کاربر ناشناس
تکیه: تفاوت میان نسخهها
جز
لینک سازی خانقاه
جز (تمیز کاری) |
imported>Shadiba جز (لینک سازی خانقاه) |
||
خط ۱۲: | خط ۱۲: | ||
==پیشینه تکیه در ایران== | ==پیشینه تکیه در ایران== | ||
در ایران تکیه در معانی مختلف، کاربرد گستردهای داشته است. عبدالرحیم ضرّابی در تاریخ [[کاشان]] از احداث مراکز بسیاری برای اسکان و پذیرایی از فقیران و [[صوفیان]]، توسط امیر بهلول دُنبَلی (متوفی ۷۶۲)، یاد کرده و آن مکانها را تکایا نامیده است.<ref>ضرابی، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۳۳۸.</ref> میرحیدر تونی (متوفی ۸۳۰ق)، پیشوای [[حیدریه]]، شاخهای از سلسله [[قلندریه]]، در شهرها تکیه میساخت و درویشی از مریدان خود را در آنجا ساکن میکرد.<ref>ابن کربلائی، روضات الجنات، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۴۶۷.</ref> این گفته نصرآبادی<ref>نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ۱۲۷۸ش، ص۴۳۰.</ref> که [[شاه عباس]] عنوان «بابایی» تکیه حیدر را در [[اصفهان]] به بابا سلطان قمی، متخلص به لوایی، داده است، این گمان را تقویت میکند که میان لقب بابا (عنوان درویشان قلندریه و حیدریه) و تکیه ارتباطی وجود داشته و شاید در ایران به خانقاههای حیدری، قلندری و بکتاشی تکیه میگفتهاند. اشاره صریحی وجود دارد که تکیه، خانقاهِ سلسله [[خاکساریه]] است.<ref>چهاردهی، خاکسار و اهل حق، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۵.</ref> | در ایران تکیه در معانی مختلف، کاربرد گستردهای داشته است. عبدالرحیم ضرّابی در تاریخ [[کاشان]] از احداث مراکز بسیاری برای اسکان و پذیرایی از فقیران و [[صوفیان]]، توسط امیر بهلول دُنبَلی (متوفی ۷۶۲)، یاد کرده و آن مکانها را تکایا نامیده است.<ref>ضرابی، تاریخ کاشان، ۱۳۵۶ش، ص۳۳۸.</ref> میرحیدر تونی (متوفی ۸۳۰ق)، پیشوای [[حیدریه]]، شاخهای از سلسله [[قلندریه]]، در شهرها تکیه میساخت و درویشی از مریدان خود را در آنجا ساکن میکرد.<ref>ابن کربلائی، روضات الجنات، ۱۳۴۴ش، ج۱، ص۴۶۷.</ref> این گفته نصرآبادی<ref>نصرآبادی، تذکره نصرآبادی، ۱۲۷۸ش، ص۴۳۰.</ref> که [[شاه عباس]] عنوان «بابایی» تکیه حیدر را در [[اصفهان]] به بابا سلطان قمی، متخلص به لوایی، داده است، این گمان را تقویت میکند که میان لقب بابا (عنوان درویشان قلندریه و حیدریه) و تکیه ارتباطی وجود داشته و شاید در ایران به [[خانقاه|خانقاههای]] حیدری، قلندری و بکتاشی تکیه میگفتهاند. اشاره صریحی وجود دارد که تکیه، خانقاهِ سلسله [[خاکساریه]] است.<ref>چهاردهی، خاکسار و اهل حق، ۱۳۶۸ش، ص۱۸۵.</ref> | ||
با تحول بخشی از سلسلهها و شکل گیری [[آیین فتوت]]، در نحوه اداره و کاربری و فضای تکیهها تغییراتی رخ داد و چون ورزش کردن نیز به دیگر مراسم معمول در تکیهها افزوده شد، <ref>کیانی، تاریخ خانقاه در ایران، ۱۳۶۹ش، ص۳۲۶.</ref> تکیهها وسیعتر گردیدند. در متون متعلق به آیین فتوت دادهها و تفاسیر خاص فتیان درباره تکیه بیان شده است. از جمله در فتوت نامه سلطانی فصل کوتاهی درباره تکیه و آداب ورود به آن و شرایط اداره آن آمده است.<ref>نگاه کنید به: کاشفی، فتوتنامه سلطانی، ۱۳۵۰ش، ص۲۲۰ـ ۲۲۵.</ref> به نوشته کاشفی، تکیه علاوه بر محل گرد آمدن [[صوفیان]] و [[فتوت|فتیان]]، نوعی مهمانپذیر نیز بوده است که مسافران و البته بیشتر اهل [[طریقت]] در آن میآسودند. وی حتی، از واژه تکیه قرائتی صوفیانه دارد و حروف این کلمه را به ترتیب نشانه [[توکل]]، کَرَم، یکرنگی و هواداری از درویشان و مسافران میداند.