نبش قبر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''نبش قبر''' به معنای شکافتن یا تخریب قبر به‌گونه‌ای است که باعث آشکار شدن جسد انسان شود. در تاریخ [[اسلام]] موارد زیادی از نبش قبر به هدف هتک حرمت یا انتقال جسد به مکان‌های مذهبی ثبت شده است. تلاش خلفای [[بنی‌عباس|عباسی]] برای نبش قبر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین (ع)]] و [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی کاظم (ع)]] و جابه‌جایی جسد برخی پادشاهان و وزرای تاریخ [[ایران]] به [[عتبات عالیات]] از موارد نبش قبر است. نبش قبر [[حجر بن عدی]] توسط گروه‌های تندرو در جنگ داخلی [[سوریه]] نیز از نبش قبرهای مشهور [[قرن چهاردهم هجری شمسی|قرن چهاردهم شمسی]] است.

نبش قبر به معنای شکافتن قبر به گونه‌ای است که جسد میت آشکار شود{{مدرک}}. واژه «نبش» بین دو معنا مشترک است: ۱. آشکار کردن امر پوشیده ۲. استخراج چیزی.<ref>ابن‌منظور، لسان العرب، ذیل واژه نبش.</ref> در عین حال، [[مجتهد|فقیهان]] تأکید می‌کنند که اصطلاح فقهی «نبش قبر» صرفاً به معنای آشکار کردن جسد میّت است؛ بنابراین اگر روی قبر را باز کنند، (به شکلی که جسد آشکار شود) اما جسد را از آن خارج نکنند، نیز از نظر فقه نبش قبر به حساب می‌آید.<ref>منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۰-۱۳۱.</ref>

از نظر فقیهان شیعه، نبش قبر مسلمان حرام است؛ ولی نبش قبر مسلمانی که بدنش در گذر زمان از بین رفته و استخوان‌هایش خاک شده باشد - چنانچه باعث [[هتک حرمت]] نشود - اشکال ندارد. در مقابل، نبش قبر [[امامزاده|امامزاده‌ها]] و [[شهادت|شهداء]] و علماء حتی پس از گذشت سالیان متمادی نیز حرام است.<ref> رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/50/27/ احکام دفن]، مسئله ۶۳۰ و ۶۳۱؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، [https://noorihamedani.ir/post/view?id=9304 احکام نبش قبر]، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، [https://zanjani.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%84%D8%AF-1/?fa احکام نبش قبر]، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.</ref>  

فقیهان از روایاتی که حرمت جسد مؤمن را همسنگ انسان زنده برشمرده، چنین برداشت کرده‌اند که [[هتک حرمت]] دلیل حرمت نبش قبر است.<ref>تذکرة الفقها، ج۲، ص۱۰۲، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۷.</ref>

[[علامه حلی]] نبش قبر را مقدمه [[مثله کردن]] می‌داند و آن را علت حرمت بر می‌شمارد؛<ref>تذکرة الفقها، ج۲، ص۱۰۲، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۳.</ref> اما [[شهید اول]] و [[محقق کرکی]] چنین استلزامی را نپذیرفته‌اند.<ref>البیان، ص۸۰، به نقل از: منافی، «نبش قبر»، ص۱۳۵.</ref>  

فقیهان شیعه در شرایط خاصی نبش قبر را جایز می‌دانند.

