خزیمه بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

مادرش، کبْشَة دختر اَوْس، از [[بنی ساعده]] بود.<ref>ابن کلبی، جمهرةالنسب، ص۶۴۲-۶۴۳؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ نووی، تهذیب الاسماء، ج۱، ص۱۷۵.</ref> [[کنیه]] خزیمه را ابوعماره نوشته‌اند.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، ۱۴۱۲، ج۲، ص۲۷۸</ref> از زندگی وی پیش از اسلام خبری در دست نیست.

زمان اسلام آوردن وی مورد اختلاف است. برخی اسلام وی را پیش از [[غزوه بدر]]([[سال دوم هجری]])<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۸۸؛ ابن حجر، ج۱، ص۱۹۳؛ مزی،ج۸، ص۲۴۳.</ref> و گروهی پس از آن و پیش از [[غزوه احد]]([[سال سوم هجری قمری|سال سوم]]) دانسته‌اند.<ref> صفدی، ج۴، ص۳۶۲</ref> او پس از اسلام آوردن به همراه [[عمیر بن عدی بن خرشه]] مأمور شکستن بت‌های قبیله خود شد.<ref>ابن سعد،ج۴، ص۲۷۹.</ref>

خزیمة بن ثابت به لقب ذوالشهادتین معروف است،<ref>ابن کلبی، جمهرةالنسب، ص۶۴۳.</ref> زیرا در جریان گواهی خواستن بر صحت یک دادوستد، شهادت داد و [[رسول خدا]] شهادت او را به منزله شهادت دو شاهد عادل پذیرفت. گواهی خزیمه درباره اسبی از پیامبر، به نام مُرْتَجِز، بود<ref>ابن قتیبه، ص۱۴۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۴</ref> که پیامبر آن را از یک اعرابی خرید؛ اما آن اعرابی معامله را به تحریک برخی منافقان انکار کرد و خزیمه به نفع رسول خدا شهادت داد. پیامبر از او پرسید: «چگونه شهادت می‌دهی، در حالی که تو همراه ما نبودی؟». خزیمه پاسخ داد: «من می‌دانم که تو جز حق نمی‌گویی، چگونه تو را در آوردن دینی از جانب خدا تصدیق کنیم، ولی ادعایت بر خرید اسبی از یک اعرابی پلید را تصدیق نکنیم؟». پس از آن، پیامبر فرمود: «هر که خزیمه به نفع یا برضد وی برای او شهادت دهد، او را بس است».<ref>ابن سعد، ج۴، ص۳۷۸-۳۷۹؛ کلینی، ج۷، ص۴۰۱؛ مقدسی، ج۵، ص۲۴-۲۵؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref> ظاهراً این شهادت ناشی از [[ایمان]] استوار خزیمه به رسول خدا و اسلام بوده است.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ص۲۷۸-۲۷۹</ref> این امر موجب موقعیتی بس ارزشمند برای خزیمه شد و مردم [[مدینه]] اعم از [[اوس و خزرج]] بدین امر افتخار می‌کردند. مردم اوس می‌گفتند: «کسی که پیامبر خدا شهادت او را به مثابه شهادت دو نفر قرار داد، از میان ماست».<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۷۸؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ص۲۷۹</ref>

خزیمة بن ثابت از مسلمانانی بود که در [[غزوه بدر]] و جنگ‌ها و غزوات پس از آن شرکت کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref> به روایتی، وی نخستین بار در [[غزوه احد]] حضور یافت،<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> هر چند نویسندگان مَغازی نام وی را در شمار یاران پیامبر در غزوۀ احد یاد نکرده‌اند و گفته شده است که وی پس از غزوۀ احد در غزوات حضور یافت.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۵۵۷</ref> در هنگام [[فتح مکه]]، خزیمة بن ثابت پرچم طایفه [[بنی خطمه]] را حمل می‌کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸.</ref> برخی منابع [[اهل سنت]] نقل کرده‌اند وی در خواب دید که بر پیشانی پیامبر(ص) [[سجده]] می‌کند، وقتی خواب خود را باز گو کرد پیامبر ضمن تصدیق رؤیای وی به خزیمه اجازه داد بر پیشانی حضرت سجده کند.<ref>ابن سعد، ج۴، ص۲۸۱؛ فسوی، ج۱، ص۳۸۰</ref>

خزیمة بن ثابت در [[جنگ موته]] ([[سال ۸ هجری قمری|سال ۸]]) حضور یافت.<ref>ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۵۹؛ ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> خزیمه در این کارزار در نبردی تن به تن یکی از رومیان را کشت و جواهری را از وی به غنیمت گرفت که بعدها با فروش آن نخلستانی در بین بنی خطمه خرید.<ref>واقدی، ج۲، ص۷۶۹؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۲، ص۴۸۵. </ref>

