آیه اصلاح ذات بین: تفاوت میان نسخه‌ها

'''آیه اِصْلاحِ ذاتِ بَیْن''' نهمین آیه [[سوره حجرات]] است که دربارهٔ اصلاح روابط و ایجاد سازش میان دو گروه متخاصمِ مؤمن نازل شده است. این آیه برای حفظ و اصلاح جامعه اسلامی و حمایت از جان، مال و ناموس [[مسلمانان]] و عدم هتک حرمت اشخاص دستوراتی ارائه داده است. ایجاد صلح و سازش میان دو گروه مؤمن متخاصم، مبارزه با گروه یاغی و [[اصلاح ذات بین]] بر اساس معیارهای [[عدالت|عادلانه]] از این دستورات است. <br />

از این آیه چند فرع فقهی استفاده شده است. [[وجوب کفایی]] اصلاح ذات البین، عدم ضمانت مصلحان در برابر جان و اموال گروه یاغی، ضمانت گروه یاغی در برابر جان و مال گروه مصلح و لزوم اجازه از [[حاکم شرع]] برای اعمال قدرت جهت ایجاد صلح و سازش، از جمله این فروع است.  

<br />

این آیه در ماجرای درگیری میان قبایل [[اوس]] و [[خزرج]] نازل شد.

آیه نهم [[سوره حجرات]] در مقام بیان راهکارهایی جهت ایجاد سازش و اصلاح میان دو گروه از [[مؤمنان]] متخاصم است.<ref>مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۱۶۶-۱۶۷</ref> درباره [[شأن نزول]] این آیه دو نقل آمده است:‌ [[طبرسی]] نزول این آیه را درباره دو طایفه [[اوس و خزرج]] می‌داند که میان آنان جنگی با لیف خرما و نعلین اتفاق افتاد<ref>طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۹، ص۱۹۹.</ref> و برخی نیز نزول آیه را درباره ماجرای عبدالله بن ابی و [[عبدالله بن رواحه]] می‌دانند. طبق این نقل روزی انس به [[پیامبر اسلام(ص)]] پیشنهاد می‌کند به دیدن [[عبدالله بن ابی]] برود. پیامبر نیز سوار بر الاغی همراه با جمعی از مسلمانان در مسیری که شوره زار بود به سوی عبدالله حرکت کرد و زمانی که به نزدیک او رسیدند، عبدالله به پیامبر گفت دور شو که بو و گرد و خاک مرکبت مرا آزار می‌دهد و این سخن با واکنش مردی از [[انصار]] و حمایت اقوام آن دو به نزاعی شدید میان دو گروه منجر شد و با چوب و دست و کفش به یکدیگر حمله کردند که این آیه نازل شد و از [[مؤمنان]] خواست میان ایشان صلح و آشتی برقرار کنند.<ref>واحدی، اسباب نزول القرآن، ۱۴۱۱ق، ص۴۰۸-۴۰۹.</ref>

صلح و برادری صادقانه را از لوازم [[ایمان]] دانسته‌اند به همین دلیل حفظ آن برای حفظ جامعه اسلامی امری اجتناب ناپذیر تلقی شده است.<ref>صادقی تهرانی، الفرقان، ۱۴۰۶ق، ج۲۷، ص۲۳۵.</ref>

این [[آیه]] از جمله آیاتی است که برای حفظ و اصلاح [[جامعه اسلامی]]، حمایت از جان، مال و ناموس انسان‌ها در مقابل تجاوزگری دیگران، حفظ آزادی مردم و عدم هتک حرمت اشخاص، دستوراتی صادر کرده است:  

۱- اگر میان دو گروه از مومنان درگیری و دشمنی ایجاد شد میان آنها اصلاح و سازش ایجاد کنید. پیامبر(ص) اصلاح ذات البین را از بهترین و با فضیلت‌ترین کارهای امت معرفی کرده، تا جایی که آن را از نظر درجه از [[نماز]] و [[روزه]] و [[صدقه]] بالاتر دانسته است.<ref>پاینده، نهج الفصاحه، ۱۳۸۲ش، ص۲۴۰.</ref>  

برقراری صلح میان دو گروه متخاصم را به صورت مرحله‌ به مرحله دانسته‌اند با این توضیح که در ابتدا با زبان نصیحت و موعظه و دعوت به حکم با آنها برخورد شود و اگر موثر نبود به صورت عملی درگیری را خاتمه دهند.<ref>فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۵۰.</ref>

<br />

در انتهای آیه خداوند دستور به اصلاح ذات بین بر اساس معیارهای [[عدالت|عادلانه]] داده است. [[علامه طباطبایی]] اصلاح ذات بین بر اساس عدل را به این معنا می‌داند که بعد از اتمام جنگ عوارض بعدی آن را نادیده نگیرید و احکام الهی را در مورد هر کسی که به او تجاوز شده و حقی از او ضایع شده مثلا کسی از او کشته شده یا مال و ناموس او تضییع شده به اجرا در آورید و از طرف مقابل حق او را استیفا کنید.<ref>طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۱۸، ص۴۶۹.</ref>

برخی از فقها با استناد به فرازهای این آیه چند فرع فقهی استفاده کرده‌اند:

* خون‌های باغیان و متجاوزان و اموال آنها که در این راه از بین می‌رود برای طرف مقابل ایجاد ضمانت نمی‌کند.

* در مراحل اصلاح از طریق گفتگو اجازه [[حاکم شرع]] لازم نیست؛ ولی در مرحله شدت عمل به ویژه جایی که به خون‌ریزی منجر می‌شود گرفتن اجازه حاکم شرع لازم است.