 

# میّت را جایی دفن شده باشد که نسبت به او بی‌احترامی شود، یا در معرض آسیب باشد.<ref> رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله منتظری، احکام نبش قبر، مسئله ۶۷۶؛ </ref> یا این‌که قسمتی از بدن میّت با او دفن‌ نشده و بخواهند دفن کنند.<ref>رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/26575/6129/ نبش قبر]، مسئله ۸۵۳.</ref>

# محل دفن غصبی باشد یا شیئی غصبی با میّت دفن شده باشد و یا اموالی به ورثه تعلّق دارد که با او دفن شده باشد،

# اگر برای ثابت شدن حقّی لازم باشد بدن میّت را ببینند، یا اگر انجام یک مسئله‌ای که اهمیت شرعی آن از شکافتن قبر بیشتر است<ref name=":0"> رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله منتظری، احکام نبش قبر، مسئله ۶۷۶. </ref> مثل این‌که بخواهند بچه زنده‌ای را از شکم زن حامله بیرون آورند،<ref>رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، [https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=2040&catid=6508&pid=61772 احکام نبش قبر]، مسئله ۵۹۹. </ref> می‌توان نبش قبر نمود.

# از نظر [[سید علی حسینی سیستانی|آیت‌الله سیستانی]] اگر میت وصیت کرده باشد که جسد او را به در [[حرم|حرم ائمه]] دفن کنند؛ ولی او را در جایی دیگر دفن کرده باشند - اگر موجب هتک حرمتش نشود و مفسده دیگری نداشته باشد- [[واجب]] است قبر او را نبش کنند و بدنش را منتقل نمایند.<ref>رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/26575/6129/ نبش قبر]، مسئله ۸۵۳.</ref>

البته نظر فقیهان شیعه درباره شرایط خاصی که مربوط به موارد جواز نبش قبر است، تفاوت‌هایی جزئی دارند.<ref name=":1">رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله مکارم شیرازی، [https://makarem.ir/main.aspx?reader=1&lid=0&mid=2040&catid=6508&pid=61772 احکام نبش قبر]، مسئله ۵۹۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله سیستانی، [https://www.sistani.org/persian/book/26575/6129/ نبش قبر]، مسئله ۸۵۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله وحید خراسانی، [http://wahidkhorasani.com/%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C/%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%A6%D9%84-%D8%B4%D8%B1%D8%B9%DB%8C/%D9%85%D8%AD%D8%AA%D9%88%D8%A7/8_%D8%B9%D9%82%D9%84?pageNo=43 موارد نبش قبر]، مسئله ۶۴۹؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله نوری همدانی، [https://noorihamedani.ir/post/view?id=9304 احکام نبش قبر]، مسئله ۶۴۲ و ۶۴۳؛ رساله توضیح‌المسائل آیت‌الله شبیری زنجانی، [https://zanjani.ir/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%AA%D8%A7%D8%A6%D8%A7%D8%AA-%D8%AC%D9%84%D8%AF-1/?fa احکام نبش قبر]، مسئله ۷۳۳ و ۷۳۴.</ref>

در تاریخ [[اسلام]] مواردی از نبش قبر ذکر شده که گاهی به قصد هتک حرمت و گاهی برای انتقال جسد به اماکن دینی بوده است. بر اساس گزارش منابع تاریخی، پس از [[غزوه بدر|جنگ بدر]]، کافران قریش قصد نبش قبر [[آمنه بنت وهب|آمنه]] مادر [[حضرت محمد صلی الله علیه و آله|پیامبر(ص)]] را داشتند.<ref>سلیم، «[https://www.cgie.org.ir/fa/article/226134/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D8%A1 «أبواء»] ص۱۵۱؛ حلبی، السیرة الحلبیة، ج۲، ص۱۷۸ به نقل از: هاشمی، «نبش قبر مسلمان از دیدگاه فریقین» ص۱۰۸.</ref> همچنین مخفی کردن قبر [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] را به دلیل جلوگیری از نبش قبر و بی‌حرمتی توسط [[بنی‌امیه]] و [[خوارج]] دانسته‌اند.<ref>مقدسی، بازپژوهی تاریخ ولادت و شهادت معصومان (ع)، ۱۳۹۱ش، ص۲۳۹.</ref> از موارد اقدام به نبش قبر بزرگان [[شیعه]] می‌توان به نبش قبر [[زید بن علی]] در [[سال ۱۲۲ هجری قمری|سال ۱۲۲ق]]،<ref>طبری، تاریخ الطبری، ۱۹۶۷م، ج۷، ص۱۸۷.</ref> و تلاش ناموفق ابراهیم دیزج برای نبش قبر [[امام حسین علیه‌السلام|امام حسین(ع)]] به دستور [[متوکل عباسی]] در سال [[سال ۲۳۶ هجری قمری|۲۳۶ق]]<ref>شیخ طوسی، امالی،۱۴۱۴ق، ص۳۲۶.</ref> و شکافتن قبر [[امام موسی کاظم علیه‌السلام|امام موسی کاظم(ع)]] در سال [[سال ۴۳۳ هجری قمری|۴۳۳ق]]<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ۱۹۶۵م، ج۹، ص۵۷۷.</ref> اشاره کرد.

