حسینیه ارشاد: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حسینیه ارشاد'''، واقع در خیابان شریعتی تهران، خیریه ای با اهداف علمى، آموزشى، تبلیغى و پژوهشى در عرصه اندیشه [[دین|دینى]]،  كه در اوایل دهه ۱۳۴۰ش در [[تهران]] تأسیس شد.

این مرکز در جذب و آگاهی بخشی جوانان نسبت به مباحث دینی و انقلابی نقشی بسزایی را ایفا کرد. از فعالین این موسسه می‌توان به [[شهید مطهری]] و [[علی شریعتی]] اشاره کرد، حسینیه ارشاد بعد از تعطیلی در اواخر دوران [[حکومت پهلوی]]، در اوایل [[انقلاب اسلامی]] بازگشایی شد و فعالیت‌های علمی، مذهبی و اجتماعی خود را مجددا از سر گرفت.

==بنیان‌گذاران و بناء حسینیه==

 

بنیان‌گذاران حسینیه ارشاد [[محمد همایون]]، [[ناصر میناچی‌مقدّم]] و [[عبدالحسین علی‌آبادى]] بودند و در اولین اقدام، زمینى به مساحت چهار هزار مترمربع، در [[تهران]]، در خیابان معروف به جاده قدیم شمیران (نام كنونى آن: شریعتى) خریدند. <ref>  حسینیه ارشاد به روایت اسناد ساواک، ص ۶، ۱۳، ۳۸ـ۳۹؛ حسینیه ارشاد، اساسنامه، ص ۱؛ رهنما، ص ۲۲۷.</ref>

از ۱۳۴۳ش، به‌كوشش مؤسسان و با همراهى مرتضى مطهرى، نویسنده و صاحب‌نظر نامور در علوم اسلامى، فعالیت مؤسسه آغاز شد، اما بناى ساختمان حسینیه در زمستان ۱۳۴۵ش پایان یافت.

 

در اواخر ۱۳۴۵ش، اعضاى هیئت مدیره تعیین گردیدند : همایون رئیس، مطهرى نایب رئیس، میناچى خزانه‌دار، و [[سید على شاهچراغى]] و [[محمدتقی جعفری|محمد تقى جعفرى]]، هر دو از روحانیون فعال و محل مراجعه جوانان علاقه‌مند به مسائل اسلامى، اعضاى جانشین هیئت مدیره شدند.  <ref> روزنامه رسمى كشور، ش ۶۶۸۶، ۱۱ بهمن ۱۳۴۶، ص ۳</ref>شاهچراغى [[امام جماعت]] حسینیه نیز بود.<ref> شریعتى مزینانى، ص ۱۱۰.</ref>

 

پس از صدور مجوز رسمی، در آذر ۱۳۴۶ ساختمان حسینیه ارشاد رسماً گشایش یافت و سخنرانی‌های دینی در آن آغاز شد. بسیاری از روحانیان سرشناس و برخی افراد مشهور غیرروحانی از سخنرانان آن بودند، از جمله:

نشر مطبوعات دینی از اهداف مندرج در اساسنامه حسینیه بود که با چاپ و نشر آثار و سخنرانی‌های استادان فعال در حسینیه، از جمله مطهری، محمدتقی شریعتی و علی شریعتی، آغاز شد.<ref>برای آگاهی از عناوین برخی از این آثار رجوع کنید به شریعتی در نگاه مطبوعات، ج۱، ص۵۹؛ یادنامه استاد شهید مرتضی مطهری، کتاب ۱، ص۵۳۷؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «‌حسینیه ارشاد »، ش۳۵۵، ص۸۵.</ref>

*بخش آموزش دارای گروه‌های قرآن شناسی، اسلام شناسی، آموزش مبلّغ، ادبیات، هنر و نمایش مذهبی، زبان و ادبیات عرب و زبانهای خارجی، و تعلیمات عمومی مذهبی ویژه بانوان بود. برنامه‌های هریک از این بخش‌ها در روزنامه برای آگاهی همگان منتشر می‌شد.<ref>رجوع کنید به اطلاعات، ش۱۳۷۹۱، ۱۹ اردیبهشت ۱۳۵۱، ص۱۷.</ref>

 

 

==حضور جدّی مطهری در برنامه‌ها==

سال‌های ۱۳۴۳ تا ۱۳۴۹ش دوره نخست فعالیت حسینیه ارشاد، و به تعبیری دوره حضور جدّی مطهری در برنامه ریزی و پیشبرد و مدیریت امور آن، بود. مطهری ــ که از آغاز کار حسینیه، برای ایراد سخنرانی به جمع بانیان حسینیه پیوسته بودــ با توجه به اشرافش بر علوم و معارف اسلامی، از سوی هیئت مدیره، متصدی امور پژوهش و آموزش علمی و دینی شد.<ref> میناچی مقدّم، ۱۳۷۹ش، ص۵</ref> بر این اساس، حتی گفته شده است که مطهری بانی حسینیه ارشاد بود.<ref> سرگذشت‌های ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری، ج۱، ص۹۵، به روایت سیدعلی خامنه‌ای؛ قس میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷</ref> وی تا ۱۳۴۹ش بیشترین تعداد جلسات سخنرانی را داشت و تأثیرگذارترین فرد در جمع گردانندگان حسینیه ارشاد بود.<ref> رجوع کنید به میناچی مقدّم، ۱۳۸۴ش، ص۵۳ـ۵۴؛ نیز رجوع کنید به ادامه مقاله‍.</ref>

