انگشتر|انگشتری]] که در دستش بود اشاره کرد. فقیر نزدیک آمد و انگشتر را از دست او بیرون آورد و این آیه نازل شد.<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۰۹-۲۳۹؛ قمی، تفسیر القمی، ۱۴۰۴ق، ج۱، ص۱۷۰؛ عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۳۲۷، ح۱۳۷؛ شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۴۰۰.</ref> با این حال در برخی تفاسیر اهل‌سنت درباره اینکه این آیه در شأن چه کسی نازل شده است، چهار نظر را بیان نمودند: امام علی(ع)، [[عبادة بن صامت]]، [[ابوبکر بن ابی‌قحافه]] و تمام [[مسلمان|مسلمانان]].<ref>ابن‌جوزی، زاد المسیر، دارالکتاب العربی، ج۱، ص۵۶۱.</ref> | |||
به گفته قاضی‌نورالله شوشتری، محدثان اهل‌سنت همچون [[عبدالرزاق صنعانی|حافظ عَبدالرزاق صَنعانی]]، [[نسائی]]، [[محمد بن جریر طبری] [[ابن‌ابی‌حاتم]]، [[ابن‌عساکر]]، [[ابوبکر بن مردویه]]، [[ابوالقاسم طبرانی]]، [[خطیب بغدادی]]، ابن‌حجر هیثمی، ابن‌جوزی، [[سیوطی]] و [[متقی هندی]] این روایت را نقل کرده‌اند.<ref>شوشتری، احقاق‌الحق، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۳۹۹-۴۰۷.</ref> [[آلوسی]] می‌گوید: «بیشتر اهل حدیث قائل‌اند که این آیه در شأن [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] نازل شده است»<ref>آلوسی، روح المعانی، دارالکتب العلمیة، ج۳، ص۳۳۵.</ref> با این حال [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]]،<ref>ابن‌تیمیه، منهاج السنه، ج۷، ص۹-۷.</ref> [[ابن‌کثیر]]<ref>ابن‌کثیر، تفسیر القرآن العظیم، دار الکتب العلمیة، ج۳، ص۱۲۵-۱۲۷.</ref> و [[فخر رازی]]<ref>فخر رازی، تفسیر الفخر الرازی، ۱۴۲۰ق، ج۱۲، ص۳۸۳-۳۸۵.</ref> حدیث مربوط به این آیه را ضعیف شمرده‌اند. | |||
[[شیخ مفید]] تاریخ این ماجرا و نزول آیه ولایت را [[۲۴ ذی‌الحجه]] دانسته است.<ref>شیخ مفید، مسار الشیعه، ۱۴۱۴ق، ص۴۱.</ref> در کتاب [[المسترشد فی الامامة (کتاب)|المسترشد فی الامامه]] آ مده است که امام علی(ع) در [[شورای شش‌نفره]] از حاضران اقرار گرفت که این آیه در شأن او نازل شده است.<ref> طبری، المسترشد فی الامامه، ۱۴۱۵ق، ص۳۵۳.</ref> | |||
این شأن نزول را [[عبدالله بن عباس|ابن‌عباس]]،<ref> حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۳۲.</ref> [[عمار یاسر|عمار]]،<ref> سیوطی، الدرالمنثور، ۱۴۰۳ق، ج۳، ص۱۰۶.</ref> انس بن مالک،<ref>حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۵.</ref> ابورافع مدنی<ref>طبرانی، المعجم الکبیر، بی‌تا، ج۱، ص۳۲۰-۳۲۱، ح۹۵۵۹.</ref> و [[مقداد بن عمرو|مقداد]]<ref> حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۲۲۸.</ref> از صحابه نقل کرده‌اند. | |||
=== اعتبار روایات=== | === اعتبار روایات شأن نزول === | ||
[[ابن شعبه حرانی|ابن‌شعبه | [[ابن شعبه حرانی|ابن‌شعبه حَرّانی]] در کتاب [[تحف العقول (کتاب)|تحف‌العقول]] احادیث شأن نزول آیه ولایت [[حدیث صحیح|احادیث صحیح]] و جزو روایاتی دانسته که علما بر آنها [[اجماع]] دارند.<ref>حرانی، تحف العقول، ۱۴۰۴ق، ص۴۵۹.</ref> [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] در [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان]]، درباره اعتبار این احادیث می‌نویسد: اگر این همه روایت درباره شأن نزول این آیه، نادیده گرفته شود، باید به طور کلی از [[تفسیر قرآن]] چشم پوشید؛ چراکه وقتی به این همه روایت اطمینان نکنیم، چگونه می‌توانیم به یک یا دو روایتی که در تفسیر دیگر آیات قرآن نقل شده، اطمینان نماییم.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۸.</ref> وی این روایات را موافق [[قرآن]] دانسته<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۲۰.</ref> و می‌گوید بزرگان تفسیر و حدیث این احادیث را نقل کرده‌اند و با آنها مخالفت نکرده‌اند و برخی -همچون [[ابن‌تیمیه حرانی|ابن‌تیمیه]]- که مخالفت کرده‌اند، عناد و دشمنی را به انتها رسانده‌اند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۶، ص۲۵.</ref> | ||
== تفاوت معنای ولیّ در دیدگاه شیعه و سنی== | == تفاوت معنای ولیّ در دیدگاه شیعه و سنی== | ||
| خط ۷۰: | خط ۵۳: | ||