[[عبدالله بن علی عباسی]] حاکم [[دمشق]] نیز در سال [[سال ۱۳۲ هجری قمری|۱۳۲ق]] دستور نبش قبر [[معاویة بن ابی‌سفیان]]، [[یزید بن معاویه|یزید بن معاویة]]، [[عبدالملک بن مروان]] و [[هشام بن عبدالملک]] را صادر کرد و بقایای جسد آنها را به آتش کشید.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ‏، ۱۹۶۵م، ج۵، ص۴۳۰؛ ابوالفداء، تاریخ أبی‌الفداء، ۱۹۹۷م، ج۱، ص۲۹۴.</ref> نبش قبر [[عباس بن فضل]] حاکم [[صِقِلیّه]] به دست رومیان و آتش زدن جنازه او در [[سال ۱۳۲ هجری قمری|سال ۲۴۷ق]] نیز از مواردی است که غیر مسلمانان از این راه برای هتک حرمت مسلمانان استفاده کرده‌اند.<ref>ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ‏، ۱۹۶۵م، ج۷، ص۶۴.</ref>

گزارش‌های نبش قبر در سده‌های [[قرن سیزدهم هجری شمسی|سیزدهم]] و [[قرن چهاردهم هجری شمسی|چهاردهم]] نیز گاهی مربوط به هتک حرمت میت است. برای مثال قبر [[کریم‌خان زند]] در [[شیراز]] به دست [[آقا محمدخان قاجار]] نبش شد و بدن او زیر پله‌های کاخ گلستان دفن گردید<ref>خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۸؛ فسایی، فارسنامه ناصری، ۱۳۸۲ش، ص۶۵۴.</ref> و سپس به دست [[رضاشاه]] دوباره به شیراز بازگردانده شد.<ref>[https://www.cafetarikh.com/news/48696/تصاویری-نبش-قبر-کریمخان-زند-توسط-رضاخانتصاویری تصاویری از نبش قبر کریمخان زند توسط رضاخان]، سایت کافه تاریخ.</ref> نبش قبر [[حجر بن عدی]] به دست جبهة‌النصرة نیز از همین موارد است.<ref> [https://www.hamshahrionline.ir/news/212151/نبش-قبر-صحابی-امیرالمومنین-توسط-تروریست-ها-در-سوریه «نبش قبر صحابی امیرالمومنین توسط تروریست‌ها درسوریه»]، سایت همشهری؛ [https://www.tabnak.ir/fa/news/316855/%D9%86%D8%A8%D8%B4-%D9%82%D8%A8%D8%B1-%D8%AD%D8%AC%D8%B1-%D8%A8%D9%86-%D8%B9%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87 «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه»] سایت تابناک.</ref>

از موارد نبش قبر برای انتقال جسد به [[حرم|حرم امامان]] یا امام‌زادگان می‌توان به انتقال جسد آقا محمدخان قاجار به [[حرم عبدالعظیم حسنی]] و سپس نبش مجدد قبر او برای انتقال به [[نجف]] {{مدرک}}و انتقال جنازه [[امیرکبیر|میرزا تقی‌خان امیرکبیر]] از [[کاشان]] به [[کربلا]]<ref>خورموجی، حقایق الاخبار ناصری، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۱۰۵</ref> اشاره کرد.  

