سید مقتدی صدر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''سید مُقتَدی صَدر''' (زاده ۴ اوت ۱۹۷۴م/[[۱۳۵۳ش]]) روحانی [[شیعه]] و از رهبران سیاسی [[عراق]] در دوره پس از [[صدام حسین]]، است. صدر رهبری جریان صدر یکی از تشکل‌های سیاسی- مذهبی عراق را به عهده دارد و از ۲۰۰۳م به بعد، همواره نقش موثری در انتخابات و تحولات سیاسی عراق داشته است. او فرزند [[سید محمد صدر]] از [[فهرست مراجع تقلید شیعه|مراجع تقلید]] شیعیان عراق در دهه ۱۹۹۰م است. مقتدی صدر از منتقدان اشغال عراق توسط [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] بود و [[سپاه مهدی]] شاخه نظامی جریان صدر در سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷م به جنگ و مبارزه مسلحانه با نیروهای آمریکایی و در مواردی با دولت عراق پرداخت.

مقتدی صدر در [[۲۵ فروردین]] سال [[۱۴۰۲ش]] اعلام کرد که فعالیت جریان صدر را به مدت یک سال به تعلیق در آورده است. پیش از آن در شهریور ۱۴۰۱ش و در واکنش به کناره‌گیری [[سید کاظم حائری]] از [[مرجع تقلید|مقام مرجعیت]]، نیز اعلام کرده بود که از فعالیت‌های سیاسی کناره‌گیری می‌کند. گفته شده است که متقدی صدر به دلیل گرایش ملی‌گرایی عربی و حمایت [[جمهوری اسلامی ایران]] از [[نوری المالکی]] و  بعدا حیدرالعبادی که رقبای داخلی وی محسوب می‌شدند، رویکرد انتقادی نسبت به سیاست‌های جمهوری اسلامی ایران در عراق اتخاذ کرده است.   

گفته ‌می‌شود که پایگاه اجتماعی صدر در [[عراق]] را بیشتر طبقات پایین شیعیان عراقی تشکیل می‌دهد. این باور وجود دارد که درهم‌آمیزی ملی‌گرایی عرب و [[شیعه|مذهب شیعه]] از سوی صدر و مخالفتش با حضور قوای آمریکایی در عراق، موجب شده است که  وی به‌چهره ممتاز برای بسیاری از توده‌های شیعه عراق تبدیل شود.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> گزارش شده است که صدر پس از ترور پدرش در ۱۹۹۹م تا سقوط [[صدام حسین]] به‌ فعالیت سیاسی نپرداخت ولی پیروان و طرفداران پدرش را با خدمات اجتماعی و راهنمایی‌‌های مذهبی از طریق شبکه‌ای از روحانیون معمولی، مورد حمایت قرار می‌داد.<ref> Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref> هرچند متقدی صدر خود چهره کاریزماتیک مذهبی نیست ولی گفته می‌شود که تعلقش به [[خاندان صدر]] و ارادت مردم به پدرش موجب شده است که وی از نفوذ مذهبی-سیاسی بالایی برخوردار باشد. مقتدی صدر در تعامل با پیروان خود، خواهان اطاعت فوری و بدون چون و چرا است.<ref>شبکه العالم، «بازنگری جیش المهدی عراق» وبگاه شبکه العالم</ref>

متقدی صدر، متولد چهارم اوت ۱۹۷۴م در [[نجف]]  و برخواسته از  یک خانواده روحانی مطرح [[شیعه]] است.<ref> Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website.</ref> او چهارمین و کوچک‌ترین فرزند [[سید محمد صدر]] از مراجع شیعه عراق است که با دو تن از فرزندانش توسط حکومت [[حزب بعث عراق]]، به رهبری [[صدام حسین]]، کشته شد. گفته شده که مرگ پدر و برادرانش نقطه‌ای عطفی در زندگی بزرگسالی مقتدی صدر بوده و بعد از آن وی بارها کفن پوشیده و آمادگی‌اش را برای شهادت اعلام کرده است.<ref>‌Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref> [[سید محمدباقر صدر]] که در دهه ۱۹۸۰م توسط رژیم بعثی عراق اعدام گردید، پدر خانم مقتدی صدر و پسر عموی پدرش است.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref>  اصالت خاندان صدر به [[جبل‌عامل|جبل عامل]] در [[لبنان]] بر می‌گردد<ref> Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref> و [[امام موسی صدر]]، بنیانگذار فقید [[جنبش امل|جنبش امل لبنان]]، نیز پسر عموی صدر است.<ref>Aljazeera,Profile: Muqtada al-Sadr, Ajazeera website </ref>

