مجمع البحرین و مطلع النیرین (کتاب): تفاوت میان نسخهها
imported>A.atashinsadaf جز ←نقد |
imported>A.atashinsadaf جزبدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش ۲|ماه=اردیبهشت|روز=30|سال=۱۳۹۳|چند = 2}} | {{در دست ویرایش ۲|ماه=اردیبهشت|روز=30|سال=۱۳۹۳|چند = 2}} | ||
'''مَجمع البحرین و مَطلع النیرین''' از مهمترین کتابهای فخرالدین | '''مَجمع البحرین و مَطلع النیرین''' از مهمترین کتابهای [[فخرالدین طریحی]]، است. این کتاب نخستین اثر [[شیعه|شیعی]] است که به توضیح واژگان مشکل [[قرآن]] و [[حدیث]]، در کنارهم، پرداخته است.<ref>افندی، ج4، ص333؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین،ص67؛ کشمیری، ص107</ref> | ||
==زمان نگارش== | ==زمان نگارش== | ||
وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث، نگاشت.<ref>رجوع کنید به افندی، همانجا؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج20، ص22</ref> | وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث، نگاشت.<ref>رجوع کنید به افندی، همانجا؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج20، ص22</ref> | ||
خط ۲۸: | خط ۲۸: | ||
==منبابع کتاب== | ==منبابع کتاب== | ||
طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهمترین منابعی که در متن بدانها اشاره کرده است عبارت اند از: الکافی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص115، 194، ج2، ص128</ref>، كتاب من لا یحضره الفقیه<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص128، ج3، ص445</ref>، تهذیب الأحکام<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص263، 321</ref>، تفسیر علی بن ابراهیم قمی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص34، 71، 127، ج2، ص83</ref>، مجمع البیان طبرسی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص88، 236، ج4، ص442</ref>، الکشّاف زمخشری<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص315، 440، 569</ref>، اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی.<ref>رجوع کنید به ج3، ص108</ref> | طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهمترین منابعی که در متن بدانها اشاره کرده است عبارت اند از: الکافی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص115، 194، ج2، ص128</ref>، كتاب من لا یحضره الفقیه<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص128، ج3، ص445</ref>، تهذیب الأحکام<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص263، 321</ref>، تفسیر علی بن ابراهیم قمی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص34، 71، 127، ج2، ص83</ref>، مجمع البیان طبرسی<ref>برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص88، 236، ج4، ص442</ref>، الکشّاف زمخشری<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص315، 440، 569</ref>، اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی.<ref>رجوع کنید به ج3، ص108</ref> | ||
در میان منابع لغوی، طریحی بیشترین استفاده را از الصحاح محمد بن اسماعیل جوهری کرده است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص69، 80، 210، 233</ref> دیگر منابع لغوی وی عبارت بودهانداز: مُعجم مَقاییس اللغة احمد بن فارس<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص312، ج2، ص204، 232، ج3، ص190</ref>، مُجمل اللغة احمد بن فارس<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، ج2، ص172، 352</ref>، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری<ref>متوفی 606؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص63، 80، 108، 182، ج2، ص67، 73 و جاهای دیگر</ref>، المصباح المُنیر احمد بن محمد فیّومی<ref>متوفی 770؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص581، ج2، ص 168، ج4، ص12</ref>، و القاموس المحیط مجد الدین فیروزآبادی.<ref>متوفی 817؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، 103، 582، ج3، ص168</ref> | در میان منابع لغوی، طریحی بیشترین استفاده را از الصحاح محمد بن اسماعیل جوهری کرده است.<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص69، 80، 210، 233</ref> دیگر منابع لغوی وی عبارت بودهانداز: مُعجم مَقاییس اللغة احمد بن فارس<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص312، ج2، ص204، 232، ج3، ص190</ref>، مُجمل اللغة احمد بن فارس<ref>برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، ج2، ص172، 352</ref>، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری<ref>متوفی 606؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص63، 80، 108، 182، ج2، ص67، 73 و جاهای دیگر</ref>، المصباح المُنیر احمد بن محمد فیّومی<ref>متوفی 770؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص581، ج2، ص 168، ج4، ص12</ref>، و القاموس المحیط مجد الدین فیروزآبادی.<ref>متوفی 817؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، 103، 582، ج3، ص168</ref> |
نسخهٔ ۲۱ آوریل ۲۰۱۴، ساعت ۱۲:۴۳
این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب در تاریخ 30 اردیبهشت ۱۳۹۳ توسط [[کاربر:{{{کاربر}}}]] برای جلوگیری از تعارض ویرایشی اینجا گذاشته شده است. اگر بیش از پنج روز از آخرین ویرایش مقاله میگذرد میتوانید برچسب را بردارید. در غیر این صورت، شکیبایی کرده و تغییری در مقاله ایجاد نکنید. |
مَجمع البحرین و مَطلع النیرین از مهمترین کتابهای فخرالدین طریحی، است. این کتاب نخستین اثر شیعی است که به توضیح واژگان مشکل قرآن و حدیث، در کنارهم، پرداخته است.[۱]
زمان نگارش
وی این کتاب را پس از تألیف دو کتاب دیگرش، غریب القرآن و غریب الحدیث، نگاشت.[۲]
طریحی تألیف این کتاب را در اوایل اقامتش در مشهد، در 16 رجب 1079 به پایان رساند.[۳] این کتاب از همان آغاز نگارش مورد توجه و استفادۀ عالمان و فقیهان شیعه، همچون بحرانی[۴]، بوده است.