در ۱۳۴۶ش استقبال جوانان از سخنرانی‌های [[فخرالدین حجازی]] و نظر مطهری بر کنار گذاشتن او از حسینیه ارشاد، موجب بروز بحران در هیئت مدیره شد که با کناره گیری حجازی اندکی فروکش کرد.<ref> مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «‌حسینیه ارشاد »، ش ۳۵۳، ص۱۷۱، ۱۷۶؛ رهنما، ص۲۳۲ـ ۲۳۳؛ نیز رجوع کنید به فلسفی، ص۳۰۷</ref> علی شریعتی، که از ۱۳۴۵ش با تدریس تاریخ [[اسلام]] در [[دانشگاه مشهد]] شهرت یافته بود، به دعوت مطهری، از آبان ۱۳۴۷ به جمع سخنرانان حسینیه ارشاد پیوست. وی با قدرت بیان و سبک و رویکرد ویژه‌اش به مباحث، عملا سایر سخنرانیهای مؤسسه را تحت تأثیر قرارداد. نخستین سخنرانی وی در سوم آبان ۱۳۴۷، مورد توجه مخاطبان و سخنرانان حسینیه، از جمله مطهری، قرار گرفت.<ref> دوانی، ص۴۴؛ رهنما، ص۲۳۴.</ref>

 

جریان‌های فکری در حسینیه ارشاد، متأثر از جنبش اسلامی صد سال اخیر در ایران و دیگر کشورهای اسلامی بود. رویکرد این جریان، تمسک به اسلام به عنوان عامل آگاهی بخش و تحول آفرین بود، که به ویژه بر ابعاد ایدئولوژیک دین تأکید داشت و رسالت خود را هویت بخشی به نسل جوان، خرافه زدایی، مبارزه با تحجر و جمود فکری، مبارزه فکری با [[مارکسیسم]] و جریانات غیراسلامی در جامعه می‌دانست. <ref> رجوع کنید به یوسفی اشکوری، ص۱۲۵ـ۱۲۶، ۱۳۱ـ۱۳۲؛ جعفریان، ص۲۸۴.</ref>

 

از فروردین ۱۳۵۰ش، در پی خروج مطهری و به تبع آن شماری از روحانیان همفکر وی، <ref> سرگذشتهای ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری، ج۱، ص۹۹، به روایت سیدعلی خامنه‌ای؛ جعفریان، ص۲۸۴ـ۲۸۵</ref> حسینیه ارشاد عملاً پایگاه فعالیت بی‌وقفه شریعتی شد و او، که با ممنوعیت تدریس در [[دانشگاه مشهد]] نیز مواجه شده بود، همه فرصت و توان خود را مصروف تدریس و ایراد سخنرانی در این مرکز کرد. <ref> ابوالحسنی، ص۴۱۰؛ در مورد چگونگی ممنوعیت اعمال شده رجوع کنید به متینی، ص۸۶۵؛ نیز رجوع کنید به شریعت رضوی، ج۱، ص۱۵۹.</ref>

جلسات درس شریعتی، با عنوان تاریخ ادیان و اسلام شناسی، و سخنرانی‌های او در مناسبت‌های مذهبی مورد توجه بسیاری از جوانان به ویژه دانشجویان قرار گرفت، اما محتوای مباحث و نیز کثرت مخاطبان آن، حساسیت‌ها و مخالفت‌های فراوانی را برانگیخت. از نظر شماری از مخالفان و معارضان حکومت، حسینیه ارشاد نقش «‌سوپاپ اطمینان‌» را برای حکومت داشت. که در منطقه‌ای از شمال شهر تهران برای بورژواها ساخته شده بود.<ref> رجوع کنید به نجات حسینی، ص۴۱۶؛ رهنما، ص۲۷۸؛ بهشتی، ص۱۰۸؛ جعفری، ص۳۱</ref> مبارزان چپ‌گرا حتی سخنرانان حسینیه را به همکاری با [[ساواک]] متهم می‌کردند.<ref> دکتر شریعتی در آیینۀ خاطرات، ص۲۲۸</ref> این در حالی بود که تفسیرهای انقلابی شریعتی از [[تشیع]]، در نظر برخی تحلیلگران، الهام بخش گروه‌های معارض بود.<ref> رجوع کنید به آبراهامیان، ص۴۹۰؛ نجاتی، ج۱، ص۴۰۰؛ برای اطلاعات بیشتر رجوع کنید به جعفری، ص۳۱.</ref>

 

حسینیه ارشاد از چند جهت مورد توجه [[حکومت پهلوی]] قرار گرفت.