مقتدی صدر تحصیلات حوزوی دارد و [[نجف]] و [[قم]] درس خوانده است، <ref>Warsa Institute, Protests in Iraq as Muqtada Al-Sadr Announces His Withdrawal from Politics.Warsaw website</ref>اما به‌گفته کارشناسان تحصیلات خود را به پایان نرسانده و در جایگاه مرجعیت تقلید و صدور فتوا نیست.<ref>خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، «مقتدی صدر بازیگری بازنده‌ است/ اظهارات آیت‌الله حائری بی‌سابقه بود»، وبگاه ایسنا.</ref> وَلِی نصر، یک کارشناس مسایل عراق گفته است که مقتدی صدر در تحصیلات خود موفق نبوده است.<ref> Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> مقتدی صدر تا قبل از کناره‌گیری [[سید کاظم حائری]] از مقام مرجعیت از مقلدان او بود.<ref> خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، «مقتدی صدر بازیگری بازنده‌ است/ اظهارات آیت‌الله حائری بی‌سابقه بود»، وبگاه ایسنا.</ref> آیت الله حائری در سال ۱۹۹۹م و پس از کشته شدن پدر مقتدی صدر به توصیه وی [[مرجع تقلید]] پیروان صدر گردید.<ref> الخوری، «کاظم حائری، مرجع شیعه کیست و چه ارتباطی با مقتدی صدر دارد؟»، وبگاه بی بی سی فارسی</ref>

صدر به‌گرایش مذهبی- عربی و مخالفت با نفوذ خارجی در عراق شهرت دارد. به‌گفته سیدرضا قزوینی غرابی، کارشناس مسایل عراق، مقتدی صدر طرفدار مرجعیت فقهی عربی- عراقی برای [[عراق]] است و مراجع تقلید [[نجف]] را فاقد شرایط و صلاحیت می‌داند. صدر همچنین [[حوزه علمیه]] را به صامته و ناطقه تقسیم کرده معتقد است که حوزه سنتی صامته و منفعل است.<ref>خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، «مقتدی صدر بازیگری بازنده‌ است/ اظهارات آیت‌الله حائری بی‌سابقه بود»، وبگاه ایسنا.</ref> برخی کارشناسان گفته‌اند که [[سید محمد صدر]] پدر صدر از بنیانگذارا اسلام سیاسی در عراق بود و [[حوزه علمیه]] سنتی را خموش و بی‌تحرک می‌دانست.<ref> معموری، «مقتدی صدر؛ متحد ایران در عراق؟»، وبگاه بی‌ بی‌ سی فارسی</ref>همچنین گفته شده است که پدر مقتدی صدر گرایش عربی - عراقی  داشت و رهبری جریان رقیب شیعه متمایل به ایران را به عهده داشت که باب میل رژیم بعث نیز بود.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref>

مقتدی صدر بیشتر با فعالیت‌های سیاسی خود شناخته می‌شود تا جایگاه علمی‌اش.<ref>خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، «مقتدی صدر بازیگری بازنده‌ است/ اظهارات آیت‌الله حائری بی‌سابقه بود»، وبگاه ایسنا.</ref> صدر  که پیش از سقوط دولت بعثی تقریبا ناشناخته بود پس از سقوط [[صدام حسین]] به عنوان یکی از مهمترین رهبران [[شیعه]]  در عراق ظهور کرد.<ref>Bruno‌, Muqtada al-Sadr, council foreign relations website</ref>