<ref>ص ۲۲۱.</ref> | با تحول بخشی از سلسلهها و شکل گیری [[آیین فتوت]]، در نحوه اداره و کاربری و فضای تکیهها تغییراتی رخ داد و چون ورزش کردن نیز به دیگر مراسم معمول در تکیهها افزوده شد، <ref>کیانی، تاریخ خانقاه در ایران، ۱۳۶۹ش، ص۳۲۶.</ref> تکیهها وسیعتر گردیدند. در متون متعلق به آیین فتوت دادهها و تفاسیر خاص فتیان درباره تکیه بیان شده است. از جمله در فتوت نامه سلطانی فصل کوتاهی درباره تکیه و آداب ورود به آن و شرایط اداره آن آمده است.<ref>نگاه کنید به: کاشفی، فتوتنامه سلطانی، ۱۳۵۰ش، ص۲۲۰ـ ۲۲۵.</ref> به نوشته کاشفی، تکیه علاوه بر محل گرد آمدن [[صوفیان]] و [[فتوت|فتیان]]، نوعی مهمانپذیر نیز بوده است که مسافران و البته بیشتر اهل [[طریقت]] در آن میآسودند. وی حتی، از واژه تکیه قرائتی صوفیانه دارد و حروف این کلمه را به ترتیب نشانه [[توکل]]، کَرَم، یکرنگی و هواداری از درویشان و مسافران میداند.<ref>ص ۲۲۱.</ref> | ||
خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
[[قاهره]] نیز تکایای قدیمی با موقوفات بسیار داشته است، از جمله تکایای مولویه (بنا در ۷۱۵ـ۷۲۱)، بکتاشیه یا تکیه عبداللّه مغاوری (متوفی ۸۵۷)، الجُلشَنی (گلشنی) متعلق به طریقت قادریه (بنا در ۹۲۶ـ۹۳۱)، سلیمانیه (بنا در ۹۵۰)، دَمَه، قصرالعین، ازبک، بخاراییه، سیده رقیه، سیده نفیسه|سید نفیسه، حسن بن الیاس رومی، <ref>پیرزاده نائینی، سفرنامه حاجی پیرزاده، ۱۳۴۲ش، ج۱، ص۱۶۵، مصطفی، ص۲۳ـ۲۴؛ یونگ، نمایة عمومی ذیل تکیه؛ مبارک، الخطط التوفیقیة الجدیدة لمصر القاهرة، ۱۹۸۰م، ج۲، ص۱۸۷، ۱۹۰، ۲۸۴؛ رزق، خانقاوات الصوفیة فی مصر، ۱۹۹۷م، ص۱۰۴.</ref> تکایای قاهره بیشتر به صوفیان ایرانی و ترک اختصاص داشت. | [[قاهره]] نیز تکایای قدیمی با موقوفات بسیار داشته است، از جمله تکایای مولویه (بنا در ۷۱۵ـ۷۲۱)، بکتاشیه یا تکیه عبداللّه مغاوری (متوفی ۸۵۷)، الجُلشَنی (گلشنی) متعلق به طریقت قادریه (بنا در ۹۲۶ـ۹۳۱)، سلیمانیه (بنا در ۹۵۰)، دَمَه، قصرالعین، ازبک، بخاراییه، سیده رقیه، سیده نفیسه|سید نفیسه، حسن بن الیاس رومی، <ref>پیرزاده نائینی، سفرنامه حاجی پیرزاده، ۱۳۴۲ش، ج۱، ص۱۶۵، مصطفی، ص۲۳ـ۲۴؛ یونگ، نمایة عمومی ذیل تکیه؛ مبارک، الخطط التوفیقیة الجدیدة لمصر القاهرة، ۱۹۸۰م، ج۲، ص۱۸۷، ۱۹۰، ۲۸۴؛ رزق، خانقاوات الصوفیة فی مصر، ۱۹۹۷م، ص۱۰۴.</ref> تکایای قاهره بیشتر به صوفیان ایرانی و ترک اختصاص داشت. | ||
در [[مصر]] تمایز اصلی میان خانقاه و تکیه را که بویژه پس از دوره عثمانی در این سرزمین رایج شد، وجود آرامگاه دراویش در تکیه گفتهاند.<ref>رزق، ص۱۰۳.</ref> همچنین اغلب در کنار تکیه مسجدی کوچک و سبیل (سقاخانه) قرار میگرفت.<ref>دايرة المعارف اسلام، چاپ دوم، ذیل «تکّه».</ref> | در [[مصر]] تمایز اصلی میان [[خانقاه]] و تکیه را که بویژه پس از دوره عثمانی در این سرزمین رایج شد، وجود آرامگاه دراویش در تکیه گفتهاند.<ref>رزق، ص۱۰۳.</ref> همچنین اغلب در کنار تکیه مسجدی کوچک و سبیل (سقاخانه) قرار میگرفت.<ref>دايرة المعارف اسلام، چاپ دوم، ذیل «تکّه».</ref> | ||
====بخشهای مختلف تکیهها در قلمرو عثمانی==== | ====بخشهای مختلف تکیهها در قلمرو عثمانی==== |