مسئله امانت‌گذاری بدن میت، برای اینکه بعدها در جای دیگری دفن شود نیز از موارد مربوط به نبش قبر است. برای مثال بدن رضاشاه در [[مسجد رفاعی]] شهر [[قاهره]] به امانت دفن شد و سپس به ایران منقل گشت.<ref>[https://www.tabnak.ir/fa/news/793645/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE «سرنوشت جسد رضاخان به روايت تاريخ»]، سایت تابناک.</ref> همچنین جسد [[علی شریعتی]] در قبرستانی در [[سوریه]] به امانت دفن شده است تا بعدها به ایران منتقل گردد.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/784800/%D8%A7%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%B4%D8%B1%DB%8C%D8%B9%D8%AA%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%DA%A9%D8%B1-%D9%BE%D8%AF%D8%B1%D9%85-%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%85%D9%88%D9%82%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D9%88%D8%B1%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D9%81%D9%86 «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»]، سایت خبرآنلاین.</ref>

فقیهان اهل سنت، نبش قبر را صرفاً در صورت وجود ضرورتی شرعی جایز دانسته‌اند.<ref> [https://rasanews.ir/fa/news/523191/حکم-نبش-قبر-از-دیدگاه-مذاهب-اربعه-اهل-سنت «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»]، خبرگزاری رسا. </ref> فقهای [[فقه حنفی|حنفی]] نبش قبر را حتی برای انجام [[احکام شرعی|مسائل شرعی]] (مانند رو به [[قبله]] کردن و پوشاند [[کفن]]) جایز نمی‌دانند. از نظر حنفیان، فقط وقتی [[حق‌الناس|حق دیگران]] نیاز به نبش قبر داشته باشد و راه‌ دیگری نیز وجود نداشته باشد، نبش قبر جایز است.<ref> [https://www.alwahabiyah.com/fa/Articleview/838/بررسی-حرمت-نبش-قبر-در-نگاه-فقهای-بزرگ-مذاهب-اسلامی «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»]، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.</ref> آنها دفن در زمین غصبی، استفاده از [[حق شفعه]] درباره زمینی که میت در آن شده و بازگرداندن اموالی که متعلق به دیگران بوده اما با میت دفن شده است را از مجوزهای شرعی نبش قبر می‌دانند.<ref>[https://rasanews.ir/fa/news/523191/حکم-نبش-قبر-از-دیدگاه-مذاهب-اربعه-اهل-سنت «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»]، خبرگزاری رسا.</ref>  

فقیهان [[فقه مالکی|مالکی]] نیز علاوه بر حرمت نبش قبر مسلمان، حتی حفر قبر [[شرک|مشرکان]] برای برداشتن مالشان را نیز [[مکروه]] و خلاف مرّوت می‌دانند.<ref> [https://www.alwahabiyah.com/fa/Articleview/838/بررسی-حرمت-نبش-قبر-در-نگاه-فقهای-بزرگ-مذاهب-اسلامی «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»]، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.</ref> تنگی قبر میّت،  بی‌کفن بودن میت، غصبی بودن کفن میت، دفن اموال دیگران با میت و قرار گرفتن قبر در زمین غصبی از موارد جواز نبش قبر در فقه مالکی است.<ref> [https://rasanews.ir/fa/news/523191/حکم-نبش-قبر-از-دیدگاه-مذاهب-اربعه-اهل-سنت «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»]، خبرگزاری رسا.</ref> [[فقه شافعی|شافعیان]] نیز دفن میت بدون غسل یا کفن، داشتن کفن غصبی، داشتن کفن حریر، دفن در زمین غصبی و همراه داشتن مال دیگران را مجوز نبش قبر دانسته‌اند.<ref> [https://rasanews.ir/fa/news/523191/حکم-نبش-قبر-از-دیدگاه-مذاهب-اربعه-اهل-سنت «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»]، خبرگزاری رسا. </ref>  