مقتدی صدر به‌ سمبل مقاومت در برابر حضور آمریکا تبدیل شد و حمایت بسیاری از عراقی‌ها را کسب کرد.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> صدر اندکی پس از اشغال عراق توسط آمریکا، در ۲۰۰۳م علیه دولت موقت به رهبری پُل برومر صحبت کرد و گفت وی نسبت به شورای حکمرانی منصوب [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] از مشروعیت بیشتری برخورداز است.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> وی همواره از حضور آمریکا در عراق  انتقاد می‌کرد و فلسفه تشکیل [[سپاه مهدی]] را بازگشت ثبات به عراق می‌دانست.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> صدر در مصاحبه‌ای با برنامه ۶۰ دقیقه ‌CBS گفته بود: «صدام مار کوچکی بود که رفت؛ اکنون در سال ۲۰۰۳ مار بزرگتری به اسم آمریکا جای او را گرفته است».<ref>فارس نیوز، «مقتدا صدر کیست و در سیاست چه می‌کند؟»، وبگاه فارس نیوز</ref>

صدر در آوریل ۲۰۰۷م با فراخوانی تظاهراتی گسترده در [[نجف]] از [[نوری المالکی]] نخست‌وزیر وقت عراق خواست که با تعیین جدول زمانی برای خروج نیروهای تحت امر آمریکا موافقت کند.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> پس از آن درگیری‌های بین شبه نظامیان وفادار صدر یا سپاه مهدی، با نیروهای آمریکایی و دولتی عراق ادامه یافت که منجر به کشته شدن صدها و جراحت هزاران نفر گردید.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> بیشتر خشونت‌ها در [[شهرک صدر بغداد]]، نجف و [[بصره]] رخداد.<ref> Bruno‌, Muqtada al-Sadr, council foreign relations website</ref> کارشناسان معتقدند که نفوذ صدر به‌عنوان یک شخصیت سیاسی، نظامی و مذهبی، همزمان با اشغال عراق از سوی ایالات متحده امریکا، افزایش یافت<ref> Bruno‌, Muqtada al-Sadr, council foreign relations website</ref> و او به‌عنوان یک قهرمان وطن پرست مطرح شد.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref> مقتدی صدر با افزایش تنش در روابطش با آمریکا از سال ۲۰۰۷م به ایران رفت و در ۲۰۱۱م و در پی خروج نیروهای آمریکایی از کشورش به عراق بازگشت.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS website</ref>

جریان صدر در دهه ۱۹۹۰م پس از قتل عام حدود نیم میلیون [[شیعه]] عراق توسط رژیم بعث در جریان [[انتفاضه شعبانیه]]، به رهبری [[سید محمد صدر]] پدر مقتدی صدر ایجاد گردید و هدف آن کمک به قشر فقیر جامعه [[عراق]] بود.<ref>فارس نیوز:‌«مقتدا صدر کیست و در سیاست چه می‌کند؟» وبگاه فارس نیوز.</ref> با اینکه رهبری جریان صدر را یک [[مرجع تقلید]] به عهده داشت، در مسایل سیاسی و اجتماعی بسیار فعال بود.<ref>فارس نیوز:‌«مقتدا صدر کیست و در سیاست چه می‌کند؟» وبگاه فارس نیوز.</ref> میراث سیاسی- مذهبی صدر به مقتدی صدر رسید و او بدون برخوداری از جایگاه مرجعیت این جریان را پس از سقوط رژیم بعث رهبری کرد.<ref>فارس نیوز:‌«مقتدا صدر کیست و در سیاست چه می‌کند؟» وبگاه فارس نیوز.</ref>  

مقتدی صدر گروه شبه نظامی [[سپاه مهدی]] (به عربی جیش المهدی) را در نخستین سال‌های پس از سقوط رژیم بعث ایجاد و به مقابله با [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] پرداخت. سپاه مهدی به عنوان شاخه نظامی جریان صدر، در سال ۲۰۰۴ در  [[نجف]] به جنگ تمام عیار با قوای آمریکایی پرداخت. و جنگ با پادرمیانی [[سید علی حسینی سیستانی|آیت الله سیستانی]] به پایان رسید. <ref>معموری، «مقتدی صدر؛ متحد ایران در عراق؟»، وبگاه بی بی سی فارسی.</ref> صدر در ۲۰۰۸م  فعالیت سپاه مهدی را بخاطر حمایت از حکومت [[نوری المالکی]] به حالت تعلیق در آورد.<ref>معموری، «مقتدی صدر؛ متحد ایران در عراق؟»، وبگاه بی بی سی فارسی.</ref> به گفته ناظران در حالی که مرجع تقلید صدر یعنی [[سید کاظم حائری|آیت الله حائری]] در ایران بود، آیت الله سیستانی نقش راهنمایی واقعی وی را ایفا می‌کرد.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS‌ website</ref> صدر در سال ۲۰۱۴م اسم سپاه مهدی را به تیپ‌های صلح (به عربی سرایا السلام) تغییر داد.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS‌ website</ref> «عَصائب اهل حق» به رهبری شیخ قَیْس خَزعَلی سخنگوی سابق صدر و «جنبش نُجَباء» به رهبری اکرم کَعبی به عنوان شاخه‌های انشعابی سپاه مهدی معرفی شده‌اند<ref>معموری، «مقتدی صدر؛ متحد ایران در عراق؟»، وبگاه بی بی سی فارسی.</ref>

