کاربر ناشناس
اسماعیل پسر امام صادق(ع): تفاوت میان نسخه‌ها
جز
بدون خلاصۀ ویرایش
Shamsoddin (بحث | مشارکتها) |
imported>Fayaz جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۹: | خط ۱۹: | ||
}} | }} | ||
{{دیگر کاربردها|اسماعیل (ابهام‌زدایی)}} | {{دیگر کاربردها|اسماعیل (ابهام‌زدایی)}} | ||
'''اسماعيل بن جعفر''' | '''اسماعيل بن جعفر''' فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]] است که [[اسماعیلیه]] او یا فرزندش [[محمد بن اسماعیل بن جعفر|محمد]] را امام پس از امام صادق(ع) می‌دانند. اما از نظر [[امامیه]] و نیز بر اساس احادیث رسیده از [[پیامبر(ص)]]، [[موسی بن جعفر(ع)]] امامِ پس از امام صادق(ع) است. اعتقاد به امامت اسماعیل سرآغاز جدایی اسماعیلیان از [[امامیه]] و شکل‌گیری [[اسماعیلیه|فرقه اسماعیلیه]] شد. | ||
درباره شخصیت اسماعیل اختلاف‌نظر وجود دارد برخی با استناد به روایات بر این باورند که وی با [[غلو|غالیان]] ارتباط داشته است. اما [[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خویی]] با توجیه این روایات و استناد به روایات دیگر وی را شخصی جلیل و مورد عطوفت پدر دانسته است. | درباره شخصیت اسماعیل اختلاف‌نظر وجود دارد برخی با استناد به روایات بر این باورند که وی با [[غلو|غالیان]] ارتباط داشته است. اما [[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خویی]] با توجیه این روایات و استناد به روایات دیگر وی را شخصی جلیل و مورد عطوفت پدر دانسته است. | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
اسماعیل در زمان حیات امام صادق(ع) از دنیا رفت و در [[بقیع]] دفن شد. امام صادق(ع) تشییع و تدفین وی را آشکارا برگزار کرد و افرادی را بر مرگش شاهد گرفت تا شبهه امامت و موعود بودن وی از بین برود. همچنین بنا بر روایات درباره زمان مرگ اسماعیل [[بداء]] رخ داده است چرا که برخی از شیعیان او را امام می‌پنداشتند و با مرگش آشکار شد که وی امام نبوده است. | اسماعیل در زمان حیات امام صادق(ع) از دنیا رفت و در [[بقیع]] دفن شد. امام صادق(ع) تشییع و تدفین وی را آشکارا برگزار کرد و افرادی را بر مرگش شاهد گرفت تا شبهه امامت و موعود بودن وی از بین برود. همچنین بنا بر روایات درباره زمان مرگ اسماعیل [[بداء]] رخ داده است چرا که برخی از شیعیان او را امام می‌پنداشتند و با مرگش آشکار شد که وی امام نبوده است. | ||
== تبارنامه == | == تبارنامه == | ||
اسماعیل فرزند [[امام صادق(ع)]] و [[فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین(ع)|فاطمه نوه امام سجاد(ع)]] است.<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۹.</ref> تاریخ تولد وی در منابع تاریخی ذکر نشده است. با این حال با استناد به تولد [[امام کاظم(ع)]] در سال [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]]<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۳.</ref> یا [[سال ۱۲۸ هجری قمری|۱۲۸ق]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> و اختلاف ۲۵ سال میان امام کاظم(ع) و اسماعیل،<ref> ابوحاتم رازی، الزینه، ص۲۸۸ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ص۶۴۸.</ref> تولد او در سال‌های اولیه قرن دوم تخمین زده شده است.<ref>حبیبی مظاهری، | اسماعیل فرزند [[امام صادق(ع)]] و [[فاطمه دختر حسین بن علی بن حسین(ع)|فاطمه نوه امام سجاد(ع)]] است.<ref> شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۰۹.</ref> تاریخ تولد وی در منابع تاریخی ذکر نشده است. با این حال با استناد به تولد [[امام کاظم(ع)]] در سال [[سال ۱۲۷ هجری قمری|۱۲۷ق]]<ref>طبری، دلائل الامامه، ۱۴۰۳ق، ص۳۰۳.</ref> یا [[سال ۱۲۸ هجری قمری|۱۲۸ق]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۶.</ref> و اختلاف ۲۵ سال میان امام کاظم(ع) و اسماعیل،<ref> ابوحاتم رازی، الزینه، ص۲۸۸ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ص۶۴۸.</ref> تولد او در سال‌های اولیه قرن دوم تخمین زده شده است.<ref>حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۸، ص۶۴۸.</ref> | ||
