دانشنامه علائی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
==معرفی== | ==معرفی== | ||
دانشنامه علائی مجموعه‌ای دایرةالمعارفی در علوم عقلی است که [[ابن‌سینا]] آن را بین سال‌های ۴۱۲-۴۲۸ق به‌صورت خلاصه به زبان فارسی نگاشته است.<ref>فنا، «دانشنامه علائی»، ص۲۰۴.</ref> دانشنامه علائی در منابع فارسی و عربی با عناوین دیگری مانند " | دانشنامه علائی مجموعه‌ای دایرةالمعارفی در علوم عقلی است که [[ابن‌سینا]] آن را بین سال‌های ۴۱۲-۴۲۸ق به‌صورت خلاصه به زبان فارسی نگاشته است.<ref>فنا، «دانشنامه علائی»، ص۲۰۴.</ref> دانشنامه علائی در منابع فارسی و عربی با عناوین دیگری مانند "الحکمة‌العلائیة"، "الرسالةالعلائیة"، "حکمت علائی"، "کتاب علائی" و «اصول و نکات علوم خمسهٔ حکمیه» نیز معرفی شده است.<ref>مجتبایی، «ابن‌سینا: ادبیات، زبان‌شناسی و آثار فارسی»، ص۴۸.</ref> | ||
ابن‌سینا، در ایام اقامتش در [[اصفهان]]، کتاب دانشنامه علائی را به درخواست علاءالدوله محمد بن رستم دشمن‌زیار (م۴۳۳ق)، بنیان‌گذار حکومت آل‌کاکویه و حاکم وقت اصفهان، به نگارش در آورد.<ref>دانش‌پژوه، نمونه‌ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، ۱۳۵۵ش، ص۷۱.</ref> این دانشنامه مشتمل بر اصول پنج علم [[منطق]]، [[طبیعیات]]، [[هیئت]]، [[موسیقی]] و [[الهیات]] است.<ref>مجتبایی، «ابن‌سینا: ادبیات، زبان‌شناسی و آثار فارسی»، ج۴، ص۴۸</ref> | ابن‌سینا، در ایام اقامتش در [[اصفهان]]، کتاب دانشنامه علائی را به درخواست علاءالدوله محمد بن رستم دشمن‌زیار (م۴۳۳ق)، بنیان‌گذار حکومت آل‌کاکویه و حاکم وقت اصفهان، به نگارش در آورد.<ref>دانش‌پژوه، نمونه‌ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، ۱۳۵۵ش، ص۷۱.</ref> این دانشنامه مشتمل بر اصول پنج علم [[منطق]]، [[طبیعیات]]، [[هیئت]]، [[موسیقی]] و [[الهیات]] است.<ref>مجتبایی، «ابن‌سینا: ادبیات، زبان‌شناسی و آثار فارسی»، ج۴، ص۴۸</ref> | ||
همچنین، رساله‌ای در منطق به نام دانشنامه علائی یا | همچنین، رساله‌ای در منطق به نام دانشنامه علائی یا الرسالةالعلائیة موجود است که غیر از منطق دانشنامه علائی ابن‌سینا است. با توجه به بررسی‌های انجام شده این رساله همان تبصره عمر بن سهلان ساوی{{یادداشت|تبصره رساله‌ای فارسی در علم منطق از ابن‌سهلان ساوی است. این رساله همواره مورد توجه دانشوران بوده و از کتاب‌های درسی به‌شمار می‌رفته است. این رساله در سال ۱۳۳۷ش به‌کوشش محمدتقی دانش‌پژوه به چاپ رسیده است. (موحد، «ابن‌سهلان»، ص۷۲۷).}} است.<ref>ابوعلی سینا، الهیات دانشنامه علائی، ۱۳۸۳ش، مقدمه مصحح، ص ز- یه. </ref> از نظر معین بعید نیست که ابن‌سهلان رساله منطق خود را به تقلید از ابن‌سینا چنین نامیده باشد. کاری که بعداً موجب خلط آن با دانشنامه علائی ابن‌سینا شده است.<ref>ابوعلی سینا، الهیات دانشنامه علائی، ۱۳۸۳ش، مقدمه مصحح، ص یه.</ref> | ||
==اهمیت دانشنامه علائی در غنای علمی زبان فارسی== | ==اهمیت دانشنامه علائی در غنای علمی زبان فارسی== | ||
