خزیمه بن ثابت: تفاوت میان نسخه‌ها

{{اطلاعات صحابه

'''خُزَیمَة بن ثابِت بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری '''، از [[صحابه|اصحاب]] [[پیامبر اکرم]](ص) و یاران [[حضرت علی]](ع) بود و از جمله کسانی است که در گرویدن به اسلام و پیامبر(ص)، بر تمامی افراد قبیله خویش سبقت گرفت، وی در [[جنگ صفین]] در رکاب حضرت علی(ع) به شهادت رسید.

خُزَیمَة بن ثابِت، بن فاکه بن ثَعْلَبَة بن ساعده انصاری، اهل [[مدینه]]، از قبیله [[اوس و خزرج|اوس]] و طایفه [[بنی خطبه|بنی خَطْمَه]]، از اصحاب برجسته [[محمد(ص) |پیامبر اسلام(ص)]] و از یاران مشهور [[حضرت علی(ع)]] بود.

زمان اسلام آوردن وي مورد اختلاف است. برخي اسلام وي را پيش از نبرد بدر(سال دوم هجري)<ref>ابن عبدالبر، ج2، ص488؛ ابن حجر، ج1، ص193؛ مزی،ج8، ص243. </ref> و گروهي پس از آن و پيش از نبرد احد(سال سوم) دانسته اند .<ref> صفدی، ج4، ص362</ref> او پس از اسلام آوردن به همراه عمير بن عدي بن خرشه مأمور شکستن بتهاي قبيله خود شد. <ref>ابن سعد،ج4، ص279.</ref>  وی به جز بدر در همه غزوات و نیز نبرد موته حضور داشت.<ref>ابن عبدالبر، ج2، ص448؛ ابن اثیر، ج1، ص610؛ذهبی، ج3، ص564. </ref>

خزیمة بن ثابت به لقب ذوالشهادتین معروف است، <ref>ابن کلبی، ص۶۴۳</ref> زیرا در جریان گواهی خواستن بر صحت یک دادوستد، شهادت داد و [[رسول خدا]] شهادت او را به منزله شهادت دو شاهد عادل پذیرفت که ظاهراً ناشی از [[ایمان]] استوار خزیمه به رسول خدا و اسلام بوده است.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ص۲۷۸ـ۲۷۹</ref> این امر موجب موقعیتی بس ارزشمند برای خزیمه شد و مردم مدینه اعم از [[اوس و خزرج]] بدین امر افتخار می‌کردند. مردم اوس می‌گفتند: «‌کسی که پیامبر خدا شهادت او را به مثابه شهادت دو نفر قرار داد، از میان ماست.‌» <ref>ذهبی، ج۲، ص۴۷۸؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییزالصحابة، ص۲۷۹</ref> گواهی خزیمه درباره اسبی از پیامبر، به نام مُرْتَجِز، بود<ref>ابن قتیبه، ص۱۴۹؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۳۱۴</ref> که پیامبر آن را از یک اعرابی خرید، اما آن اعرابی معامله را انکار کرد و خزیمه به نفع رسول خدا شهادت داد. پیامبر از او پرسید، چگونه شهادت می‌دهی، در حالی که تو همراه ما نبودی؟ خزیمه پاسخ داد، من می‌دانم که تو جز حق نمی‌گویی. پس از آن، پیامبر فرمود هر که خزیمه به نفع یا برضد وی برای او شهادت دهد، او را بس است.<ref>ابن سعد، ج۴، ص۳۷۸ـ۳۷۹؛ کلینی، ج۷، ص۴۰۱؛ مقدسی، ج۵، ص۲۴ـ۲۵؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref>

خزیمةبن ثابت از مسلمانانی بود که در [[غزوه بدر]] و جنگ‌ها و غزوات پس از آن شرکت کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳</ref> به روایتی، وی نخستین بار در [[غزوه احد]] حضور یافت، <ref>ذهبی، ج۲، ص۴۸۵</ref> هر چند نویسندگان مَغازی نام وی را در شمار یاران پیامبر در غزوۀ احد یاد نکرده‌اند و گفته شده است که وی پس از غزوۀ احد در غزوات حضور یافت.<ref>ابن اثیر، اُسْد الغابة، ج۲، ص۱۳۳؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۵۵۷</ref> در هنگام [[فتح مکه]]، خزیمة بن ثابت پرچم طایفه [[بنی خطمه]] را حمل می‌کرد.<ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸</ref>به نقلي وي در خواب ديد که بر پيشاني پيامبر (ص) سجده کرده و وقتي خواب را باز گو کرد پيامبر ضمن تصديق رؤياي وي به خزيمه اجازه داد بر پيشاني مبارک آن حضرت سجده کند.<ref>ابن سعد، ج4، ص281؛ فسوی، ج1، ص380</ref>

