ادبیات عاشورایی: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
Sultanmoradi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Sultanmoradi (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده:مقتل جامع سیدالشهدا ج2.jpeg|250px|بندانگشتی|کتاب [[تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا (کتاب)|مقتل جامع سیدالشهدا]]]] | [[پرونده:مقتل جامع سیدالشهدا ج2.jpeg|250px|بندانگشتی|کتاب [[تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهدا (کتاب)|مقتل جامع سیدالشهدا]]]] | ||
'''ادبیات عاشورایی''' آثاری مربوط به [[واقعه کربلا | '''ادبیات عاشورایی''' آثاری مربوط به [[واقعه کربلا]] است که در قالب گزارش‌های مکتوب تاریخی، اشعار و مراثی، ادبیات نمایشی و داستانی دسته‌بندی می‌شوند. برخی با استناد به رجزها و شعارهای [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] و [[فهرست اصحاب امام حسین(ع)|یارانش]] در روز [[روز عاشورا|عاشور]]، آنها را آغازگر ادبیات عاشورایی می‌دانند. این ادبیات، با مرثیه‌سرایی و خطبه‌خوانی [[امام سجاد علیه‌السلام|امام سجاد(ع)]] و [[حضرت زینب سلام الله علیها|حضرت زینب(س)]] در سوگ [[شهدای کربلا|شهیدان کربلا]] ادامه یافت. این جریان ادبی، به طور مداوم از سوی [[شیعه|شیعیان]] و غیر شیعیان گسترش پیدا کرده است. علت این گسترش را توصیه [[امامان شیعه]] به سرودن شعر در سوگ امام حسین(ع) می‌دانند. | ||
ادبیات عاشورایی را برآمده از وجوه مختلف انسان همچون روحیه انقلابی و حماسی و در عین بازنمای روحیه وفا و محبت می‌دانند. این جریان | ادبیات عاشورایی را برآمده از وجوه مختلف انسان همچون روحیه انقلابی و حماسی و در عین بازنمای روحیه وفا و محبت می‌دانند. این جریان از طریق گونه‌های مختلف ادبی گسترش یافته است. شعر، [[مقتل|مقتل‌نگاری]] (گزارش‌های مکتوب مربوط به واقعه کربلا)، [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه‌خوانی]]، [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه]]، فیلمنامه و نمایشنامه از جمله این گونه‌ها هستند. به طور سنتی، شعر بخش اصلی ادبیات عاشورایی را تشکیل می‌دهد. اشعاری از [[فرزدق]]، [[سید اسماعیل حمیری|سید حمیری]] و [[ابوالاسود دوئلی|ابوالاسود دئلی]] در این زمره قرار دارند. [[دوازده‌بند محتشم|ترکیب‌بند]] اثر [[محتشم کاشانی]] مشهورترینِ این اشعار است. | ||
رمان [[نامیرا (کتاب)|نامیرا]]، [[پدر، عشق و پسر(کتاب)|پدر، عشق و پسر]] و [[شماس شامی]] را آثاری مربوط به این جریان می‌دانند. همچنین ادبیات عاشورایی مبنای شکل‌گیری برخی آثار سینمایی همچون [[روز واقعه (فیلم)|روز واقعه]] و [[روز رستاخیز (فیلم)|روز رستاخیر]] و همچنین مجموعه‌های تلویزیونی نظیر [[معصومیت از‌دست‌رفته (سریال)|معصومیت از‌دست‌رفته]] و [[شب دهم(سریال)|شب دهم]] بوده است. | |||
== تاریخچه== | == تاریخچه== | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۳: | ||