دوره زندگی ابن‌سینا مقارن با اولین دوره نثر فارسی است. در چنین زمانی ابن‌سینا در فلسفه، علوم عقلی، طب و بعضی از علوم و فنون دیگر، کتاب‌ها و رسالاتی را به نثر فارسی نوشت. از این رو می‌توان او را یکی از بنیان‌گذاران نثر فارسی و دانشنامه علایی را نخستین کتاب جامعی دانست که به فارسی در زمینه علوم نظری متداول آن روزگار نوشته شده و تا امروز باقی است.<ref>خطیبی، نثر فارسی در نیمه دوم قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم و سبک نثر فارسی | دوره زندگی ابن‌سینا مقارن با اولین دوره نثر فارسی است. در چنین زمانی ابن‌سینا در فلسفه، علوم عقلی، طب و بعضی از علوم و فنون دیگر، کتاب‌ها و رسالاتی را به نثر فارسی نوشت. از این رو می‌توان او را یکی از بنیان‌گذاران نثر فارسی و دانشنامه علایی را نخستین کتاب جامعی دانست که به فارسی در زمینه علوم نظری متداول آن روزگار نوشته شده و تا امروز باقی مانده است.<ref>خطیبی، نثر فارسی در نیمه دوم قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم و سبک نثر فارسی ابن‌سینا، ص۳۱۶-۳۱۸؛ مهدوی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، ۱۳۳۳ش، ص۱۰۱.</ref> | ||
محققان معتقدند که استفاده از نثر فارسی برای بیان مفاهیم فلسفی و علمی از ابن‌سینا و با نگارش دانشنامه علائی شروع شده است. پس از ابن‌سینا، نگارش متون علمی توسط شاگردان ابن‌سینا ادامه یافت و با آثار کسانی مانند [[ناصر خسرو قبادیانی|ناصرخسرو]]، [[حکیم عمرخیام|خیام]]، [[ابن‌سهلان ساوی]]، [[افضل‌الدین کاشانی]]، [[خواجه نصیرالدین طوسی]]، [[قطب‌الدین شیرازی]] و دیگر کسانی که آثار منسوب به ابن‌سینا را نوشته‌اند به کمال رسیده است.<ref>مجتبایی، «ابن‌سینا: ادبیات، زبان‌شناسی و آثار فارسی»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۴، ص۴۹.</ref> | |||
برخی از پژوهشگران، کتاب [[التحصیل]]، نوشته [[ابوالحسن بهمنیار|بهمنیار]] از شاگردان ابن‌سینا، را شرحی بر دانشنامه علائی به عربی دانسته‌اند. آنان روش بهمنیار نیز در ترتیب مباحث نزدیک به روش ابن‌سینا در دانشنامه علائی به‌شمار برده‌اند.<ref>دانش‌پژوه، نمونه‌ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، ۱۳۵۵ش، ص۸۴.</ref> بیشتر کتاب [[مقاصدالفلاسفه]] اثر [[امام‌محمد غزالی|امام محمد غزالی]] نیز ترجمه عربی دانشنامه علائی و بخشی از رساله نفس ابن‌سینا است.<ref>دانش‌پژوه، نمونه‌ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، ۱۳۵۵ش، ص۸۴.</ref> | |||
برخی نسخه‌شناسان معتقدند که، با توجه به تعداد نسبتاً زیاد نسخه‌های دستنویس دانشنامه علائی، گمان می‌رود که این كتاب مدتی درسنامه بوده و کسانی كه به زبان عربی آشنایی نداشتند از روی آن فلسفه می‌آموختند.<ref>فنا، «دانشنامه علائی»، ص۲۰۳-۲۰۴.</ref> | |||
== نویسنده == | == نویسنده == | ||
{{اصلی|ابن‌سینا}} | {{اصلی|ابن‌سینا}} | ||
ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (۳۷۰ق-۴۲۸ق) مشهور به | ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا (۳۷۰ق-۴۲۸ق)، مشهور به ابن‌سینا و شیخ‌الرئیس، فیلسوف مشایی و پزشک نامدار ایرانی و از مشاهیر جهان اسلام است. ابن‌سینا بیشترین تأثیر را بر فیلسوفان و منطقدانان پس از خود داشته است. ابن‌سینا در حدود ۳۷۰ق در شهر [[بخارا]] متولد شد. او تحصیلات اولیه ریاضیات، طبیعیات و الهیات را در همان بخارا آموخت. سپس به دانش پزشکی روی آورد و از این طریق به دربار پادشاهان آن روزگار راه یافت. دایرةالمعارف شفا، قانون فی الطب، النجاة، الاشارات و تنبیهات از مهم‌ترین آثار ابن‌سینا است. او سرانجام در راه [[همدان]] به [[اصفهان]] در اثر بیماری در سن ۵۸ سالگی در گذشت و در همدان به خاک سپرده شد. <ref>خراسانی، «ابن‌سینا»، ص۱-۸.</ref> | ||