جریان صدر در طی دو دهه پس از سقوط [[حزب بعث عراق|رژیم بعث عراق]] همواره یکی از طرف‌های اصلی مسایل سیاسی [[عراق]] بوده است. وَلی نصر، یک کارشناس مسایل عراق معتقد است که مقتدی صدر جنبش صدر را از یک جریان محدود به خیایان‌های بغداد به یک جنبش اکثریت شیعه‌ی داری نقش پارلمانی، جایگاه سیاسی و حضور قوی نظامی تبدیل کرد.<ref>Bruno, Muqtada al-Sadr, CFR website</ref>جریان صدر در ۲۰۰۵م بخشی از ائتلاف عراق متحد متشکل از گروه‌های شیعی عراق بود.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref> اما صدر در نوامبر ۲۰۰۶م دولت عراق را در واکنش به برگزاری نشستی از سوی نوری المالکی نخست‌وزیر وقت عراق با بوش رییس جمهور [[ایالات متحده آمریکا|آمریکا]] در [[اردن]]، تحریم کرد.<ref>‌Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website </ref> این تحریم دو ماه طول کشید و پس از آن پیروان صدر به وظایف خود برگشتند.<ref>Aljazeera, Profile: Muqtada al-Sadr, Aljazeera website</ref>  صدر در سال ۲۰۱۲م از گروه پارلمانی شیعه عراق جدا و با حزب دموکرات کردستان به‌رهبری مسعود بارزانی ائتلاف کرد. تلاش‌های مقتدی صدر منجر به‌نخست‌وزیری حیدرالعبادی به‌جای نوری المالکی در ۲۰۱۴م گردید. <ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 1: Beginnings, GIS</ref> جریان صدر در انتخابات پارلمانی ۲۰۱۸م  در قالب سائرون، با وعده مبارزه با فساد و دخالت خارجی، <ref>یورو نیوز، «جدایی مقتدی صدر از ایران؛ چرا و چگونه؟»، وبگاه یورونیوز</ref>به موفقیت بزرگی دست یافت و ۵۴ کرسی پارلمان را به دست آورد و سهم چندین وزیر و معاون وزیر در دولت عراق را از آن خود کرد.<ref>عالی شاهی و دیگران، «ویژگیهای پانشیعیسم جریان صدر در عراق پساداعش»، ص۲۰۳</ref> همچنین مقتدی صدر پیروز بزرگ انتخابات دهم اکتبر ۲۰۲۱م محسوب می‌شود.<ref>بیات، «فراز و فرود مقتدی صدر در مواجهه با محور مقاومت» مندرج در وبگاه اندیشکده جریان.</ref> جریان صدر در این انتخابات، ۷۳ کرسی از مجموع ۳۲۹ کرسی پارلمان عراق را به دست آورده به عنوان بزرگترین جریان سیاسی شناخته شد.<ref>Baram, Who is Muqtada al-Sadr? Part 2: Confronting Iran, GIS website</ref>