نسل اسماعیل از طریق فرزندانش [[محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق|محمد]] و [[علی بن اسماعیل بن جعفر الصادق|علی]] ادامه یافت.<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۱.</ref> محمد دو فرزند به نام‌های اسماعیل ثانی و جعفر اکبر داشت<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ص۱۰۱.</ref> و نسل علی بن اسماعیل نیز از فرزندی به نام محمد باقی ماند.<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۳.</ref> | نسل اسماعیل از طریق فرزندانش [[محمد بن اسماعیل بن جعفر الصادق|محمد]] و [[علی بن اسماعیل بن جعفر الصادق|علی]] ادامه یافت.<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۱.</ref> محمد دو فرزند به نام‌های اسماعیل ثانی و جعفر اکبر داشت<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ص۱۰۱.</ref> و نسل علی بن اسماعیل نیز از فرزندی به نام محمد باقی ماند.<ref>فخر رازی، الشجره المبارکه، ۱۴۰۹ق، ص۱۰۳.</ref> | ||
| خط ۳۲: | خط ۳۲: | ||
{{تبارنامه امام صادق}} | {{تبارنامه امام صادق}} | ||
==شخصیت== | ==شخصیت== | ||
به گفته [[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خویی]] رجالی شیعه (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش) درباره شخصیت اسماعیل دو دسته روایات وجود دارد. از برخی از روایات مدح او و از برخی دیگر ذمش برداشت می‌شود.<ref>نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۴-۱۲۷.</ref> بر اساس روایاتی که از آنها ذم اسماعیل برداشت شده او با [[غالیان]] همچون [[مفضل بن عمر|مفضل بن عُمَر]] و [[بسام صیرفی|بَسّام صیرَفی]] ارتباط داشت و [[امام صادق(ع)]] از این روابط ناخشنود بود.<ref> کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۵؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۵.</ref> همچنین او به محافلی رفت‌وآمد داشت که باعث می‌شد در صلاحیت‌های اخلاقی وی تردید شود.<ref> برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰.</ref> آیت‌الله خویی روایات ذم را دارای ضعف سندی و دلالی دانسته و روایات مدح را ترجیح داده است از این‌رو اسماعیل را شخصی جلیل و مورد عطوفت پدرش معرفی کرده است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۷.</ref> با این حال برخی به ارتباط اسماعیل با [[خطابیه]] و نقش آنها در شکل‌گیری [[اسماعیلیه|فرقه اسماعیلیه]] اشاره کرده‌اند. به گفته اینان [[ابوالخطاب]] و اسماعیل در زمان حیات [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، به کمک یکدیگر، عقایدی را پایه‌گذاری کردند که اساس [[اسماعیلیه]] شد<ref> لویس، The Origins of Isma'ilism، ص۴۲ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ج۹، ص۶۵۰.</ref> گفته شده دلیلی بر این ادعا وجود ندارد.<ref> حبیبی مظاهری، | به گفته [[سید ابوالقاسم خوئی|آیت‌الله خویی]] رجالی شیعه (۱۲۷۸-۱۳۷۱ش) درباره شخصیت اسماعیل دو دسته روایات وجود دارد. از برخی از روایات مدح او و از برخی دیگر ذمش برداشت می‌شود.<ref>نگاه کنید به خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۴-۱۲۷.</ref> بر اساس روایاتی که از آنها ذم اسماعیل برداشت شده او با [[غالیان]] همچون [[مفضل بن عمر|مفضل بن عُمَر]] و [[بسام صیرفی|بَسّام صیرَفی]] ارتباط داشت و [[امام صادق(ع)]] از این روابط ناخشنود بود.<ref> کشی، رجال الکشی، ۱۴۰۹ق، ص۲۴۵؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۵.</ref> همچنین او به محافلی رفت‌وآمد داشت که باعث می‌شد در صلاحیت‌های اخلاقی وی تردید شود.<ref> برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰.</ref> آیت‌الله خویی روایات ذم را دارای ضعف سندی و دلالی دانسته و روایات مدح را ترجیح داده است از این‌رو اسماعیل را شخصی جلیل و مورد عطوفت پدرش معرفی کرده است.<ref> خویی، معجم رجال الحدیث، ۱۴۱۰ق، ج۳، ص۱۲۷.