==ویژگی‌ها== | ==ویژگی‌ها== | ||
| خط ۱۰۸: | خط ۱۰۸: | ||
* ابوعلی سینا، دانشنامه علائی، الهیات، با مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین، همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، ۱۳۸۳ش. | * ابوعلی سینا، دانشنامه علائی، الهیات، با مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین، همدان، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا، ۱۳۸۳ش. | ||
* ابوعلی سینا، دانشنامه علائی، منطق، با مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین و سید محمد مشکاة، تهران، نشر مولی، ۱۳۸۳ش. | * ابوعلی سینا، دانشنامه علائی، منطق، با مقدمه، حواشی و تصحیح محمد معین و سید محمد مشکاة، تهران، نشر مولی، ۱۳۸۳ش. | ||
* بینش، تقی، «ابن سینا: موسیقی»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۴، تهران، نشر مرکز | * بینش، تقی، «ابن سینا: موسیقی»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۴، تهران، نشر مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۰ش. | ||
* توکلی، غلامحسین، دانشنامه علایی پورسینا (بخش الهیات)، تهران، سمت، ۱۳۹۹ش. | * توکلی، غلامحسین، دانشنامه علایی پورسینا (بخش الهیات)، تهران، سمت، ۱۳۹۹ش. | ||
* خطیبی، حسین، نثر فارسی در نیمه دوم قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم و سبک نثر فارسی ابن سینا، در جشن‌نامه | * خراسانی (شرف)، شرف‌الدین، «ابن‌سینا»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۴، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۰ش. | ||
* خطیبی، حسین، نثر فارسی در نیمه دوم قرن چهارم و نیمه اول قرن پنجم و سبک نثر فارسی ابن سینا، در جشن‌نامه ابن‌سینا، تهران، انجمن آثار ملی، ۱۳۳۴ش. | |||
* دانش‌پژوه، محمدتقی، نمونه‌ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، تهران، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر به مناسبت جشن فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵ش. | * دانش‌پژوه، محمدتقی، نمونه‌ای از فهرست آثار دانشمندان ایرانی و اسلامی در غنا و موسیقی، تهران، انتشارات اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر به مناسبت جشن فرهنگ و هنر، ۱۳۵۵ش. | ||
* فنا، فاطمه، «دانشنامه علائی»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، تهران، بنیاد | * فنا، فاطمه، «دانشنامه علائی»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۱۷، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۱ش. | ||
* مجتبایی، فتح‌الله، | * مجتبایی، فتح‌الله، «ابن‌سینا: ادبیات، زبان‌شناسی و آثار فارسی»، در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۴، تهران، نشر مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ۱۳۷۰ش. | ||
* موحد، صمد، «ابن‌سهلان»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۳، تهران، بنیاد | * موحد، صمد، «ابن‌سهلان»، در دانشنامه جهان اسلام، ج۳، تهران، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، ۱۳۷۴ش. | ||
* مهدوی، یحیی، فهرست | * مهدوی، یحیی، فهرست نسخه‌های مصنفات ابن‌سینا، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۳۳ش. | ||
{{پایان}} | {{پایان}} | ||
== پیوند به بیرون== | == پیوند به بیرون== | ||