محسن بن فرات
ابواحمد مُحَسّن بن علی بن محمد بن موسی (۲۷۹- مق ۱۳ ربیع‌الثانی ۳۱۲ق/۸۹۲ -۱۹ ژوئیۀ۹۲۴م) پسر ابوالحسن علی بن فرات وزیر عباسیان بود. از زندگی و مشاغل او پیش از وزارت پدرش اطلاعی در دست نیست.
دوران وزارت
زمانی که ابوالحسن علی برای نخستین بار به وزارت رسید، برای محسن بن علی و دو تن از برادرانش حسین و فضل، هر یک ۵۰۰ دینار ماهیانه تعیین شد [۱] و مدتی بعد در ۲۹۷ق/۹۱۰م پس از مرگ عمویش جعفربن محمد، به ریاست دیوان مغرب منصوب شد.[۲]
به نظر می‌رسد در دومین دورۀ وزارت پدرش نیز همان مسئولیت را داشته است؛ زیرا اندکی پس از عزل وزیر، وی را که ریاست دیوان مغرب داشت و گریخته بود، اسیر کردند. از این‌رو در سومین دورۀ وزارت ابوالحسن، بر امور وزارت تسلط یافت و به‌‌وسیله مفلح خادم، به رغم مخالفت پدر، از سوی خلیفه به ریاست دواوین منصوب شد[۳]و اموال بسیاری از دشمنان خود و کارگزاران دیوانی وزیر پیشین را مصادره کرد و برخی را کشت. [۴]
او حامد بن عباس وزیر را پس از مصادره اموال به واسط فرستاد و دستور داد در بین راه به او زهر بخورانند. صابی[۵] فهرست کسانی که به دستور محسن به قتل رسیدند یا اموالشان مصادره شد، ترتیب داده‌است.
براساس سندی که در ایام خلافت الراضی در دیوان مغرب یافت شد، محسن در این روزگار نزدیک به ۹ میلیون دینار از اموال رقیبان و دشمنان خود را مصادره کرد.[۶] اما این قبیل کارها چنان با اقبال خلیفه روبه‌رو شد که ۲ هزار دینار جز حقوق دیوانیش، برای وی مقرری تعیین کرد و دست او را در خشونت و مصادره بازگذاشت.[۷] چنانکه به سال ۳۱۱ق پس از یورش قرمطیان به حاجیان، مردم بغداد شوریدند و محسن به پشتیبانی مفلح خادم بی‌پروا دست به خشونت زد.[۸]
حمایت از شلمغانی
در همین اوقات ابوجعفر محمد بن علی شلمغانی، معروف به ابن ابی عزاقر مؤسس فرقه پنهانی عزاقریه که از پیش با محسن ارتباط داشت، به او نزدیک شد. محسن که از سوی مخالفان احساس خطر می‌کرد، شلمغانی را در دستگاه وزارت داخل کرد و به یاری او گروهی را که اموالشان را مصادره کرده و به زندان افکنده بود، از میان برد،[۹] [۱۰] از آن رو که آن اموال را به خلیفه نداده و بیم داشت که آن زندانیان خلیفه را از این کار مطلع سازند.[۱۱]
اما دیری نپایید که ابوالحسن بن فرات وزیر را عزل کردند و محسن گریخت و نزد حنزابه، مادر فضل بن جعفر ابن فرات که محسن دختر او را به زنی داشت[۱۲] پنهان شد. خلیفه آگهی داد که هر کس محسن را پناه دهد، جان و مالش هدر است. مدتی بعد او را که ریش از صورت زدوده و جامه زنان پوشیده بود، یافتند.[۱۳]
وفات
محسن در ایام حبس، آزار و شکنجۀ فراوان دید چنانکه غالباً بیهوش بود. با این همه مقاومت کرد و اموال خود را بروز نداد و کارگزاران خلیفه نتوانستند مالی از او به دست آورند[۱۴] پس از قتل محسن، اموال زن او را مصادره کردند.
پانویس
- ↑ صابی،ص ۲۹
- ↑ قرطبی، ص۳۴
- ↑ ابوعلی مسکویه، ج۱، ص۱۰۲
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج ۸، ص۱۴۲
- ↑ صابی، ص ۴۴-۵۲
- ↑ صابی، ص ۲۴۵- ۲۴۸
- ↑ ابوعلی مسکویه، ج ۱، ص۹۳
- ↑ قرطبی، ص ۱۱۱.
- ↑ ابوعلی مسکویه، ج ۱، ص۱۲۳
- ↑ ابن اثیر، همان، ج ۸، ص۲۹۰
- ↑ ثابت بن سنان، ص ۳۸
- ↑ ابن اثیر، الکامل، ج ۸، ص۱۵۱
- ↑ قرطبی، ص۱۲۰.
- ↑ ابوعلی مسکویه، ج ۱، ص۱۳۲، ۱۳۳، ۱۳۶.
منابع
- ابن اثیر، الکامل.
- همو، اللباب، قاهره، ۱۳۵۶ق.
- ابن خلکان، وفیات؛ ابن داوود، حسن، رجال، به کوشش محدث ارموی، تهران، ۱۳۴۲ش.
- ابوعلی مسکویه، احمد، تجارب الامم، به کوشش آمد روز، قاهره، ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م.
- ثابت بن سنان، اخبار القرامطه، به کوشش سهیل زکار، بیروت، ۱۴۰۲ق/۱۹۸۲م.
- ثعالبی، تحفه الوزراء، به کوشش حبیب علی راوی و ابتسام مرهون صفار، بغداد، ۱۹۷۷م.
- قاضی عبدالجبار همدانی، «تثبیت دلائل نبوهٔ سیدنا محمد»، همراه اخبار القرامطه.
- قرطبی، عریب سعد، صلهٔ تاریخ الطبری، به کوشش دخویه، لیدن، ۱۸۹۷م.
- نوبختی، حسن، فرق الشیعهٔ، به کوشش هلموت ریتر، استانبول، ۱۹۳۱م.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله : دائرة المعارف بزرگ اسلامی