طبرستان: تفاوت میان نسخهها
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) ادامه مقاومت طبرستان در برابر اسلام |
Hasanejraei (بحث | مشارکتها) |
||
خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
طبرستان تا سالها پس از فتح ایران به دست مسلمانان، همچنان ناحیهای مستقل ماند و هیچکدام از سپاهیان مسلمان نتوانستند به طور کامل آن را فتح کنند. در دورههایی هم که سپاه مسلمانان، سپاهیان طبرستان را شکست میدادند و بر آن چیره میشدند، همچنان حاکمان بومی بر سر جای خود بودند و تنها خراج میپرداختند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | طبرستان تا سالها پس از فتح ایران به دست مسلمانان، همچنان ناحیهای مستقل ماند و هیچکدام از سپاهیان مسلمان نتوانستند به طور کامل آن را فتح کنند. در دورههایی هم که سپاه مسلمانان، سپاهیان طبرستان را شکست میدادند و بر آن چیره میشدند، همچنان حاکمان بومی بر سر جای خود بودند و تنها خراج میپرداختند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | ||
* در سال ۲۹ | * '''در سال ۲۹ ق'''، سپاه مسلمانان به فرماندهی نعیم بن مقرن، با هدف دستیابی به طبرستان، سپاه ایرانیان را در جایی بین همدان و قزوین به نام واجرود شکست دادند و موثا فرمانده سپاه دیلمی هم کشته شد<ref>لغتنامه دهخدا، ج ۱۵، ص ۲۳۰۳۴.</ref>، اما با این حال طبرستان به دست مسلمانان نیفتاد. | ||
* در سال ۳۰ | * '''در سال ۳۰ ق'''، در زمان خلافت عثمان، سعید ابن عاص که امیر کوفه بود، از شرق خزر به طبرستان حمله کرد و تمیشه در منتهی الیه گرگان تصرف کرد. این منطقه اما پس از عثمان دوباره مستقل شدند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | ||
* مصقلة بن هبیرة الشیبانی در زمان حکومت معاویه در شام، مدعی شد که با سپاهی ۴ هزار نفری میتواند طبرستان را به قلمرو اسلامی اضافه کند. او در سال ۴۸ ق جنگ با سپاه طبرستان را آغاز کرد و با اینکه پیروزیهایی به دست آورد، اما سرانجام کاری از پیش نبرد و سپاه او در سال ۵۰ ق به تمامی کشته شدند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه مذهبی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> <ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | * '''۴۸ ق''': مصقلة بن هبیرة الشیبانی در زمان حکومت معاویه در شام، مدعی شد که با سپاهی ۴ هزار نفری میتواند طبرستان را به قلمرو اسلامی اضافه کند. او در سال ۴۸ ق جنگ با سپاه طبرستان را آغاز کرد و با اینکه پیروزیهایی به دست آورد، اما سرانجام کاری از پیش نبرد و سپاه او در سال ۵۰ ق به تمامی کشته شدند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه مذهبی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> <ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | ||
* در دوره حکومت سلیمان بن عبدالملک مروان، یزید بن مهلب در سال ۹۸ ق با سپاهی نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر متشکل از اعراب مسلمان، خراسانیان تازهمسلمان و ترکان ماوراءالنهر، به طبرستان حمله کرد اما به دلیل ناآشنایی با منطقه، شکست خورد و تلفات و خسارات فراوانی بر سپاه او تحمیل شد و سرانجام چارهای جز مصالحه با اسپهبد طبرستان نیافت. او در بازگشت از طبرستان، مردم گرگان را غارت و قتل عام کرد و بیش از ۴۰ هزار نفر را سر برید و ۴ هزار نفر را دار زد.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | * '''۹۸ ق''': در دوره حکومت سلیمان بن عبدالملک مروان، یزید بن مهلب در سال ۹۸ ق با سپاهی نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر متشکل از اعراب مسلمان، خراسانیان تازهمسلمان و ترکان ماوراءالنهر، به طبرستان حمله کرد اما به دلیل ناآشنایی با منطقه، شکست خورد و تلفات و خسارات فراوانی بر سپاه او تحمیل شد و سرانجام چارهای جز مصالحه با اسپهبد طبرستان نیافت. او در بازگشت از طبرستان، مردم گرگان را غارت و قتل عام کرد و بیش از ۴۰ هزار نفر را سر برید و ۴ هزار نفر را دار زد.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | ||
