قبرستان معلاة: تفاوت میان نسخه‌ها

'''قبرستان مَعلاة''' قدیمی‌ترین قبرستان شهر [[مکه]] است که به '''قبرستان حَجون''' (یا حُجون) و نزد ایرانیان به '''قبرستان ابوطالب''' نیز مشهور است. در قرون اخیر به '''مقبره بنی‌هاشم''' نیز آن را می‌‏شناسند. [[عبدالمطلب]]، [[ابوطالب]]، [[حضرت خدیجه]] (س)، [[یاسر]] و [[سمیه دختر خباط|سمیه]] (اولین [[شهید|شهدای]] [[اسلام]]) در این قبرستان دفن شده‌اند و بدین رو، پس از [[قبرستان بقیع]] در [[مدینه]]، همواره در کانون توجه مسلمانان و [[حج|حج‌گزاران]] و زائران به ویژه [[شیعیان]] قرار داشته و از زیارتگاه‌های [[شیعه]] به شمار می‌رود.

[[پرونده:موقعیت جغرافیایی قبرستان ابوطالب.jpg|بندانگشتی|موقعیت جغرافیایی قبرستان ابوطالب]]

در دوران [[جاهلیت]] و نیز اوایل ظهور [[اسلام]]، این گورستان، محوطه‌ای بود شامل دره ابی‌دُب (سمت راست کوه) و دره صُفی السبّاب (سمت چپ کوه) که به تدریج تا کوه و گردنه اذاخِر و محوطه خُرْمان، گسترش یافت.<ref>ازرقی، «کتاب اخبار مکه»، ص۴۳۲؛ فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۴؛ برای اطلاع بیشتر درباره این محوطه ر.ک: ازرقی، «کتاب اخبار مکه»،  ج۱، ص۴۸۲ـ۴۸۳؛ فاسی، شفاء الغرام، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۴۷۱ـ۴۷۵؛ ابن ظهیره، الجامع اللطیف، ۲۰۰۳م، ص۳۰۴ـ۳۰۵.</ref> چون حَجون خارج از مکه بود، جغرافی‌نویسانی مانند مَقْدِسی و [[ابن خرداذبه]] به آن اشاره نکرده یا همانند [[یاقوت حموی]]<ref>حموی، معجم البلدان، ۱۹۷۹م، ج۲، ص۲۲۵.</ref> به ذکر کلیاتی بسنده نموده‌اند، از همین رو و نیز به سبب مجاورت حَجون با گورستان مقبرةالعلیا، تعیین دقیق محدوده آن میسر نیست.<ref>فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۹؛ بلادی، معالم مکة التاریخیة و الاثریة، ۱۴۰۰ق، ص۸۰؛ جاسر، «اماکن تاریخی اسلامی در مکه مکرمه»، ص۱۱۴.</ref>

==مدفونان در قبرستان معلاة==

قدیمی‌ترین اشاره به کوه حَجون به ابیاتی از روزگار جُرهُمیان باز می‌گردد<ref>ر.ک: ابن جبیر، رحلة ابن جبیر، ۱۹۸۶م، ص۷۸؛ فاسی، شفاء الغرام، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۵۹۷ـ۵۹۸.</ref> اما اطلاق نام حجون به گورستان، احتمالاً پس از دفن جنازه [[قصی بن کلاب|قُصَی بن کلاب]]، جد پنجم [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر اکرم(ص)]]، صورت گرفته است، زیرا او نخستین کسی بود که در دامنه این کوه به خاک سپرده شد.<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، بی‌تا، ج۱، ص۷۳؛ فاکهی، اخبار مکة فی قدیم الدهر و حدیثه، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۸ـ۵۹.</ref> از آن پس، اهالی مکه در دره سمت راست و چپ حَجون، اموات خود را دفن کردند.<ref>ازرقی، «کتاب اخبار مکه»، ص۴۳۴.</ref> به این ترتیب، مقارن ظهور اسلام، حجون گورستانی معتبر شد، به ویژه اینکه اجداد پیامبر اسلام (ص)، [[عبدمناف]]، [[هاشم بن عبد مناف|هاشم]] و [[عبدالمطلب]]، در آنجا مدفون بودند و به روایتی، [[آمنه مادر پیامبر|آمنه]]، مادر پیامبر (ص)، نیز در همین گورستان به خاک سپرده شد.<ref>ازرقی، «کتاب اخبار مکه»، ص۴۳۳؛ در این مورد روایت مشهورتر دیگری مطرح است ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، بی‌تا، ج۱، ص۱۱۶ـ۱۱۷.</ref> [[ابوطالب]]، عموی پیامبر(ص)، در شعری مفاخره آمیز از این مقابر و مدفونان آن یاد کرده است.<ref>ر.ک: ابن قدامه، التبیین فی انساب القرشیین، ۱۴۰۸ق، ص۳۷۲.</ref>

===آرامگاه حضرت خدیجه (س) ===

به غیر از مقابر یاد شده، مهم‌ترین بنای آرامگاهی این گورستان متعلق به [[حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها|حضرت خدیجه (س)]] است، که به گفته حمد الجاسر پژوهشگر آثار اسلامی، در قرن هشتم بر اساس رؤیای یک فرد با گنبدی مرتفع ساخته شده است.<ref>جاسر، «اماکن تاریخی اسلامی در مکه مکرمه»، ص۱۱۹.</ref> این آرامگاه احتمالاً تا سال ۹۵۰ که [[سلطان سلیمان قانونی]]، پادشاه عثمانی، آن را به شیوه مقابر مصری تجدید بنا کرد و گنبد بلندی بر آن ساخت، تخریب نشده بود. تا زمان احداث بنای جدید، مزار حضرت خدیجه (س) فقط یک صندوق چوبی داشت. این آرامگاه، براساس کتیبه آن، در ۱۲۹۸ مرمت شد.<ref>رفعت باشا، مرآةالحرمین، دارالمعرفة، ج۱، ص۳۱.</ref>  فراهانی سفرنامه‌نویس ایرانی در قرن سیزدهم<ref>فراهانی، سفرنامه، ۱۳۶۲ش، ص۲۰۲.</ref> از [[ضریح]] چوبین آن، که با پارچه مخمل گلابتون دوزی شده پوشیده شده بود، و نیز از وجود متولی و خادم و زیارت نامه خوانِ این بقعه خبر داده است.

==ویرانی به دست وهابیان==

گنبد و بارگاه‌های واقع در گورستان حجون در ۱۳۰۵ش، پس از تخریب مقابر [[بقیع|بقیع]]، به دست [[وهابیت|وهابیان]] ویران و تمام سنگ قبرهای آن کنده شد که اعتراض عموم مسلمانان را در پی داشت.<ref>ر.ک: امین، ص۵۵ـ۵۶.</ref> در مقابل، وهابیان کوشیدند این اعمال را با دلایل دینی توجیه کنند و انتساب قبور [[اهل بیت (ع) |خاندان پیامبر (ص)]] به این مکان را از اساس منکر شوند،<ref>برای نمونه ر.ک: حمد جاسر، ص۱۱۵ـ۱۱۷.</ref> اما این تلاش‌ها از آزردگی مسلمانان نکاست.<ref>برای نمونه ر.ک: هیکل، فی منزل الوحی، ص۲۲۵ـ۲۲۷، ۲۳۵ـ۲۳۶.</ref>