برخي از منابع از حضور خزيمه در سقيفه بني ساعده خبر داده اند. به گزارش اين منابع خزيمه در اين اجتماع به عنوان اولين سخنران به بيان فضائل انصار پرداخت و از آنها خواست که با مردي بيعت کنند که قريش از وي حساب برده و انصار از آسيبش در امان باشند.<ref>ابن اعثم کوفی، ج1، ص70. </ref>

نام خزیمه در میان ۱۲ نفری ذکر شده است که خلافت [[ابوبکر بن ابی قحافه|ابوبکر]] را انکار کردند و هر کدام با سخنانی از وی خواستند که از خلافت صرف نظر کند. سخنان خزیمه به ابوبکر چنین نقل شده است:‌ای ابوبکر! آیا می‌دانی که رسول خدا(ص) گواهی مرا به تنهایی پذیرفت؟ ابوبکر پاسخ داد: بله‍. خزیمه گفت:

:پس من گواهی می‌دهم بخدا که از رسول خدا(ص) شنیدم که می‌گفت: «‌[[اهل بیت]] من میان حق و باطل جدا می‌کنند، و آنان پیشوایانی هستند که بدانها اقتدا می‌شود.‌» <ref>الصدوق، کتاب الخصال، ج۲، ص۴۶۱-۴۶۴.</ref>.

از سوی دیگر گزرارشهایی مبنی بر همکاری وی با ابوبکر در جریان جمع آوری قرآن وجود دارد. ابن عساکر، ج15، ص390.

از نقش خزيمه در رويدادهاي عصر خليفه دوم و سوم اطلاعی در دست نیست.

خزيمه در جريان بيعت با علی علیه السلام در سخناني او را شايسته ترين براي خلافت، برترين اشخاص از جهت ايمان، داناترين نسبت به خدا، و نزديکترين به رسول خدا معرفي کرد.<ref>يعقوبي، ج1، ص178 و نیز نک:ابن سعد، ج۳، ص۳۱.</ref> وی اشعاری در این باره سرود.<ref> مجلسی، ج32، ص34.</ref>

وي دردر [[جنگ جمل]] (سال ۳۶) نقشي مهم ايفا کرد. درحالي که عمامه اي زرد رنگ بر سر و لباسي سفيد بر تن داشت فرماندهي هزار سوار را به عهده داشت و پرچم نيز در دست وي بود. <ref>مسعودی، ج2، ص359. </ref> هنگامي که امام علي(ع) از سران فتنه جمل زبير، طلحه، عايشه و يعلي بن منيه گلايه کرد، خزيمه از جاي برخاسته و آنها را پيمان شکن و غدار و فروتر از اميرالمؤمنين خوانده و شعري در اين باره سرود. <ref>ابن اعثم کوفی، ج2، ص263-264.</ref> در هنگام آغاز جنگ نيز با خواندن رجز با رشادت به نبرد پرداخت .<ref> همو، ج2، ص481.</ref>

در همين جنگ وقتي محمد حنفيه که پرچمدار بود در اجراي فرمان حمله علي (ع) مبني بر آغاز نبرد، حمله مورد انتظار حضرت را انجام نداد و امام با ناراحتي پرچم را از وي گرفت <ref>مسعودی ج1، ص320</ref> با وساطت خزيمه پرچم به محمد برگردانده شد و حضرت خزيمه و گروهي ديگر از بدريان را همراه وي ساخت. پس از جنگ، خزيمه در سخناني از رشادت و جنگاوري محمد تمجيد کرد.<ref>ابن ابي الحديد، ج1، ص242-243.</ref> برخي از منابع ضمن تاييد حضور خزيمه از عدم پرداختن وي به نبرد ياد کرده اند <ref> ابن عساکر،ج43، ص471.</ref> که با گزارشهاي موثق ديگر مبني بر شرکت فعالانه وي در نبرد همخواني ندارد.