* پس از آنکه حکومت عباسی توانست سه دهه بر طبرستان حکومت کند، ونداد هرمز از خاندان سوخرا رهبری شورش بر ضد حاکمان عباسی را آغاز کرد و در سال ۱۶۷ قمری، بسیاری از اعراب و حتی طبرستانیهای تازهمسلمان را قتلعام کرد. حکومت به دست ونداد افتاد و تلاشهای چندباره خلیفه عباسی برای بازپس گرفتن آن به نتیجه نرسید تا آنکه عمر بن علا در پنجمین حمله توانست طبرستان را پس بگیرد.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | * '''۱۶۷ ق''': پس از آنکه حکومت عباسی توانست سه دهه بر طبرستان حکومت کند، ونداد هرمز از خاندان سوخرا رهبری شورش بر ضد حاکمان عباسی را آغاز کرد و در سال ۱۶۷ قمری، بسیاری از اعراب و حتی طبرستانیهای تازهمسلمان را قتلعام کرد. حکومت به دست ونداد افتاد و تلاشهای چندباره خلیفه عباسی برای بازپس گرفتن آن به نتیجه نرسید تا آنکه عمر بن علا در پنجمین حمله توانست طبرستان را پس بگیرد.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | ||
* مازیار که به دست مامون خلیفه عباسی مسلمان شده بود و حاکم طبرستان بود، در سال ۲۲۴ قمری بر خلیفه شورید و بسیاری از مردم طبرستان او را همراهی کردند. او اما پس از مسلط شدن، ستمگری پیشه کرد و امیران مسلمان را در سراسر طبرستان برکنار کرد و زرتشتیان را بر کارها گمارد، و مساجد و اماکن مقدس مسلمانان را تخریب کرد. مسلمانان طبرستان نامهای تظلمآمیز به خلیفه نوشتند و مازیار در سال ۲۲۵ ق دستگیر و تحویل خلیفه شد و به دار آویخته شد. مسلمانان دوباره بر طبرستان حاکم شدند، اما در همین سالها همه نقاط ایران را خواست استقلال فراگرفته بود و طاهریان و صفاریان و آل بویه، ظهور کردند و مردم طبرستان هم در پی کسب استقلال برآمدند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | * '''۲۲۴ ق''': مازیار که به دست مامون خلیفه عباسی مسلمان شده بود و حاکم طبرستان بود، در سال ۲۲۴ قمری بر خلیفه شورید و بسیاری از مردم طبرستان او را همراهی کردند. او اما پس از مسلط شدن، ستمگری پیشه کرد و امیران مسلمان را در سراسر طبرستان برکنار کرد و زرتشتیان را بر کارها گمارد، و مساجد و اماکن مقدس مسلمانان را تخریب کرد. مسلمانان طبرستان نامهای تظلمآمیز به خلیفه نوشتند و مازیار در سال ۲۲۵ ق دستگیر و تحویل خلیفه شد و به دار آویخته شد. مسلمانان دوباره بر طبرستان حاکم شدند، اما در همین سالها همه نقاط ایران را خواست استقلال فراگرفته بود و طاهریان و صفاریان و آل بویه، ظهور کردند و مردم طبرستان هم در پی کسب استقلال برآمدند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | ||
پس از گذشت نزدیک به دو قرن از حکومت حاکمان مسلمان، از بنیامیه تا بنیعباس، اسلام نفوذ چندانی در طبرستان نکرد و قدرت زرتشتیان هنوز چنان بود که بارها حاکمان زرتشتی دوباره حکومت را از حاکمان عباسی پس گرفتند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه مذهبی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> <ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> | پس از گذشت نزدیک به دو قرن از حکومت حاکمان مسلمان، از بنیامیه تا بنیعباس، اسلام نفوذ چندانی در طبرستان نکرد و قدرت زرتشتیان هنوز چنان بود که بارها حاکمان زرتشتی دوباره حکومت را از حاکمان عباسی پس گرفتند.<ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه مذهبی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> <ref>[http://af.samta.ir/atlas/index.php?title=%D9%BE%DB%8C%D8%B4%DB%8C%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B0%D9%87%D8%A8%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86 پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم]</ref> |
نسخهٔ ۲ نوامبر ۲۰۱۵، ساعت ۱۴:۴۲
این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ ۲۸ اکتبر ۲۰۱۵ توسط [[کاربر:{{{کاربر}}}]] برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
طبرستان یا تبرستان، سرزمینهای میان کوههای البرز و دریای خزر. ویژگیهای طبیعی، دشواری راههای ورودی به آن و دوری از مرکز خلافت عباسی، این منطقه را به یکی از پناهگاههای علویان و مرکز حکومت آنها تبدیل کرد. اولین دولت شیعی ایران را علویان در طبرستان تاسیس کردند. این منطقه پس از حمله مغول به تدریج مازندران خوانده شد.