بسیاری از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نزول این آیه را در شأن [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] می‌دانند. اما از نظر آنان واژه ولی به معنا دوستی و نصرت است نه سرپرست ازاین‌رو استدلال شیعه به این آیه برای اثبات [[ولایت امام علی(ع)|ولایت حضرت علی(ع)]] را نمی‌پذیرند.<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۶۰؛ مظفر، دلائل الصدق، ۱۳۹۶ق، ج۲، ص۷۴؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹، ج۵، ص۲۷۰؛ بیضاوی، تفسیر البیضاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۳۵؛ زمخشری، الکشاف، قم، ج۱، ص۶۴۲؛ قوشجی، شرح التجرید، قم، ص۳۶۸ به نقل از عبداللهی، ناجی، نگرشی تحلیلی بر مفهوم ولایت در تصوف و عرفان اسلامی، ۱۳۹۵ش، ص۷۸.</ref> اما علمای شیعه کلمه «ولیّ» را به‌معنای «سرپرست» و «صاحب اختیار» می‌دانند.<ref>رحیمی اصفهانی، ولایت و رهبری، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۱۹-۱۲۱؛ فیومی، المصباح المنیر، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۶۷۲.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از مفسران قرآن می‌گوید: دوستی مخصوص كسانى كه در حال [[رکوع|ركوع]]، [[زکات]] می‌دهند نیست، بلكه حكمی عمومى است و همه مسلمانان بايد يكديگر را دوست داشته و يارى كنند. در حالی که مطابق شأن نزول، مصداق «ولیّ» در این آیه حضرت علی است؛ پس «ولیّ» در آیه به‌معنای ولایت و سرپرستی است، به‌خصوص اينكه اين ولايت در رديف ولايت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[خدا]] قرار گرفته است.<ref>مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۴، ص۴۲۳.</ref> و پیامبر(ص) نیز در موارد متعددی بر ولایت حضرت علی تصریح نموده است.<ref>مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۵.</ref> | بسیاری از علمای [[اهل سنت و جماعت|اهل‌سنت]] نزول این آیه را در شأن [[امام علی علیه‌السلام|حضرت علی(ع)]] می‌دانند. اما از نظر آنان واژه ولی به معنا دوستی و نصرت است نه سرپرست ازاین‌رو استدلال شیعه به این آیه برای اثبات [[ولایت امام علی(ع)|ولایت حضرت علی(ع)]] را نمی‌پذیرند.<ref>ایجی، شرح المواقف، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۶۰؛ مظفر، دلائل الصدق، ۱۳۹۶ق، ج۲، ص۷۴؛ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹، ج۵، ص۲۷۰؛ بیضاوی، تفسیر البیضاوی، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۴۳۵؛ زمخشری، الکشاف، قم، ج۱، ص۶۴۲؛ قوشجی، شرح التجرید، قم، ص۳۶۸ به نقل از عبداللهی، ناجی، نگرشی تحلیلی بر مفهوم ولایت در تصوف و عرفان اسلامی، ۱۳۹۵ش، ص۷۸.</ref> اما علمای شیعه کلمه «ولیّ» را به‌معنای «سرپرست» و «صاحب اختیار» می‌دانند.<ref>رحیمی اصفهانی، ولایت و رهبری، ۱۳۷۴ش، ج۳، ص۱۱۹-۱۲۱؛ فیومی، المصباح المنیر، ۱۴۱۴ق، ج۲، ص۶۷۲.</ref> [[ناصر مکارم شیرازی|مکارم شیرازی]] از مفسران قرآن می‌گوید: دوستی مخصوص كسانى كه در حال [[رکوع|ركوع]]، [[زکات]] می‌دهند نیست، بلكه حكمی عمومى است و همه مسلمانان بايد يكديگر را دوست داشته و يارى كنند. در حالی که مطابق شأن نزول، مصداق «ولیّ» در این آیه حضرت علی است؛ پس «ولیّ» در آیه به‌معنای ولایت و سرپرستی است، به‌خصوص اينكه اين ولايت در رديف ولايت [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] و [[خدا]] قرار گرفته است.<ref>مکارم، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴، ج۴، ص۴۲۳.</ref> و پیامبر(ص) نیز در موارد متعددی بر ولایت حضرت علی تصریح نموده است.<ref>مکارم شیرازی، آیات ولایت در قرآن، ۱۳۸۶ش، ص۱۰۵.</ref> | ||
== استفاده فقهی== | |||
برخی از فقیهان شیعه برای اثبات اینکه حرکات جزئی بدن، [[نماز]] را باطل نمی‌کند، به خاتم‌بخشی حضرت علی(ع) در حال [[رکوع]] که در این آیه به آن اشاره شده است، استناد کرده‌اند؛<ref> فاضل مقداد، کنز العرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸؛ شهید ثانی، مسالک الافهام، ج۱، ص۲۴۴.</ref> همچنین از اینکه در این آیه از خاتم‌بخشی با عنوان زکات یاد شده است، نتیجه گرفته‌اند که [[زکات]] شامل صدقه مستحبی نیز می‌شود.<ref> فاضل مقداد، کنزالعرفان، ۱۴۲۵ق، ج۱، ص۱۵۸.</ref> | |||
== جستارهای وابسته== | == جستارهای وابسته== | ||
{{ستون|۲}}* [[ولایت امام علی(ع)]] | {{ستون|۲}}* [[ولایت امام علی(ع)]] | ||