خزیمة بن ثابت، همچون برخی دیگر از اصحاب، پس از رحلت [[پیامبر اسلام]] به همراه اکثر [[بنی هاشم]] در امر [[خلافت]] به [[علی(ع)]] رجوع کرد و خلافت [[ابوبکر]] را نپذیرفت و در این‌باره با ابوبکر محاجه کرد. خزیمه شهادت داد که پیامبر در روز [[غدیر خم]] فرمود، '''من کنت مولاه فهذا علی مولاه''' و به [[ولایت]] و برادری و جانشینی علی(ع) گواهی داد.<ref>یعقوبی، ج۲، ص۱۷۹؛ ابن بابویه، ص۵۳؛ طوسی، ۱۳۴۸، ص۳۸، ۴۵</ref>

:::ای ابوبکر! آیا می‌دانی که رسول خدا(ص) گواهی مرا به تنهایی پذیرفت؟ ابوبکر پاسخ داد: بله. خزیمه گفت: پس من گواهی می‌دهم بخدا که از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌گفت: «[[اهل بیت]] من میان حق و باطل جدا می‌کنند و آنان پیشوایانی هستند که بدان‌ها اقتدا می‌شود.».<ref>الصدوق، کتاب الخصال، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۴.</ref>

از سوی دیگر گزرارش‌هایی مبنی بر همکاری وی با ابوبکر در جریان جمع‌آوری قرآن وجود دارد.<ref>ابن عساکر، ج۱۵، ص۳۹۰.</ref> از نقش خزیمه در رویدادهای عصر [[خلیفه دوم]] و [[خلیفه سوم|سوم]] اطلاعی در دست نیست.

خزیمه در جریان بیعت با [[علی (ع)]] در سخنانی او را شایسته‌ترین برای خلافت، برترین اشخاص از جهت ایمان، داناترین نسبت به خدا و نزدیکترین به [[رسول خدا]] معرفی کرد.<ref>یعقوبی، ج۱، ص۱۷۸ و نیز نک:ابن سعد، ج۳، ص۳۱.</ref> وی اشعاری در این‌باره سرود.<ref> مجلسی، ج۳۲، ص۳۴.</ref>

وی دردر [[جنگ جمل]] ([[سال ۳۶ هجری قمری|سال ۳۶]]) نقشی مهم ایفا کرد. درحالی که عمامه‌ای زرد رنگ بر سر و لباسی سفید بر تن داشت، فرماندهی هزار سوار را به عهده داشت و پرچم نیز در دست وی بود.<ref>مسعودی، ج۲، ص۳۵۹. </ref> هنگامی که امام علی(ع) از سران فتنه جمل [[زبیر بن عوام|زبیر]]، [[طلحه بن عبید الله|طلحه]]، [[عایشه]] و [[یعلی بن منیه]] گلایه کرد، خزیمه از جای برخاسته و آنها را پیمان شکن و غدار و فروتر از امیرالمؤمنین خوانده و شعری در این‌باره سرود.<ref>ابن اعثم کوفی، ج۲، ص۲۶۳-۲۶۴.</ref> در هنگام آغاز جنگ نیز با خواندن رجز با رشادت به نبرد پرداخت.<ref> همو، ج۲، ص۴۸۱.</ref>

در همین جنگ وقتی [[محمد حنفیه]] که پرچمدار بود در اجرای فرمان حمله علی(ع) مبنی بر آغاز نبرد، حمله مورد انتظار حضرت را انجام نداد و امام با ناراحتی پرچم را از وی گرفت<ref>مسعودی، ج۱، ص۳۲۰</ref> با وساطت خزیمه پرچم به محمد برگردانده شد و حضرت، خزیمه و گروهی دیگر از [[جنگ بدر|بدریان]] را همراه وی ساخت. پس از جنگ، خزیمه در سخنانی از رشادت و جنگاوری محمد تمجید کرد.<ref>ابن ابی الحدید، ج۱، ص۲۴۲-۲۴۳.</ref> برخی از منابع ضمن تایید حضور خزیمه از جنگ نکردن یاد کرده‌اند.<ref> ابن عساکر،ج۴۳، ص۴۷۱.</ref> که با گزارش‌های موثق دیگر مبنی بر شرکت فعالانه وی در نبرد همخوانی ندارد.

خزیمه در [[جنگ صفّین]] از بزرگان سپاه امام بود. وی که در آن هنگام پیری ریش سپید بود، با ایمان به حقانیت [[امام علی(ع)]]، سرسختانه با سپاهیان [[معاویه]] جنگید و از فریب‌کاری معاویه سستی به خود راه نداد.<ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵؛ امین، ج۶، ص۳۱۹</ref> در جنگ صفّین، پس از آنکه [[عمار یاسر]] به [[شهادت]] رسید، خزیمةبن ثابت به چادر خویش رفت، [[غسل]] کرد و سپس به میدان جنگ آمد و چندان نبرد کرد تا به شهادت رسید.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۳۲، ۲۶۳؛ طوسی، ص۵۲-۵۳؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۷۰</ref>