نامگذاری
به نوشته برخی از مورخین، ساکنان اولیه طبرستان، قوم تاپور یا تپور بوده و به همین مناسبت نام این منطقه تپورستان بوده و به تدریج به طبرستان تبدیل شده است. برخی دیگر معتقدند طبر در زبان محلی به معنای کوه است و طبرستان یعنی کوهستان. تاریخنویسان دیگری هم نوشتهاند که به دلیل وجود جنگلهای انبوه و حیوانات وحشی، استفاده تبر در میان مردم فراوان بوده و به همین مناسبت منطقه خود را تبرستان یا طبرستان نامیدهاند.[۱]
ویژگیهای جغرافیایی
محدوده
طبرستان یا تبرستان، بخشی از سرزمینهای میان کوههای البرز و دریای خزر است که تمام استان مازندران امروزی، بخشهایی از استان گلستان، شرق و شمال استان تهران و شمال استان سمنان را دربرمیگرفته است.[۲]
موانع طبیعی
کوههای سختگذر، رودهای متعدد، جنگلها و باتلاقهای بسیار در طبرستان، موانعی جدی در برابر نفوذ از خارج به داخل آن بود. علاوه بر این، تنها دو راه، طبرستان را به خارج وصل میکرد که یکی از آمل تا گرگان و دیگری از آمل تا ری بود. این راهها به دلیل کوهستانی بودن، برای عبور کاروانهای تجاری و مخصوصا دستههای نظامی بسیار دشوار بود. [۳]
همین موانع طبیعی سبب شد تلاشهای بسیاری از حکومتهای بزرگ عراق و شام برای به زانو درآوردن اهالی طبرستان به شکست بینجامد.[۴]
ورود اسلام به طبرستان
مقاومت طبرستان در برابر مسلمانان
طبرستان تا سالها پس از فتح ایران به دست مسلمانان، همچنان ناحیهای مستقل ماند و هیچکدام از سپاهیان مسلمان نتوانستند به طور کامل آن را فتح کنند. در دورههایی هم که سپاه مسلمانان، سپاهیان طبرستان را شکست میدادند و بر آن چیره میشدند، همچنان حاکمان بومی بر سر جای خود بودند و تنها خراج میپرداختند.[۵]
- در سال ۲۹ ق، سپاه مسلمانان به فرماندهی نعیم بن مقرن، با هدف دستیابی به طبرستان، سپاه ایرانیان را در جایی بین همدان و قزوین به نام واجرود شکست دادند و موثا فرمانده سپاه دیلمی هم کشته شد[۶]، اما با این حال طبرستان به دست مسلمانان نیفتاد.