</ref> با این حال برخی به ارتباط اسماعیل با [[خطابیه]] و نقش آنها در شکل‌گیری [[اسماعیلیه|فرقه اسماعیلیه]] اشاره کرده‌اند. به گفته اینان [[ابوالخطاب]] و اسماعیل در زمان حیات [[امام صادق علیه‌السلام|امام صادق(ع)]]، به کمک یکدیگر، عقایدی را پایه‌گذاری کردند که اساس [[اسماعیلیه]] شد<ref> لویس، The Origins of Isma'ilism، ص۴۲ به‌نقل از حبیبی مظاهری، «اسماعیل بن جعفر»، ج۹، ص۶۵۰.</ref> گفته شده دلیلی بر این ادعا وجود ندارد.<ref> حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ۶۵۰.</ref> همچنین ماسینیون اسلام‌شناس فرانسوی نیز ابوالخطاب را پدر معنوی اسماعیل می‌داند.<ref> نگاه کنید به بدوی، شخصیات قلقة، ص۱۹ به‌نقل از حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ص۶۴۹.</ref> البته [[قاضی نعمان مغربی|قاضی نعمان]] فقیه اسماعیلیه (۲۸۳-۳۶۳ق) نقشی برای ابوالخطاب در شکل‌گیری اسماعیلیه قائل نیست و او را بدعت‌گذار و مورد لعن امام صادق(ع) می‌داند.<ref> قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ۱۳۸۵ق، ج۱، ص۴۹-۵۰.</ref> | ||
==امامت == | ==امامت == | ||
{{اصلی|اسماعیلیه}} | {{اصلی|اسماعیلیه}} | ||
اسماعیلیه نام فرقه‌هایی است که پس از [[امام صادق(ع)]] به [[امامت]] فرزندش اسماعیل یا نواده‌اش [[محمد بن اسماعیل]] اعتقاد دارند.<ref>نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۶.</ref> به اعتقاد مبارکیه و قرامطه از فرقه‌های اسماعیلیه، امامِ پس از جعفر بن محمد، محمد بن اسماعیل است چراکه اسماعیل جانشین امام صادق(ع) بوده و چون او در زمان حیات پدرش فوت کرده، امام صادق(ع) امامت را به محمد فرزند وی سپرده است. به اعتقاد آنان پس از امامت [[حسنین(ع)]] جایز نیست که امامت از برادر به برادر منتقل شود.<ref>نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۶.</ref> [[سعد بن عبدالله اشعری]] این اعتقاد را به اسماعیلیه خالصه یا خطابیه نیز نسبت داده است.<ref> اشعری، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ش، ص۸۱.</ref> برخی از اسماعیلیه نیز معتقدند اسماعیل بن جعفر از دنیا نرفته است بلکه او [[مهدی|مهدی موعود]] است.<ref> نگاه کنید به اشعری، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ش، ص۷۹.</ref> با این حال در منابع اسماعیلی و آثار [[قاضی نعمان]]، نص روایت قطعی درباره امامت اسماعیل نیامده است.<ref> حبیبی مظاهری، | اسماعیلیه نام فرقه‌هایی است که پس از [[امام صادق(ع)]] به [[امامت]] فرزندش اسماعیل یا نواده‌اش [[محمد بن اسماعیل]] اعتقاد دارند.<ref>نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۶.</ref> به اعتقاد مبارکیه و قرامطه از فرقه‌های اسماعیلیه، امامِ پس از جعفر بن محمد، محمد بن اسماعیل است چراکه اسماعیل جانشین امام صادق(ع) بوده و چون او در زمان حیات پدرش فوت کرده، امام صادق(ع) امامت را به محمد فرزند وی سپرده است. به اعتقاد آنان پس از امامت [[حسنین(ع)]] جایز نیست که امامت از برادر به برادر منتقل شود.<ref>نگاه کنید به مفید، الفصول المختاره، ۱۴۱۳ق، ص۳۰۶.</ref> [[سعد بن عبدالله اشعری]] این اعتقاد را به اسماعیلیه خالصه یا خطابیه نیز نسبت داده است.<ref> اشعری، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ش، ص۸۱.</ref> برخی از اسماعیلیه نیز معتقدند اسماعیل بن جعفر از دنیا نرفته است بلکه او [[مهدی|مهدی موعود]] است.<ref> نگاه کنید به اشعری، المقالات والفرق، ۱۳۶۰ش، ص۷۹.</ref> با این حال در منابع اسماعیلی و آثار [[قاضی نعمان]]، نص روایت قطعی درباره امامت اسماعیل نیامده است.<ref> حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ۶۵۰.</ref> هرچند که [[جعفر بن منصور الیمن]] داعی اسماعیلی اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم احادیثی را بدون ذکر سلسله راویان، درباره امامت اسماعیل گردآورده است.<ref> جعفر بن منصور الیمن، سرائر و اسرار النطقاء، ۱۴۰۴ق، ص۲۵۶.</ref> همچنین در برخی منابع آمده است که [[فاطمیان|خلفای فاطمی]] نخست به جای اسماعیل، برادرش [[عبدالله افطح]] را امام معرفی می‌کرده‌اند سپس از این امر عدول کرده و امامت اسماعیل را مطرح ساختند.<ref> ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ۱۴۰۳ق، ص۵۹.</ref> | ||