آغاز سرودن شعر فارسی در عزای امام حسین(ع) از نیمه دوم قرن چهارم قمری و روی کار آمدن حکومت شیعی [[آل بویه]] گزارش شده است.<ref>رک: محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ج۲، ص۷۱۷.</ref> برخی اولین شعر عاشورایی سروده شده را متعلق به [[ابوالحسن کسایی مروزی|کسائی مروزی]] (م ۳۹۰ق) می‌دانند.<ref>صفا، گنج سخن، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۶۸؛ مجاهدی، شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، ۱۳۷۹ش،ص۵۹.</ref> در قرن‌های بعدی شاعران مشهوری همچون [[باباطاهر]]، [[ناصر خسرو قبادیانی|ناصر خسرو]]، [[سنائی غزنوی]]، [[عطار نیشابوری]]، [[خواجوی کرمانی]]، [[صائب تبریزی]] و [[محتشم کاشانی]] بر غنای اشعار حسینی(ع) افزودند.<ref>حجازی، «حسین‌بن علی(ع) در آیینه شعر»، ص۶۱-۶۸؛ آهمه، «ادبیات عاشورایی، سیر تحول و تکامل آن در ادب فارسی»، ص۱۳۲.</ref>حجازی شاعران فارسی‌زبان که تا قرن ۱۳ در مورد امام حسین(ع) و مصائب ایشان شعر گفته‌اند را ۷۲ نفر می‌داند و تعداد شاعران معاصر (قرن ۱۴ و ۱۵) را نیز ۲۳۶ نفر عنوان کرده است.<ref>حجازی، «حسین‌بن علی(ع) در آیینه شعر»ص ۶۱-۶۸.</ref> | آغاز سرودن شعر فارسی در عزای امام حسین(ع) از نیمه دوم قرن چهارم قمری و روی کار آمدن حکومت شیعی [[آل بویه]] گزارش شده است.<ref>رک: محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ج۲، ص۷۱۷.</ref> برخی اولین شعر عاشورایی سروده شده را متعلق به [[ابوالحسن کسایی مروزی|کسائی مروزی]] (م ۳۹۰ق) می‌دانند.<ref>صفا، گنج سخن، ۱۳۵۵ش، ج۱، ص۶۸؛ مجاهدی، شکوه شعر عاشورا در زبان فارسی، ۱۳۷۹ش،ص۵۹.</ref> در قرن‌های بعدی شاعران مشهوری همچون [[باباطاهر]]، [[ناصر خسرو قبادیانی|ناصر خسرو]]، [[سنائی غزنوی]]، [[عطار نیشابوری]]، [[خواجوی کرمانی]]، [[صائب تبریزی]] و [[محتشم کاشانی]] بر غنای اشعار حسینی(ع) افزودند.<ref>حجازی، «حسین‌بن علی(ع) در آیینه شعر»، ص۶۱-۶۸؛ آهمه، «ادبیات عاشورایی، سیر تحول و تکامل آن در ادب فارسی»، ص۱۳۲.</ref>حجازی شاعران فارسی‌زبان که تا قرن ۱۳ در مورد امام حسین(ع) و مصائب ایشان شعر گفته‌اند را ۷۲ نفر می‌داند و تعداد شاعران معاصر (قرن ۱۴ و ۱۵) را نیز ۲۳۶ نفر عنوان کرده است.<ref>حجازی، «حسین‌بن علی(ع) در آیینه شعر»ص ۶۱-۶۸.</ref> | ||
در قرن‌های پنجم و ششم سروده‌ها درباره [[واقعه کربلا|واقعه عاشورا]] فراوان نیست ولی از قرن ششم تا هشتم مرثیه سرایی گسترش می‌یابد در قرن دهم و با ظهور و حاکمیت [[صفویان|صفویه]] در ایران بخش مهمی از شعر فارسی به واقعه عاشورا اختصاص یافت.[[محتشم کاشانی]] سراینده [[دوازده‌بند محتشم|ترکیب‌بند]] «باز این چه شورش است» مشهورترین مرثیه‌سرای این دوره است. در دوره [[افشاریه|افشاری]] شعر مذهبی عاشورایی افول کرد ولی با روی کار آمدن [[زندیه]] شعر آیینی و سوگ‌سروده‌ها گسترش یافتند.<ref>رک: محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ج۲، ص۷۱۷.</ref> به گزارش [[دانشنامه امام حسین (کتاب)|دانشنامه امام حسین]] نویسنده کتاب دانشنامه شعر عاشورایی نام ۳۴۰ شاعر را به همراه چند بیت از اشعار آنان جمع‌آوری کرده است.<ref>ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۱۸۷.</ref> گفته شده است که اشعار عاشورایی به زبان فارسی تا پیش از دوران [[صفویان|صفویه]] بیشتر جنبه حماسی داشت.<ref>[http://khabargozarisaba.ir/fa/news/7162 مروری بر ادبیات عاشورایی در گذر زمان]، خبرگزاری فرهنگ و هنر.</ref> | در قرن‌های پنجم و ششم سروده‌ها درباره [[واقعه کربلا|واقعه عاشورا]] فراوان نیست ولی از قرن ششم تا هشتم مرثیه سرایی گسترش می‌یابد در قرن دهم و با ظهور و حاکمیت [[صفویان|صفویه]] در ایران بخش مهمی از شعر فارسی به واقعه عاشورا اختصاص یافت. [[محتشم کاشانی]] سراینده [[دوازده‌بند محتشم|ترکیب‌بند]] «باز این چه شورش است» مشهورترین مرثیه‌سرای این دوره است. در دوره [[افشاریه|افشاری]] شعر مذهبی عاشورایی افول کرد ولی با روی کار آمدن [[زندیه]] شعر آیینی و سوگ‌سروده‌ها گسترش یافتند.