- در سال ۳۰ ق، در زمان خلافت عثمان، سعید ابن عاص که امیر کوفه بود، از شرق خزر به طبرستان حمله کرد و تمیشه در منتهی الیه گرگان تصرف کرد. این منطقه اما پس از عثمان دوباره مستقل شدند.[۷]
- ۴۸ ق: مصقلة بن هبیرة الشیبانی در زمان حکومت معاویه در شام، مدعی شد که با سپاهی ۴ هزار نفری میتواند طبرستان را به قلمرو اسلامی اضافه کند. او در سال ۴۸ ق جنگ با سپاه طبرستان را آغاز کرد و با اینکه پیروزیهایی به دست آورد، اما سرانجام کاری از پیش نبرد و سپاه او در سال ۵۰ ق به تمامی کشته شدند.[۸] [۹]
- ۹۸ ق: در دوره حکومت سلیمان بن عبدالملک مروان، یزید بن مهلب در سال ۹۸ ق با سپاهی نزدیک به ۱۰۰ هزار نفر متشکل از اعراب مسلمان، خراسانیان تازهمسلمان و ترکان ماوراءالنهر، به طبرستان حمله کرد اما به دلیل ناآشنایی با منطقه، شکست خورد و تلفات و خسارات فراوانی بر سپاه او تحمیل شد و سرانجام چارهای جز مصالحه با اسپهبد طبرستان نیافت. او در بازگشت از طبرستان، مردم گرگان را غارت و قتل عام کرد و بیش از ۴۰ هزار نفر را سر برید و ۴ هزار نفر را دار زد.[۱۰]
- ۱۶۷ ق: پس از آنکه حکومت عباسی توانست سه دهه بر طبرستان حکومت کند، ونداد هرمز از خاندان سوخرا رهبری شورش بر ضد حاکمان عباسی را آغاز کرد و در سال ۱۶۷ قمری، بسیاری از اعراب و حتی طبرستانیهای تازهمسلمان را قتلعام کرد. حکومت به دست ونداد افتاد و تلاشهای چندباره خلیفه عباسی برای بازپس گرفتن آن به نتیجه نرسید تا آنکه عمر بن علا در پنجمین حمله توانست طبرستان را پس بگیرد.[۱۱]
- ۲۲۴ ق: مازیار که به دست مامون خلیفه عباسی مسلمان شده بود و حاکم طبرستان بود، در سال ۲۲۴ قمری بر خلیفه شورید و بسیاری از مردم طبرستان او را همراهی کردند. او اما پس از مسلط شدن، ستمگری پیشه کرد و امیران مسلمان را در سراسر طبرستان برکنار کرد و زرتشتیان را بر کارها گمارد، و مساجد و اماکن مقدس مسلمانان را تخریب کرد. مسلمانان طبرستان نامهای تظلمآمیز به خلیفه نوشتند و مازیار در سال ۲۲۵ ق دستگیر و تحویل خلیفه شد و به دار آویخته شد. مسلمانان دوباره بر طبرستان حاکم شدند، اما در همین سالها همه نقاط ایران را خواست استقلال فراگرفته بود و طاهریان و صفاریان و آل بویه، ظهور کردند و مردم طبرستان هم در پی کسب استقلال برآمدند.[۱۲]
پس از گذشت نزدیک به دو قرن از حکومت حاکمان مسلمان، از بنیامیه تا بنیعباس، اسلام نفوذ چندانی در طبرستان نکرد و قدرت زرتشتیان هنوز چنان بود که بارها حاکمان زرتشتی دوباره حکومت را از حاکمان عباسی پس گرفتند.[۱۳] [۱۴]
شکلگیری حکومت علویان و پذیرش اسلام
پانویسها
منابع
- علل ورود علویان به طبرستان تا تشکیل دولت علوی، محمد شورمیج، تاریخ اسلام در آینه پژوهش، بهار ۱۳۸۷، شماره ۱۷.
- ↑ سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پایگاه اینترنتی بنیاد تبری
- ↑ محمد شورمیج، ص ۶۵.
- ↑ محمد شورمیج، ص ۶۷.
- ↑ سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ لغتنامه دهخدا، ج ۱۵، ص ۲۳۰۳۴.
- ↑ سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه مذهبی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه مذهبی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم
- ↑ پیشینه تاریخی استان مازندران، سامانه مدیریت تبلیغات اسلامی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم