جاکی
 | کتابشناسی یا ارجاعات این مقاله ناقص است. میتوانید با اصلاح نحوهٔ ارجاع به منابع بر طبق شیوهنامهٔ ارجاع به منابع، به ویکیشیعه کمک کنید. |
جاکی، یکی از ایلات بزرگ گروه لر شیعه مذهب کهگیلویه که به دو دستۀ لیراوی و چهار بنیچه منشعب می‌شدند. امروزه دیگر نامی از ایل جاکی و شاخه‌های آن در میان نیست و هر یک از ایلات و طوایف وابسته به آن به طور مستقل در استان کهگیلویه و بویراحمد پراکنده‌اند. [۱]
وجه تسمیه
دربارۀ وجه تسمیۀ جاکی اطلاع چندانی در دست نیست. خاستگاه ایل جاکی ظاهراً با خاستگاه بسیاری از گروهها و طوایف لرِ منطقۀ لرستان مشابه بوده است که در قرن هفتم هجری قمری از جبل السماق شام (سوریه) مهاجرت کردند و به سرزمین لرستان آمدند. [۲]
برخی از منابع تاریخی مانند تاریخ گزیده [۳] به گروهها و طوایف مختلف از جمله جاکی‌ها که در سدۀ ۷ق و در زمان حکومت هزار اسب (۶۲۵-۶۴۶ ق/۱۲۲۸-۱۲۴۸م) از شام به ایران کوچ کردند و در سرزمین لر بزرگ سکونت گزیدند، آشکارا اشاره کرده‌اند. [۴]
مینورسکی به استناد برخی منابع تاریخی احتمال می‌دهد که در زمان حکومت صلاح الدین ایوبی (۵۶۳-۵۸۹ ق/ ۱۱۶۸-۱۱۹۳م)، چون لرها از زبردستی و چالاکی در رزم و جنگاوری برخوردار بودند، لذا بیم شورش آنها در سرزمین شام موجب وحشت صلاح الدین شد، و از این رو به دستور وی شمار فراوانی از آنها به قتل رسیدند و شماری دیگر از ترس جانشان به سرزمین لرستان کوچ کردند. [۵]
تقسیم بندی ایلی و پراکندگی جغرافیایی
ایل جاکی اتحادی از ایلات و طوایف بویراحمد، چرام، دشمن زیاری، نویی، لیراوی، بهمئی، شیرالی (شیرعالی: شیر علی)، یوسفی و تیبی (طیبی) بود که در دو دستۀ چهار بنیچه و لیراوی متشکل شده بودند. [۶]
بنیچه عبارت بود از ارزیابی و برآورد مالیاتی دسته جمعی مؤدیان مالیاتی در ایلات و طوایف که براساس ابواب جمعی هر ایل و طایفه و ساکنان یک ده و پس از یک کاسه کردن مالیات، آن را به صاحب بنیچه (کسی که مجاز به وصول مالیات بنیچه بود) می‌پرداختند. [۷]
از این رو در زمان صفویه برخی ایلات و طوایف بزرگ ایل جاکی برای پرداخت یکجای مالیات با یکدیگر متحد شدند. [۸] در نتیجه، ۴ ایل بویراحمد، چرام، دشمن زیاری و نویی که با هم یکجا مالیات می‌پرداختند، تحت عنوان چهار بنیچه نامیده شدند و دیگر ایلات و طوایف جاکی (بهمئی، شیرالی، یوسفی و طیبی) نیز شاخۀ لیراوی را شکل دادند [۹] [۱۰]
قلمرو ایلات
قلمرو ایلات شاخۀ چهار بنیچه، مناطق وسیعی از سرزمین کهگیلویه را دربر می‌گرفت و هر ناحیه از آن به نام یکی از ایلات چهار بنیچه شهرت داشت.
قلمرو این ایلات مناطقی از ناحیۀ تل خسروی، بلاد شاپور، رون و نواحی شمال و شمال شرق بهبهان را در استان کهگیلویه و بویراحمد دربر می‌گیرد.[۱۱]
جمعیت و معیشت
در ۱۳۴۷ش، شمار جمعیت کلی ایلات بازمانده از شاخۀ چهار بنیچه (بویراحمدی، چرام و دشمن زیاری) را ۲۲۵، ۲۳ خانوار، و شمار کل جمعیت برخی ایلات شاخۀ لیراوی مانند بهمئی و طیبی را ۹۸۹، ۱۱ خانوار تخمین زده‌اند. [۱۲]
معیشت مردم ایلات و طوایف تشکیل دهندۀ ایل جاکی درگذشته و امروز برپایۀ اقتصاد شبانی و کشاورزی استوار بوده است. [۱۳]
پانویس
- ↑ فسایی، ج۲ص/۱۴۷۸؛ امان اللٰهی، ص۲۰۴-۲۰۵؛ EI۲, V/۸۲۲؛ دومورنی، ص۱۱۱
- ↑ بدلیسی، ص۴۷-۴۸؛ EI۲، گاوبه، ص۱۲۴؛ نیز نگاه ک نید: مجیدی، ص۲۲۷
- ↑ مستوفی، ص۵۴۱
- ↑ نک: گاوبه، نیز EI۲، ص۱۲۴
- ↑ بدلیسی، ص۴۷-۴۸؛ EI۲
- ↑ ایوانف، ۱۲۵؛ فسایی، ج۲ص/۱۴۷۹؛ نیز نگاه کنید: باور، ص۸۶
- ↑ لمتن، ص۷۷۳؛ صفی نژاد، عشایر...، ص۱۷۲
- ↑ فسایی، ج۲ص۱۴۷۹
- ↑ باور، ص۸۶-۸۷؛
- ↑ برای تقسیم بندی بزرگ ایل جاکی به شاخه‌های چهار بنیچه و لیراوی و ایلات و طوایف، نگاه ک نید: امان اللٰهی، ص۲۰۵
- ↑ برای اطلاع از قلمرو هر یک از ایلات استان کهگیلویه و بویراحمد، نک: صفی نژاد، اطلس...، ص۶۹، نقشه
- ↑ جمعیت...، ۷
- ↑ فسایی، ج۲ص۱۴۸۸، ۱۴۹۵
منابع
- امان اللٰهی بهاروند، سکندر، قوم لر، تهران، ۱۳۷۰ش.
- ایوانف، م. س.، عشایر جنوب (عشایر فارس)، ترجمۀ کیوان پهلوان و معصومه داد، تهران، ۱۳۸۵ش.
- باور، محمود، کهگیلویه و ایلات آن، گچساران، ۱۳۲۴ش.
- بدلیسی، شرف خان، شرف نامه، به کوشش محمد عباسی، تهران، ۱۳۴۳ش.
- جمعیت و شناسنامۀ ایلات کهگیلویه، تهران، ۱۳۴۷ش.
- حمدالله مستوفی، تاریخ گزیده، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، ۱۳۳۹ش.
- صفی نژاد، جواد، اطلس ایلات کهگیلویه، تهران، ۱۳۴۷ش.
- همو، عشایر مرکزی ایران، تهران، ۱۳۶۸ش.
- غفاری، یعقوب، شناسنامۀ ایلات و عشایر استان کهگیلویه و بویراحمد، تهران، ۱۳۷۴ش.
- فسایی، حسن، فارس نامۀ ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، ۱۳۶۷ش.
- گاوبه، ه.، ارجان و کهگیلویه، ترجمه سعید فرهودی، به کوشش احمد اقتداری، تهران، ۱۳۵۹ش.
- لمتن، ا.ک.س.، مالک و زارع در ایران، ترجمۀ منوچهر امیری، تهران، ۱۳۶۲ش.
- مجیدی، نورمحمد، تاریخ و جغرافیای کهگیلویه و بویراحمد، تهران، ۱۳۷۱ش.
- Demorgny, G., »Les Réformes administratives en Perse, Les Tribus du Fars«, Revue du *Monde Musulman, Paris, 1974.
- vol. XXII.
- EI2.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله: دایره المعارف بزرگ اسلامی