<ref>رک: محمدزاده، دانشنامه شعر عاشورایی، ج۲، ص۷۱۷.</ref> به گزارش [[دانشنامه امام حسین (کتاب)|دانشنامه امام حسین]] نویسنده کتاب دانشنامه شعر عاشورایی نام ۳۴۰ شاعر را به همراه چند بیت از اشعار آنان جمع‌آوری کرده است.<ref>ری‌شهری، دانشنامه امام حسین، ۱۳۸۸ش، ج۱۰، ص۱۸۷.</ref> گفته شده است که اشعار عاشورایی به زبان فارسی تا پیش از دوران [[صفویان|صفویه]] بیشتر جنبه حماسی داشت.<ref>[http://khabargozarisaba.ir/fa/news/7162 مروری بر ادبیات عاشورایی در گذر زمان]، خبرگزاری فرهنگ و هنر.</ref>[[پرونده:کتیبه باز این چه شورش است.jpg|850px|بندانگشتی|وسط|اشعار ترکیب‌بند محتشم کاشانی، در کتیبه‌های مجالس [[سوگواری|عزاداری]] استفاده می‌شود]] | ||
==نثر == | ==نثر == | ||
===مقتل‌نگاری=== | ===مقتل‌نگاری=== | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۳: | ||
ادبیات نمایشی در قالب تعزیه‌نامه، فیلمنامه و نمایشنامه بخشی از ادبیات عاشورایی است. [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه‌خوانی]] یکی از سنت‌های عاشورایی است که از زمان دیلمیان آغاز و در دوره [[صفویان|صفویه]] به شکل فعلی درآمد. آنچه که از این هنر نمایشی به ادبیات عاشورایی مربوط است نسخه‌های تعزیه‌نویسان و تعزیه‌سرایان است که گفته می‌شود در تدوین آنها از کتاب [[طوفان البکاء فی مقاتل الشهداء (کتاب)|طوفان البکاء]] استفاده شده است.<ref>فتحعلی‌بیگی، «منابع ادبی و نمایشی تعزیه‌نامه‌ها»، ص۴۱-۴۰.</ref> | ادبیات نمایشی در قالب تعزیه‌نامه، فیلمنامه و نمایشنامه بخشی از ادبیات عاشورایی است. [[تعزیه‌خوانی (آیین)|تعزیه‌خوانی]] یکی از سنت‌های عاشورایی است که از زمان دیلمیان آغاز و در دوره [[صفویان|صفویه]] به شکل فعلی درآمد. آنچه که از این هنر نمایشی به ادبیات عاشورایی مربوط است نسخه‌های تعزیه‌نویسان و تعزیه‌سرایان است که گفته می‌شود در تدوین آنها از کتاب [[طوفان البکاء فی مقاتل الشهداء (کتاب)|طوفان البکاء]] استفاده شده است.<ref>فتحعلی‌بیگی، «منابع ادبی و نمایشی تعزیه‌نامه‌ها»، ص۴۱-۴۰.</ref> | ||
برخی فیلمهای سینمایی و و مجموعه‌های تلویزیونی بر اساس ادبیات عاشورایی پدید آمده‌اند. [[روز واقعه (فیلم)|روز واقعه]] به کارگردانی شهرام اسدی و نویسندگی بهرام بیضایی، [[شب دهم (فیلم)| شب دهم]] ساخته جمال شورجه، [[سفیر (فیلم)|سفیر]]، ساخته فریبرز صالح، [[روز رستاخیز (فیلم)|روز رستاخیر]] ساخته احمدرضا درویش، از جمله فیلمهای مبتنی بر ادبیات عاشورایی هستند. در تلویزیون نیز آثاری از بر مبنای این جریان ساخته شده است. [[معصومیت از‌دست‌رفته (سریال)|معصومیت از‌دست‌رفته]] اثر داود میرباقری، [[شب دهم(سریال)|شب دهم]] اثر حسن فتحی در زمره این آثار هستند.<ref>«[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6717/79888/%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%B7%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%87%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%8C-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7 راه طی شده]»، وبسایت حوزه (برگرفته از مجله خیمه)</ref> | برخی فیلمهای سینمایی و و مجموعه‌های تلویزیونی بر اساس ادبیات عاشورایی پدید آمده‌اند. [[روز