خزیمةبن ثابت از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] روایت کرده است که عمار بن یاسر به دست گروهی ستمکار کشته خواهد شد.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۲۵۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ص۲۷۹</ref> [[شهادت]] خزیمةبن ثابت در [[سال ۳۷ هجری قمری|سال ۳۷]]،<ref>ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸</ref> در مرحله‌ای از جنگ صفّین روی داد که آتش پیکار بسیار شدید شد و به «[[یوم وقعة الخمیس]]» معروف گشته است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۶۲-۳۶۳</ref> امام علی(ع) خزیمة بن ثابت را جزو شهدای [[جنگ صفین|صفّین]] و از برادران خویش یاد کرده که تا آخر بر راه حق پایدار ماندند.<ref>نهج البلاغة، خطبه ۱۸۲، ص۱۹۲</ref> بنابراین با توجه به روایات پیشین، اینکه خزیمةبن ثابت در [[جنگ جمل]] و در جنگ صفّین تا قبل از شهادت عمار، جنگ نمی‌کرده است،<ref>ابن سعد، ج۳، ص۲۵۹؛ ابن عبدالبرّ، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، ۱۳۸۵، ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۳، ص۳۲۵</ref> صحت ندارد.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۳</ref>

برخی راویان گفته‌اند که خزیمةبن ثابت در زمان [[عثمان]] درگذشت و آن کسی که در صفّین حضور داشت، فرد دیگری همنام او بود،<ref>طبری، ج۴، ص۴۴۷؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۷۱-۳۷۲</ref> اما [[شهادت]] خزیمة بن ثابت در صفّین، طبق روایات عام و خاص، متواتر است و انکار شهادت خزیمه در صفّین، در واقع تلاشی از سوی معاندان برای بیان این مطلب است که مجاهدان [[بدر]]، [[علی(ع)]] را در صفّین یاری نکرده‌اند.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۲</ref> به‌علاوه، غالب مورخان همچون [[خطیب بغدادی]] و [[ابن ابی الحدید]]، گفته‌اند ذوالشهادتین همان خزیمة بن ثابت است و با استناد به کتب انساب، در میان انصار هیچ مرد دیگری به نام خزیمة بن ثابت نبوده است، این نظر که خزیمه فردی غیر از ذوالشهادتین است، در حقیقت ناشی از تعصب‌های برخاسته از تبلیغات [[امویان]] است.<ref>ابن ابی الحدید، ج۱۰، ص۱۰۹؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۸۰؛ امین، ج۶، ص۳۱۷-۳۱۸</ref>

خزیمةبن ثابت در زمره راویان [[حدیث]] و از ثقات است و بدون واسطه از [[رسول خدا(ص)]] حدیث نقل کرده است.<ref>ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۵۸، ۳۶۶؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref> کسانی نیز از خزیمةبن ثابت روایت کرده‌اند که بعضی از آنان عبارت‌اند از:

#[[عطاء بن یسار]]<ref>ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۵۵۶</ref>

از خزیمة بن ثابت، ۳۸ [[حدیث]] از [[رسول خدا]] روایت شده که در مجامع حدیثی آمده است.<ref>نووی، تهذیب الاسماء، ج۱، ص۱۷۶.</ref>

خزیمة بن ثابت ذوق شاعری نیز داشت و اشعار بسیاری به او منسوب است. بعضی او را در زمرۀ شعرای [[شیعه]] برشمرده‌اند. خزیمه که در وقایعی چون [[سقیفه بنی ساعده]]، [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفّین]] حاضر بوده، در تفضیل و ستایش [[امیرالمؤمنین]] [[علی(ع)]] و حمایت از آن حضرت اشعار فراوانی سروده است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۹۸؛ ابن شهرآشوب، ج۲، ص۲۱۱، ۳۲۰، ۳۴۵، ۳۶۲، ۳۷۵-۳۷۶؛ ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۵-۱۴۶، ج۱۳، ص۲۳۱</ref>

در جریان شهادت خزیمه در صفین از دختری به نام ضُبیعه یا نعیمه نام برده شده که در شهادت پدرش مرثیه خواند.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۶۵-۳۶۶</ref> در شرح حال خزیمه به داشتن دختری به این نام اشاره نشده و دختر عماره به نام نعیمه معرفی شده است.

ابن فندق یعلی بن زید طبری ([[سال ۴۹۹ هجری قمری|۴۹۹]]-[[سال ۵۶۵ هجری قمری|۵۶۵]]ق) مورخ قرن ششم از نسل خزیمه بن ثابت بود.<ref>مصطفی بن قحطان الحبیب، ص۹۰</ref> محل قبر خزیمة بن ثابت در صفّین ناشناخته است.<ref>هروی، ص۶۲</ref>

{{پانویس2}}

* ابن اثیر، اُسْد الغابة فی معرفة الصحابة، چاپ محمدابراهیم بنا و محمداحمد عاشور و محمود عبدالوهاب فاید، قاهره ۱۳۹۰-۱۳۹۳.

* ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، چاپ علی محمد بجاوی، بیروت ۱۴۱۲.

* ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، چاپ صدقی جمیل عطار، بیروت ۱۴۱۵.

* ابن سعد (بیروت).

* ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، چاپ علی شیری، بیروت ۱۴۱۵.

* ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۳۸۸.

* مقدسی، مطهر بن طاهر، البدء و التاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۹۱۶.

* نووی، محی الدین، تهذیب الاسماء و اللغات، مصر، ادارة الصباعة المنیریة (افست تهران).