آیه کنز: تفاوت میان نسخه‌ها

| مکان نزول      =مدینه

'''آیه کَنْز''' سی و چهارمین آیه [[سوره توبه]] است که به نکوهش مال‌اندوزی [[احبار | علمای یهود]] و راهبان مسیحی می‌پردازد. [[کنز]] به معنای جمع‌آوری ثروت بیش از حد، بدون پرداخت حقوق الهی آن است. موضوعات آیه کنز، شامل نکوهش مالکیت‌های نامشروع و مخالفت با اسلام توسط علمای یهود و [[راهبان مسیحی]] است. وعده عذاب برای [[کنز]] در این آیه و آیه بعد، علت نام‌گذاری آن به آیه کنز است.

کلمه کنز و هم‌خانواده آن، ۹ بار در [[قرآن]] آمده است<ref>[http://www.alketab.org «ریشه کنز»]، سایت الکتاب.</ref> و فقط آیه ۳۴ [[سوره توبه|توبه]] به [[آیه]] کنز شهرت یافته، زیرا در این آیه و آیه بعدی وعده عذاب برای انجام کنز آمده است.<ref>سرمدی، «آیه کنز»، ص۱۲۱-۱۲۲.</ref> کنز در لغت به معنای جمع‌آوری و ذخیره کردن است<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.</ref> و در اصطلاح برای جمع‌کردن مال بیش از حد و نپرداختن حقوق شرعی آن آمده است.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.</ref>

[[مفسران]]، موضوعات این آیه را درباره نکوهش مالکیت‌های نامشروع و مخالفت با [[اسلام]] توسط علمای یهود و راهبان مسیحی،<ref>طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰؛ طباطبایی، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.</ref> و نهی از کنز [[تفسیر]] و بحث کرده‌اند.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.</ref>

تعدادی از [[مفسران]] بر این عقیده‌اند که بخش اول این آیه، توضیحی برای [[آیات]] قبلی است که در نکوهش علماء و راهبان یهودی و مسیحی آمده<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.</ref> و در این‌جا تصرف نامشروع در مال مردم را از ویژگی‌های دیگر آن می‌شمارد.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.</ref> درباره خوردن مال مردم به باطل برخی آن را به [[رشوه|رشوه گرفتن]] اکثر علمای یهود و مسیحی برای حکم دادن،<ref>طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰.</ref> مانند حکم به نفع افراد زورمند<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.</ref> و فروختن جایی در [[بهشت]] به مردم در قبال دریافت پول<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.</ref> معنا کرده‌اند و برخی به مالک شدن اموال مردم توسط این علماء از راه‌های نامشروع.<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷؛‌ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۲۴۹.</ref> هم‌چنین مفسرین (یصدون عن سبیل الله) را به اقدامات علمای یهود و راهبان مسیحی در ممنوعیت پیروی از [[اسلام]]،<ref>طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷</ref> پنهان‌کردن حقایق الهی،<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.</ref> و ترساندن و بازداشتن مردم از گرویدن به اسلام<ref>طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰.</ref> تفسیر کرده‌اند.

===مفهوم و شرایط کنز===

دیدگاه مشترک [[مفسران]] بر [[حرمت]] جمع‌آوری و ذخیره ثروت است.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳.</ref> ولی مفسرین درباره مفهوم کنز و تعیین حدود آن، اختلاف دارند که از تفاوت در منابع [[روایت|روایی]] آنان ایجاد شده است.<ref>محمودی گلپایگانی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص۱۴۳-۱۱۹.</ref> به طور مختصر نظرات درباره مفهوم کنز را در ۴ دسته می‌توان نشان داد:

*اگر [[زکات]] مال جمع شده، پرداخت شود، کنز نیست. [[شیخ طوسی]] و [[طبرسی]] و برخی دیگر، بنابر روایتی از [[پیامبر]] در تعریف کنز، (و لاینفقونها) را به نپرداختن [[زکات]] ربط می‌دهند.<ref>سرمدی، دانش‌نامه معاصر قرآن کریم، ص۱۲۱-۱۲۲؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۵، ص۲۱۰؛ طبرسی، مجمع‌البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷؛ العروسی، تفسیر نور الثقلین، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۲۱۳.</ref>

*حقوق واجب مال جمع شده، بیش از زکات است و با پرداخت آنان، مال ذخیره شده، کنز محسوب نمی‌شود. [[فیض کاشانی]] و [[علامه طباطبایی]]<ref>کاشانی، تفسیر صافی، ۱۴۱۵ق، ج۲، ص۴۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.</ref> انفاق را شامل موارد واجب غیر از زکات و موارد مستحب می‌دانند.<ref>طبرسی،مجمع البیان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۴۷.</ref> برخی نیز به استدلال و استناد ابوذر به این آیه در اعتراض به عثمان و معاویه نسبت به جمع‌آوری مال و ثروت آنان و اطرافیان، استناد می‌کنند که مفهوم کنز را بیشتر از پرداخت زکات اعلام می‌کرد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.</ref> طباطبایی اضافه بر روایات، مفهوم (فی سبیل الله) را نیز توضیحی برای گستره کنز و انفاق می‌داند.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۷۱ش، ج۹، ص۳۵۴-۳۳۲.</ref>

*جمع آوری ثروت در صورتی که مازاد بر کفاف زندگی باشد_بدون وابستگی به پرداخت زکات و غیره_ کنز حرام است.<ref>حکیمی، الحیات، ۱۳۷۳ش، ج۳.</ref> [[محمدرضا حکیمی خراسانی|محمدرضا حکیمی]] و برخی مفسران اهل‌سنت از معتقدان این دیدگاه هستند.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۴۰-۲۳.</ref>

*[[مکارم شیرازی]] بر این نظر است که در شرایط عادی اقتصاد مسلمانان، پرداخت زکات، مال را از عنوان کنز خارج می‌کند ولی در شرایط غیرعادی، باید حقوق واجب دیگر مال پرداخت شود تا کنز محسوب نگردد.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۴ش، ج۷، ص۳۹۰.</ref>

در فقه و اقتصاد اسلامی نیز موضوع کنز مورد توجه و مطالعه فقیهان و متفکرین اسلامی است؛<ref>محمودی، «تحلیل فقهی احکام کنز»، ص۱۴۳-۱۱۹.</ref> گرچه مفهوم کنز در اقتصاد اسلامی با کنز مطرح شده در متون تفسیری، تفاوت مفهومی و مصداقی دارد.<ref>میرمعزی، «مفهوم کنز از دیدگاه علم اقتصاد و اندیشمندان اسلامی»، ص۲۸.</ref>