فقیهان [[فقه حنبیلی|حنبلی]] نیز [[اجماع]] دارند که نبش قبر قبل از خراب شدن آن یا بدون هیچ ضرورتی حرام است؛ زیرا باعث هتک حرمت میت می‌شود.<ref> [https://www.alwahabiyah.com/fa/Articleview/838/بررسی-حرمت-نبش-قبر-در-نگاه-فقهای-بزرگ-مذاهب-اسلامی «بررسی حرمت نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»]، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.</ref> حنبلیان انتقال میت به مسجد را نیز مجوز نبش قبر می‌دانند.<ref> [https://rasanews.ir/fa/news/523191/حکم-نبش-قبر-از-دیدگاه-مذاهب-اربعه-اهل-سنت «حکم نبش قبر از دیدگاه مذاهب اربعه اهل سنت»]، خبرگزاری رسا. </ref> همچنین به فتوای [[احمد بن حنبل]] اگر میت بدون نماز دفن شده باشد، یا رو به قبله دفن نشده باشد، یا قصد انتقال جسد به مکان مقدس یا مجاورت فرد صالحی را داشته باشیم، نبش آن جایز است؛ اما او [[تفحص شهدا|نبش مدفن شهدا]] را جایز ندانسته است.<ref> [https://www.alwahabiyah.com/fa/Articleview/838/بررسی-حرمت-نبش-قبر-در-نگاه-فقهای-بزرگ-مذاهب-اسلامی «بررسی حرمت «نبش قبر در نگاه فقهای بزرگ مذاهب اسلامی»]، پایگاه تخصصی وهابیت‌پژوهی.</ref>

* [https://www.khabaronline.ir/news/784800/احسان-شریعتی-پیکر-پدرم-مومیایی-و-برای-زمان-موقت-در-سوریه-دفن#:~:text=در%20نتیجه%20جنازه%20دکتر%20شریعتی,مرگ%20دکتر%20شریعتی%20مشکوک%20بودیم. «احسان شریعتی: پیکر پدرم، مومیایی و برای زمان موقت در سوریه دفن شد»]، سایت خبرآنلاین، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.

* [https://www.cafetarikh.com/news/48696/تصاویری-نبش-قبر-کریمخان-زند-توسط-رضاخانتصاویری «تصاویری از نبش قبر کریمخان زند توسط رضاخان»]، سایت کافه تاریخ، تاریخ درج مطلب: ۱ ارديبهشت ۱۴۰۱ش، تاریخ بازدید: ۱۶ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.  

*[https://www.tabnak.ir/fa/news/793645/%D8%B3%D8%B1%D9%86%D9%88%D8%B4%D8%AA-%D8%AC%D8%B3%D8%AF-%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%8A%D8%AA-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D9%8A%D8%AE «سرنوشت جسد رضاخان به روايت تاريخ»]، سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۶ اردیبهشت ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید، ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.

* طوسی، محمد بن حسن، الأمالی، قم، دار الثقافة، ۱۴۱۴ق.

* فسایی، حسن بن حسن، فارسنامه ناصری، تهران، امير کبير، ۱۳۸۲ش.

* [https://www.tabnak.ir/fa/news/316855/نبش-قبر-حجر-بن-عدی-در-سوریه «نبش قبر «حجر بن عدی» در سوریه»] سایت تابناک، تاریخ درج مطلب: ۱۲ ارديبهشت ۱۳۹۲ش، تاریخ بازدید: ۱۹ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.  

* وحید خراسانی، حسین، [http://wahidkhorasani.com/فارسی/مسائل-شرعی/محتوا/8_عقل?pageNo=43 موارد نبش قبر]، سایت دفتر آیت‌الله وحید خراسانی، تاریخ بازدید: ۲۰ اردیبهشت ۱۴۰۲ش.