خزیمةبن ثابت از [[پیامبر اسلام|پیامبر]] روایت کرده است که، عماربن یاسر به دست گروهی ستمکار کشته خواهد شد.<ref>ابن سعد، ج۳، ص۲۵۹؛ ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ص۲۷۹</ref> [[شهادت]] خزیمةبن ثابت در سال ۳۷، <ref>ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸</ref> در مرحله‌ای از جنگ صفّین روی داد که آتش پیکار بسیار شدید شد و به «‌[[یوم وقعة الخمیس]]‌» معروف گشته است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۶۲ـ۳۶۳</ref> امام علی(ع) خزیمة بن ثابت را جزو شهدای [[جنگ صفین|صفّین]] و از برادران خویش یاد کرده که تا آخر بر راه حق پایدار ماندند.<ref>نهج البلاغة، خطبه ۱۸۲، ص۱۹۲</ref> بنابراین با توجه به روایات پیشین، اینکه خزیمةبن ثابت در [[جنگ جمل]] و در جنگ صفّین تا قبل از شهادت عمار، جنگ نمی‌کرده است، <ref>ابن سعد، ج۳، ص۲۵۹؛ ابن عبدالبرّ، ج۲، ص۴۴۸؛ ابن اثیر، ۱۳۸۵، ابن حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب؛ ج۳، ص۳۲۵</ref> صحت ندارد.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۳</ref>

برخی راویان گفته‌اند که خزیمةبن ثابت در زمان [[عثمان]] درگذشت و آن کسی که در صفّین حضور داشت، فرد دیگری همنام او بود، <ref>طبری، ج۴، ص۴۴۷؛ ابن عساکر، ج۱۶، ص۳۷۱ـ۳۷۲</ref> اما [[شهادت]] خزیمة بن ثابت در صفّین، طبق روایات عام و خاص، متواتر است و انکار شهادت خزیمه در صفّین، در واقع تلاشی از سوی معاندان برای بیان این مطلب است که مجاهدان [[بدر]]، [[علی(ع)]] را در صفّین یاری نکرده‌اند.<ref>تستری، ج۴، ص۱۷۲</ref> به علاوه، غالب مورخان همچون [[خطیب بغدادی]] و [[ابن ابی الحدید]]، گفته‌اند ذوالشهادتین همان خزیمة بن ثابت است و با استناد به کتب انساب، در میان انصار هیچ مرد دیگری به نام خزیمة بن ثابت نبوده است، این نظر که خزیمه فردی غیر از ذوالشهادتین است، در حقیقت ناشی از تعصب‌های برخاسته از تبلیغات [[امویان]] است.<ref>ابن ابی الحدید، ج۱۰، ص۱۰۹؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج۲، ص۲۸۰؛ امین، ج۶، ص۳۱۷ـ۳۱۸</ref>

خزیمةبن ثابت ذوق شاعری نیز داشت و اشعار بسیاری به او منسوب است. بعضی او را در زمرۀ شعرای [[شیعه]] برشمرده‌اند. خزیمه که در وقایعی چون [[سقیفه بنی ساعده]]، [[جنگ جمل|جمل]] و [[جنگ صفین|صفّین]] حاضر بوده، در تفضیل و ستایش [[امیرالمؤمنین]] [[علی(ع)]] و حمایت از آن حضرت اشعار فراوانی سروده است.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۹۸؛ ابن شهرآشوب، ج۲، ص۲۱۱، ۳۲۰، ۳۴۵، ۳۶۲، ۳۷۵ـ۳۷۶؛ ابن ابی الحدید، ج۱، ص۱۴۵ـ۱۴۶، ج۱۳، ص۲۳۱</ref>

خزيمه دوهمسر به نامهاي جميله دختر زيد بن خالد از بني قوقل و صفيه دختر عامر از بني خطمه داشت. عبدالرحمن و عبدالله از همسر اول و عماره از صفيه متولد شدند .

در جريان شهادت خزيمه در صفين از دختري به نام ضُبيعه يا نعيمه نام برده شده که در شهادت پدرش مرثيه خواند.<ref>نصربن مزاحم، ص۳۶۵ـ۳۶۶</ref> در شرح حال خزيمه به داشتن دختري به اين نام اشاره نشده و دختر عماره به نام نعيمه معرفي شده است.

ابن فندق يعلي بن زيد طبري(499-565ق) مورخ نامي قرن ششم از نسل خزيمه بن ثابت بود.<ref>مصطفى بن قحطان الحبيب، ص90</ref>

محل قبر خزیمةبن ثابت در صفّین ناشناخته است.<ref>هروی، ص۶۲</ref>

{{پانویس|اندازه=ریز|3}}

{{یاران امام علی (ع)}}