*سخنرانی‌های ستیزه جویانه شریعتی که به تدریج رنگ و بوی انقلابی می‌یافت و نیز تأثیر بیان و قلم او در جذب جوانان به سوی فعالیت‌های سیاسی و مبارزه<ref> در مورد ابعاد سیاسی سخنرانیهای حسینیه ارشاد و نقش سخنرانان آن در ایجاد انگیزه‌های مبارزاتی رجوع کنید به غفاری، ص۹۷؛ نراقی، ص۱۳۲ـ۱۳۳؛ عمید زنجانی، ص۲۲۹؛ مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «‌حسینیه ارشاد »، ش ۳۵۵، ص۴۲ـ۴۵، ش ۵۰۴، ص۳۳۸ـ۳۳۹؛ فوکو، ص۴۰ـ۴۱.</ref>

حکومت پهلوی از مقابله روحانیت با جریان فکری حسینیه ارشاد خرسند بود و از آن بهره برداری کرد.<ref> رجوع کنید به مرکز اسناد انقلاب اسلامی، آرشیو، «‌حسینیه ارشاد »، ش ۳۵۵، ص۸۳، ۱۲۱، ش ۵۰۵، ص۱۵۷</ref>

علاوه بر مجموعه روحانیت، مصدقی‌ها و روشنفکران غیرمذهبی نیز از منتقدان حسینیه ارشاد و شخص شریعتی بودند.<ref> رجوع کنید به شریعت رضوی، ج۲، ص۳۴۷ـ۳۵۲؛ سامی، ص۱۰؛ اکبری، ص۹ـ۱۰.</ref>

درخصوص تعطیل حسینیه ارشاد در آبان ۱۳۵۱ ــ که به دستور مستقیم [[محمدرضا پهلوی]] صورت گرفت ــ چند نظر ابراز شده که از آن جمله است:

# فشار محافل مذهبی و روحانیان بر شاه و حکومت برای تعطیل کردن حسینیه ارشاد؛ <ref> رجوع کنید به جعفریان، ص۲۸۶؛ جعفری، ص۳۳ـ۳۴</ref>

# ناکامی ساواک در بهره برداری از حسینیه ارشاد به عنوان مرکزی در برابر «‌جنبش مسلّحانه »؛ <ref> علیجانی، ص۲۶۳</ref>

# رفع نیاز حکومت به سخنرانی‎های حسینیه به عنوان جریان مخالف با روحانیت. <ref> روحانی، ج۳، ص۳۵۹.</ref>

به نظر می‌رسد عمده‌ترین دلیل برای بسته شدن حسینیه ارشاد، آگاهی یافتن حکومت از عمق و تأثیر فعالیت‌هایی بود که، به دلیل صبغه مذهبی داشتن، به آنها چندان توجه نشده بود.

 

با وجود تعطیل برنامه‌های رسمی حسینیه، توسعه و تکمیل بنای آن ادامه یافت و با استفاده از امکانات و فضای آن، اقدامات محدودی صورت گرفت از جمله: تهیه سرودهای انقلابی توسط [[حمید شاهنگیان]] و [[حسین صبحدل]]، و چاپ و تکثیر مخفیانه جزوات و کتابهای [[علی شریعتی]].<ref> میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷.</ref>

حسینیه پس از پیروزی [[انقلاب اسلامی|انقلاب]] بازگشایی شد و در آخرین انتخابات مجمع عمومی مؤسسان، ناصر میناچی مقدّم به ریاست دائم هیئت مؤسس و امنا برگزیده شد.<ref> میناچی مقدّم، مصاحبه مورخ ۱۲ آبان ۱۳۸۷؛ روزنامه رسمی کشور، ش ۱۸۳۸۶، ۲۸ فروردین ۱۳۸۷، ص۱۴.</ref>

*انتشار ده‌ها عنوان کتاب تاریخی، ادبی و دینی منتشر کرده است.<ref> افسانه عطائی، مدیر انتشارات حسینیه ارشاد، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷</ref>

* راه‌اندازی کتابخانه عمومی از تیر ۱۳۵۹ بنابه وصیت دكتر على شریعتى(تا ۱۳۸۷ش، بیش از ۱۳۰۰۰۰ جلد كتاب داشته است. <ref>  شهمیرنورى، ص ۸؛ عطائى، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷.</ref>)

 

حسینیه چندین مركز درمانى خیریه، مانند درمانگاه و بیمارستان و زایشگاه، در مناطق محروم تأسیس كرده است.<ref> شهمیرنورى، ص۸؛ عطائى، مصاحبه مورخ ۱۴ آبان ۱۳۸۷.</ref>

 

* منبع مقاله: [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=6260 دانشنامه جهان اسلام]

{{پانویس|اندازه=ریز|3}}

 

{{ستون-شروع}}