مقتدی صدر پس از فروپاشی رژیم بعث عراق از جریان‌های سیاسی نزدیک به‌ [[جمهوری اسلامی ایران]] محسوب می‌شد. اما به تدریج از [[ایران]] فاصله گرفت و به منتقد سیاست‌های [[جمهوری اسلامی ایران]] در [[عراق]] تبدیل شد.<ref> خبرگزاری رویداد ۲۴، «لشکرکشی حامیان مقتدی صدر علیه حشدالشعبی/ پیام نماز جمعه عراق به ایران چه بود؟» وبگاه رویداد ۲۴.</ref>کارشناسان معتقدند که گرایش ملی‌گرایانه عربی صدر در کنار حمایت ایران از رقبای داخلی وی باعث اتخاذ چنین رویکردی شده است.<ref>بیات، «فراز و فرود مقتدی صدر در مواجهه با محور مقاومت»، وبگاه اندیشکده جریان.</ref> ناظران معتقدند ایران در راستای اتخاذ سیاست عمل‌گرایانه و پرهیز از تنش‌های مذهبی به‌جای حمایت از نیروهای رادیکال مثل مقتدی صدر از چهره‌های تکنوکرات و اهل تعامل مثل نوری المالکی و بعد حیدر العبادی حمایت کرده است.<ref>بیات، «فراز و فرود مقتدی صدر در مواجهه با محور مقاومت»، وبگاه اندیشکده جریان.</ref> کارشناسان این رویکرد ایران در عراق را عامل دوری صدر از ایران دانسته و حتی سفر صدر در سال ۱۳۹۶ش به‌ [[عربستان سعودی|عربستان]] و دیدارش با محمد بن سلمان ولیعهد عربستان، در این راستا تفسیر گردیده است.<ref>بیات، «فراز و فرود مقتدی صدر در مواجهه با محور مقاومت»، وبگاه اندیشکده جریان.</ref> دفتر مقتدی صدر پس از این دیدار در بیانه‌ای اعلام کرد: «خرسندیم که گشایش مثبتی در روابط عربستان و عراق را شاهدیم و امیدواریم که سرآغاز پس‌رفت و کاهش شدت رویکرد طائفه‌ای در منطقه عربیِ اسلامی باشد.»<ref>خبرگزاری تسنیم، «دیدار مقتدی صدر با محمد بن سلمان در جده»، وبگاه خبرگزاری تسنیم</ref>

از ویژگی‌های مقتدی صدر اتخاذ تصمیم‌های غیر منتظره خوانده شده است. یکی از این نوع اقدامات کناره‌گیری وی از فعالیت‌های سیاسی است. صدر در بهمن ماه ۱۳۹۲ش اعلام کرد که از دنیای سیاست کناره‌گیری می‌کند و تمامی دفاترش را تعطیل خواهد کرد.<ref>یورو نیوز، «جدایی مقتدی صدر از ایران؛ چرا و چگونه؟»، وبگاه یورونیوز</ref> بار دیگر در شهریور ۱۴۰۱ش/اوت ۲۰۲۲م در واکنش به کناره‌گیری [[سید کاظم حائری|آیت الله حائری]]، از مقام مرجعیت، اعلام کرد که از سیاست کناره‌گیری می‌کند.<ref>الخوری، «کاظم حائری، مرجع شیعه کیست و چه ارتباطی با مقتدی صدر دارد؟»، وبگاه بی بی سی فارسی</ref>کناره‌گیری صدر از سیاست، موجب التهام شدید فضای سیاسی عراق گردید. سیدکاظم حائری مقیم [[قم]] که صدر از مقلدان وی است در ششم شهریور۱۴۰۱ش/ ۲۸ اوت۲۰۲۲م اعلام کرد که به دلیل بیماری و کهولت سن، قادر به ادامه کار به عنوان مرجع تقلید نیست و از مقلدان خود خواست که از [[سید علی حسینی خامنه‌ای|آیت الله خامنه‌ای]] پیروی کنند.<ref>الخوری، «کاظم حائری، مرجع شیعه کیست و چه ارتباطی با مقتدی صدر دارد؟»، وبگاه بی بی سی فارسی</ref> آیت الله حائری در بیانیه خود با انتقاد از صدر او را فاقد [[اجتهاد]] و صلاحیت رهبری دینی دانسته بود.<ref>الخوری، «کاظم حائری، مرجع شیعه کیست و چه ارتباطی با مقتدی صدر دارد؟»، وبگاه بی بی سی فارسی</ref> مقتدی صدر به‌تاریخ ۲۵ فروردین ۱۴۰۲ش اعلام کرد که فعالیت جریان صدر به مدت یک سال به تعلیق در آمده است.<ref>خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، «فعالیت جریان صدر عراق به مدت یک سال به حالت تعلیق درآمد»، وبگاه ایسنا</ref>