===دیدگاه امامیه=== | ===دیدگاه امامیه=== | ||
علمای [[امامیه]] منکر وجود نص بر امامت اسماعیل بوده‌اند و روایاتی را نقل کرده‌اند که امامت اسماعیل را رد کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰-۷۱.</ref> از جمله روایات [[حدیث لوح]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ص۵۲۷-۵۲۸.</ref> و [[حدیث جابر]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۸۲.</ref> است که بر اساس آنها پیامبر(ص)، اسامی [[امامان دوازده‌گانه]] را بیان کرده است و در آنها امام پس از جعفر بن محمد، فرزندش موسی معرفی شده است نه اسماعیل. همچنین امام صادق(ع) در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|الکافی]]،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷-۳۱۱.</ref> [[ارشاد المفید|ارشاد]]،<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۶-۲۲۲.</ref> [[اعلام الوری]]<ref> طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷-۱۶.</ref> و [[بحارالانوار]]،<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۲-۲۹.</ref> بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات سیره و زمانه امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۹، ۸۱.</ref> | علمای [[امامیه]] منکر وجود نص بر امامت اسماعیل بوده‌اند و روایاتی را نقل کرده‌اند که امامت اسماعیل را رد کرده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به صدوق، کمال‌الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۷۰-۷۱.</ref> از جمله روایات [[حدیث لوح]]<ref>برای نمونه نگاه کنید به کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ص۵۲۷-۵۲۸.</ref> و [[حدیث جابر]]<ref>طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۱۸۲.</ref> است که بر اساس آنها پیامبر(ص)، اسامی [[امامان دوازده‌گانه]] را بیان کرده است و در آنها امام پس از جعفر بن محمد، فرزندش موسی معرفی شده است نه اسماعیل. همچنین امام صادق(ع) در موارد متعددی امامت موسی بن جعفر را به اصحاب نزدیک خود اعلام کرده بود. در هر یک از کتاب‌های [[الکافی (کتاب)|الکافی]]،<ref> کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۳۰۷-۳۱۱.</ref> [[ارشاد المفید|ارشاد]]،<ref> مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۱۶-۲۲۲.</ref> [[اعلام الوری]]<ref> طبرسی، اعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۷-۱۶.</ref> و [[بحارالانوار]]،<ref> مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۴۸، ص۱۲-۲۹.</ref> بابی درباره نصوص امامت موسی بن جعفر(ع) وجود دارد که به ترتیب ۱۶، ۴۶، ۱۲ و ۱۴ روایت را در این باره نقل کرده‌اند.<ref>جمعی از نویسندگان، مجموعه مقالات سیره و زمانه امام کاظم، ۱۳۹۲ش، ج۲، ص۷۹، ۸۱.</ref> | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
==وفات == | ==وفات == | ||
در منابع سال‌های ۱۳۳،<ref>ابن عنبه، عمدة الطالب، منشورات الشریف الرضی، ص۲۳۳.</ref> ۱۳۸<ref>مقریزی، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمه الفاطمیین الخلفاء، ج۱، ص۱۵.</ref> و [[سال ۱۴۵ قمری|۱۴۵ق]]<ref>نگاه کنید به جوینی، تاریخ جهانگشای، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۴۶.</ref> سال وفات اسماعیل ذکر شده است. گفته شده بنا به دلایلی همچون اشتباه در استنساخ سال ۱۳۳ق و عدم ذکر سال ۱۴۵ق در منابع کهن، سال ۱۳۸ صحیح‌تر به نظر می‌رسد. | در منابع سال‌های ۱۳۳،<ref>ابن عنبه، عمدة الطالب، منشورات الشریف الرضی، ص۲۳۳.</ref> ۱۳۸<ref>مقریزی، اتعاظ الحنفاء باخبار الائمه الفاطمیین الخلفاء، ج۱، ص۱۵.</ref> و [[سال ۱۴۵ قمری|۱۴۵ق]]<ref>نگاه کنید به جوینی، تاریخ جهانگشای، ۱۳۸۵ش، ج۳، ص۱۴۶.</ref> سال وفات اسماعیل ذکر شده است.{{یادداشت|گفته شده بنا به دلایلی همچون اشتباه در استنساخ سال ۱۳۳ق و عدم ذکر سال ۱۴۵ق در منابع کهن، سال ۱۳۸ صحیح‌تر به نظر می‌رسد.(نگاه کنید به حبیبی مظاهری، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۹، ص۶۴۸.)}} | ||
===آشکارسازی مرگ === | ===آشکارسازی مرگ === | ||