واقعه (فیلم)|روز واقعه]] به کارگردانی شهرام اسدی و نویسندگی بهرام بیضایی، [[شب دهم (فیلم)|شب دهم]] ساخته جمال شورجه، [[سفیر (فیلم)|سفیر]]، ساخته فریبرز صالح، [[روز رستاخیز (فیلم)|روز رستاخیر]] ساخته احمدرضا درویش، از جمله فیلمهای مبتنی بر ادبیات عاشورایی هستند. در تلویزیون نیز آثاری از بر مبنای این جریان ساخته شده است. [[معصومیت از‌دست‌رفته (سریال)|معصومیت از‌دست‌رفته]] اثر داود میرباقری، [[شب دهم(سریال)|شب دهم]] اثر حسن فتحی در زمره این آثار هستند.<ref>«[https://hawzah.net/fa/Magazine/View/6023/6717/79888/%D8%B1%D8%A7%D9%87-%D8%B7%DB%8C-%D8%B4%D8%AF%D9%87%D8%B3%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%8C-%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%85%D8%A7%D8%8C-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7 راه طی شده]»، وبسایت حوزه (برگرفته از مجله خیمه)</ref> | ||
=== ادبیات داستانی === | === ادبیات داستانی === | ||
بخشی از ادبیات عاشورایی متونی است که جنبه داستانی دارد. در این متون بیشتر به واقعه عاشورا از زاویه اندوه، مصیبت و ابتلاء نگاه شده و تدوین آنها یک اثر حزن‌زا به قصد [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه‌خوانی]] مورد توجه بوده است. غالب این آثار، برای مجالس [[سوگواری محرم|سوگواری]] تألیف و هدف عمده‌اش فراهم کردن زمینه برای گریه بوده است. آثاری چون ابتلاء الاولیاء، [[ازالة الاوهام فی البکاء]]، [[اسرار الشهادة (کتاب)|اکسیر العبادة فی اسرار الشهادة]]، [[محرق القلوب (کتاب)|محرق القلوب]] از این دسته به شمار می‌روند.<ref>جعفریان، درباره منابع تاریخ عاشورا، ۱۳۸۰، ص۵۲-۵۱.</ref> | بخشی از ادبیات عاشورایی متونی است که جنبه داستانی دارد. در این متون بیشتر به واقعه عاشورا از زاویه اندوه، مصیبت و ابتلاء نگاه شده و تدوین آنها یک اثر حزن‌زا به قصد [[روضه‌خوانی (آیین)|روضه‌خوانی]] مورد توجه بوده است. غالب این آثار، برای مجالس [[سوگواری محرم|سوگواری]] تألیف و هدف عمده‌اش فراهم کردن زمینه برای گریه بوده است. آثاری چون ابتلاء الاولیاء، [[ازالة الاوهام فی البکاء]]، [[اسرار الشهادة (کتاب)|اکسیر العبادة فی اسرار الشهادة]]، [[محرق القلوب (کتاب)|محرق القلوب]] از این دسته به شمار می‌روند.<ref>جعفریان، درباره منابع تاریخ عاشورا، ۱۳۸۰، ص۵۲-۵۱.</ref> | ||
همچنین رمان‌هایی نیز درباره این واقعه نوشته شده است. [[نامیرا (کتاب)|نامیرا]] | همچنین رمان‌هایی نیز درباره این واقعه نوشته شده است. [[نامیرا (کتاب)|نامیرا]] نوشته صادق کرمیار،<ref>[http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=170479 صادق کرمیار نویسنده و کارگردان ایرانی]، سایت تبیان.</ref> [[پدر، عشق و پسر(کتاب)|پدر، عشق و پسر]] نوشته [[سید مهدی شجاعی]]، فراموشان اثر داوود غفارزادگان و [[شماس شامی]] نوشته مجید قیصری را آثاری مربوط به [[واقعه کربلا]] می‌دانند.<ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/1111042/%D9%85%D8%B1%D9%88%D8%B1-%D9%BE%D9%86%D8%AC-%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D9%87-%D8%B1%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D8%A7%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF مرور پنج رمان که رنگ عاشورایی دارند]، مشرق نیوز.</ref> | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||