آیه ابتلای ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان          =آیه ابتلای ابراهیم

| شأن نزول      =آزمایش حضرت ابراهیم(ع)

|درباره=  

'''آیه ابتلای ابراهیم(ع)''' ([[سوره بقره|بقره]]: ۱۲۴) به نصب [[ابراهیم (پیامبر)|حضرت ابراهیم(ع)]] از جانب [[خدا|خداوند]] به مقام [[امامت]]، پس از چندین بار [[امتحان الهی|امتحان]] اشاره دارد. عالمان [[شیعه]] این [[آیه]] را از دلایل قرآنیِ الهی‌بودن نصب امام و [[عصمت امامان|لزوم معصوم بودن امام]] می‌دانند.

[[متکلم|متکلمان]] و مفسران شیعه و [[اهل سنت و جماعت|سنی]] مباحث بسیاری درباره این آیه مطرح کرده‌اند. برخی گفته‌اند منظور از «کلمات» که طبق آیه، ابراهیم(ع) آنها را تمام کرد، خواب ابراهیم در خصوص [[ذبح اسماعیل|قربانی‌کردن اسماعیل]] است. شماری آن را آزمودن ابراهیم با همه تکالیف عقلی و شرعی دانسته‌اند. به‌باور [[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] منظور از کلمات، عهدهای ابراهیم با خدا و آزمایش‌های الهی درباره او است.

طبق آیه ابتلای ابراهیم، خدا [[ابراهیم (پیامبر)|ابراهیم]] را با «کلمات» آزموده است. مفسران درباره واژه «کلمات» چند نظر ارائه داده‌اند:<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۸۰ش، ج۱، ص۴۳۶-۴۴۵.</ref>

*سی خصلت‌ اخلاقی که در [[آیه ۱۱۲ سوره توبه]]، [[آیه ۳۵ سوره احزاب|۳۵ سوره احزاب]] و آیات ۱ تا ۹ سوره مؤمنون آمده است؛

[[فضل بن حسن طبرسی|طَبْرسی]] در تفسیر [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع‌البیان]]، با این اعتقاد که واژه «کلمات» در آیه همه احتمالات مطرح شده را دربرمی‌گیرد، به روایتی از [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]] نیز اشاره کرده که منظور از کلمات در آیه [[پنج‌تن|پنج‌تن آل عبا]] هستند؛ همان افرادی که توبه [[آدم (پیامبر)|حضرت آدم]] به‌واسطه آنها قبول شد.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۷۷-۳۷۸.</ref>

[[سید محمدحسین طباطبائی|علامه طباطبایی]] بر این باور است که اگرچه در قرآن مقصود از «کلمات» بیان نشده است، از سیاق آیه به دست می‌آید: «کلمات» شامل عهدهای ابراهیم با خداوند و همه چیزهایی است که او با آنها آزمایش شد؛ مانند داستان ستارگان، بت‌ها، هجرت و قربانی‌کردن فرزند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۰.</ref> به نظر وی اگر فاعل در فعل (فَاتَمّهنّ) ابراهیم باشد معنای تمام کردن کلمات (فَاتَمّهنّ)، این است که حضرت ابراهیم همه آنچه خدا از او خواسته بود را انجام داد ولی اگر فاعل درفعل (فَاتَمّهنّ) خداوند باشد چنان چه ظاهر آیه همین است در این صورت معنای تمام کردن کلمات این است که خداوند به ابراهیم توفیق داد و او را مساعدت کرد که از عهده آزمون ها برآید. <ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۳ق، ج۱، ص۲۷۰.</ref>

*[[جعفر سبحانی]] نیز معتقد است مقصود از مقام امامت در آیه، الگوبودن همه‌جانبه ابراهیم است. از نظر او این مقام به کسانی داده می‌شود که حتی [[ترک اولی|تَرْکِ اَولایی]] از آنها سر نزده است. او می‌گوید این مقام بالاتر از [[عصمت]] است و فقط برخی از پیامبران چنین مقامی داشته‌اند.<ref>نگاه کنید به سبحانی، منشور جاوید، ۱۳۸۳ش، ج۵، ص۲۳۵-۲۳۷.</ref>

عالمان شیعه با استناد به عبارت «لاینالُ عَهدی الظّالِمینَ» (عهد من به ظالمان نمی‌رسد) لزوم [[عصمت امامان|عصمت امام]] را نتیجه گرفته‌اند.<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸۰.</ref> آنها معتقدند بر اساس این آیه [[امام]] حتماً باید معصوم باشد و هیچ [[گناه]] و ظلمی نداشته باشد و چون فرزندان ابراهیم این‌گونه نبوده‌اند، خداوند با این جمله، درخواست او برای امامت فرزندانش را قبول نکرده است.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۸۰؛ فاضل مقداد، اللوامع الالهیه، ۱۴۰۵ق، ص۳۳۲-۳۳۳؛ سید مرتضی، الشافی فی الامامة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۴۱.</ref>

برخی در اشکال به این تفسیر گفته‌اند ظالم کسی است که اوّلاً، مرتکب [[گناهان کبیره|گناه کبیره]] شود و ثانیاً، از گناه خود [[توبه]] نکند. بنابراین عنوان ظالم بر گناهکاری که توبه کرده است، صدق نمی‌کند. در نتیجه آیه بر عصمت امام دلالت ندارد.<ref>جرجانی، شرح‌المواقف، ۱۴۱۲ق، ج۸، ص۳۵۱؛ فخر رازی، مفاتیح‌الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۴، ص۴۲.</ref>

[[شیخ طوسی]] و [[فضل بن حسن طبرسی]] در پاسخ به این اشکال گفته‌اند نفی در «لاینالُ عَهدی الظالمین» مطلق است؛ یعنی شامل هر ظلمی در هر زمانی می‌شود. بنابراین نمی‌توان گفت حکم آیه شامل کسی نمی‌شود که ظالم بوده، اما توبه کرده است. به گفته او، با توجه به این مسئله، برای خارج‌‌کردن چنین فردی، به دلیل دیگری نیاز داریم، حال آنکه چنین دلیلی مطرح نشده است.<ref>شیخ طوسی، التبیان، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۴۴۹؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۳۷۹ش، ج۱، ص۲۰۲.</ref>  

 

* [[امتحان الهی]]