حادثه افک: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حادثۀ اِفک''' ماجرای تهمتِ [[فحشا]] زدن گروهی از مردم به یکی از زنان مسلمانان در صدر اسلام است. محققان این حادثه را اساسی‌ترین توطئه داخلی [[منافق|منافقان]] بر ضد حکومت نبوی معرفی کرده‌اند؛ چرا که آنان می‌خواستند با تهمت زدن به یکی از [[همسران پیامبر(ص)]]، شخصیت پیامبر را تخریب کرده، در صلاحیت رهبری او تشکیک کنند. اما خداوند با نازل کردن [[آیات افک]] این توطئه دشمنان را از بین برد.  

در منابع، دو گزارش اصلی درباره فرد مورد اتهام مطرح است. بر اساس منابع [[اهل سنت و جماعت]] و نیز برخی منابع [[شیعه]]، آیات افک در پی تهمت‌زدن منافقان به [[عایشه]] نازل شده است. طبق این گزارش، عایشه که در جریان [[غزوه بنی‌مصطلق]] همراه پیامبر بود، از سپاه مسلمانان جا ماند و به کمک فردی به نام [[صفوان بن معطل|صفوان بن معطَّل]] به سپاه پیوست. منافقانی مانند [[عبدالله بن ابی|عبدالله بن ابیّ]] و [[حسان بن ثابت|حسّان بن ثابت]]، عایشه و صفوان را به برقراری رابطه نامشروع متهم کردند. پس از مدتی [[آیات افک]] نازل شد و مسلمانان به دلیل شایعه‌پراکنی توبیخ شدند.

گزارش تهمت زدن به عایشه، علاوه بر مسلّم بودن آن در نظر اهل‌تسنن، در نزد شیعه نیز مشهور است و برخی از شیعیان مانند [[شیخ مفید]] و [[شیخ طوسی]] این گزارش را به عنوان [[اسباب نزول|سبب نزول آیه]] پذیرفته‌اند. اما محققان شیعه معتقدند این گزارش از نظر سند و متن، اشکال‌های متعددی (منافات داشتن [[سوء ظن]] پیامبر به عایشه با [[عصمت]] پیامبر، مشورت‌خواهی پیامبر از یک کودک در امر مهم و همراهی نکردن همسران پیامبر در دیگر جنگ‌ها) دارد و به همین دلیل نمی‌توان به آن استناد کرد.

گزارش دوم در یکی از منابع شیعیان، یعنی [[تفسیر علی بن ابراهیم قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] نقل شده است و در آن، نزول این آیات به تهمت زدن عایشه به [[ماریه دختر شمعون|ماریه قِبطیّه]] مرتبط شده است. طبق گزارش [[علی بن ابراهیم قمی|علی بن ابراهیم]]، هنگامی که [[ابراهیم پسر رسول خدا|ابراهیم]]، فرزند پیامبر، فوت کرد، عایشه با تهمت زدن به ماریه، ابراهیم را نه فرزند پیامبر، بلکه فرزند فردی به نام جریح دانست. پیامبر بر اساس گفتار عایشه، [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را مأمور کشتن جریح کرد. امام علی هنگامی که با جریح روبه‌رو شد، دروغ بودن شایعه را فهمید و در آن هنگام خداوند آیات افک را بر پیامبر نازل کرد.

گزارش‌های متعدد دیگری هم در منابع شیعه و هم در منابع اهل‌تسنن وجود دارد که تهمت زدن عایشه به ماریه قبطیه را تأیید می‌کند؛ اما در هیچ‌یک از آنها به نازل شده آیات افک اشاره نشده است. از عالمان شیعه، تنها علمای دوره‌های اخیر (مانند [[سید ابوالقاسم خویی]] و [[سید مرتضی عسکری]]) آیه افک را مربوط به ماجرای ماریه دانسته‌اند. این گزارش نیز با اشکال‌هایی مانند ناسازگاری با آیات قرآن، دستور پیامبر به قتل متهم بدون بررسی آن و اجرا نشدن [[قذف#مجازات|حدّ قذف]] بر تهمت‌زنندگان مواجه است که استناد به آن را با اشکال روبه‌رو می‌کند.

برخی محققان با توجه به اشکال‌های هر دو گزارش، هیچ‌یک از آنها را نپذیرفته‌اند و برخی دیگر احتمال‌های دیگری را مطرح کرده‌اند. به گفته محققان برخی شیعیان نتوانستند به گزارش عایشه اعتماد کنند چرا که او در روایت مربوط به خود، در پی فضیلت‌سازی برای خود بوده است. برخی پژوهش‌گران نیز معتقدند حتی اگر آیات افک درباره عایشه نازل شده باشد، این امر تنها بر پاکدامنی او دلالت دارد و فضیلت دیگری را برای او ثابت نمی‌کند.  

گفته شده بررسی حدیث افک از مشکل‌ترین مباحث تاریخ اسلام است که با مباحث [[تفسیر|تفسیری]]، [[کلام اسلامی|کلامی]]، [[فقه|فقهی]] و [[علم رجال|رجالی]] پیوند دارد و گرایش‌های سیاسی-مذهبی آن را پیچیده‌تر کرده است. [[سید علی حسینی خامنه‌ای]]، رهبر [[ایران|جمهوری اسلامی ایران]] بحث کردن برای تعیین فرد مورد اتهام را بحثی انحرافی دانسته، معتقد است مسئله محوری در آیات افک، یک دستور اخلاقی اجتماعی بسیار مهم است و نباید آن را به مسئله فردی تنزل داد.