روش نگارش
ظاهراً طریحی در تألیف این کتاب، بیشترین تأثیر را از آثاری چون الصحاح جوهری (درگذشت 393ق)، معجم مقاییس اللغة و مجمل اللغة احمد بن فارس (درگذشت395ق)، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری (درگذشت 606ق)،و القاموس المحیط مجدالدین فیروزآبادی (درگذشت 817ق) گرفته است.[۵]
وی در روش بیان معانیِ واژگان مشکل احادیث، بیشتر به روش ابن اثیر متمایل است.[۶] همچنین واژگان را، همچون کتاب الصحاح جوهری، به روش قَوافی مرتب کرده است.[۷]
طریحی در مورد معنای هر واژه، ابتدا شواهد قرآنی را ذکر و وجوه معنایی یک کلمه را در کاربردهای مختلف، تبیین كرده است. در برخی موارد نیز برای توضیح معنای واژگان در آیات، از احادیث تفسیری بهره گرفته است.[۸]
وی گاه، به هنگام بررسی معنای واژگان آیات، به مناسبت، برخی قواعد نحوی را نیز بیان نموده است.[۹]
استفاده از احادیث
طریحی پس از بیان وجوه معنای یک واژه در آیات، به بررسی معنای واژه در احادیث نیز پرداخته است.[۱۰]
احادیث مورد استشهاد طریحی در این کتاب، بدون ذکر سند و به ندرت با ذکر نام منبع است.[۱۱]
او تحت عناوینی چون «قال بعض الشارحین»[۱۲] و «قال بعض الأفاضل»[۱۳] به توضیح روایات پرداخته است.
او در مواردی که هیچ شاهد قرآنی برای واژگان نیافته، به ذکر شواهدی از احادیث بسنده کرده است.[۱۴] حتی در مواردی[۱۵] هیچ شاهدی از قرآن و حدیث نيافته و صرفاً به بیان معنای واژه اکتفا كرده است.
در مواردی نیز[۱۶] به دفاع از دیدگاههای شیعۀ امامی پرداخته و برای ترجیح برخی آرای لغوی، از احادیث ائمه علیهم السلام بهره برده است. گفتنی است که وی در برخی موارد[۱۷] به شرح حال برخی عالمان نیز اشاره کرده است.
منبابع کتاب
طریحی علاوه بر منابع لغوی، از منابع حدیثی و رجالی و اخلاقی نیز بهره برده است. مهمترین منابعی که در متن بدانها اشاره کرده است عبارت اند از: الکافی[۱۸]، كتاب من لا یحضره الفقیه[۱۹]، تهذیب الأحکام[۲۰]، تفسیر علی بن ابراهیم قمی[۲۱]، مجمع البیان طبرسی[۲۲]، الکشّاف زمخشری[۲۳]، اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی.[۲۴]
در میان منابع لغوی، طریحی بیشترین استفاده را از الصحاح محمد بن اسماعیل جوهری کرده است.[۲۵] دیگر منابع لغوی وی عبارت بودهانداز: مُعجم مَقاییس اللغة احمد بن فارس[۲۶]، مُجمل اللغة احمد بن فارس[۲۷]، النهایة فی غریب الحدیث ابن اثیر جزری[۲۸]، المصباح المُنیر احمد بن محمد فیّومی[۲۹]، و القاموس المحیط مجد الدین فیروزآبادی.[۳۰]
نقد
گفته شده است که اثر طریحی در بیان معنای واژگان مشکل احادیث، جامع نیست.[۳۱]
حواشی و مستدرکات
طریحی خود و پسرش، شیخ صفی الدین طریحی (درگذشت بعد از 1100ق)، حاشیههای فراوانی بر این کتاب نوشتهاند.[۳۲] افزون بر این، شیخ صفیالدین طریحی مُستدرکی بر این کتاب نگاشته است.[۳۳]
تعلیقههای شیخ صفیالدین، محمدبن علی بهاءالدین طریحی و سید شبر نجفی بر نسخۀ خطی موجود در کتابخانۀ علی کاشف الغطاء موجود است.[۳۴]
پانویس
- ↑ افندی، ج4، ص333؛ بحرانی، لؤلؤة البحرین،ص67؛ کشمیری، ص107
- ↑ رجوع کنید به افندی، همانجا؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج20، ص22
- ↑ افندی، ج4، ص333؛ آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج20، ص22
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به الحدائق الناضرة، ج6، ص66،ج7، ص65
- ↑ آقابزرگ طهرانی، ج20، ص22
- ↑ رجوع کنید به امین، ج8، ص395؛ نجفی، ص727
- ↑ طریحی، 1408، ج1، ص20
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص289-290، ج3، ص91، 152-153
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص21، 28
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به طریحی، ج1، ص35-36
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص171، 174، 232،ج3، ص128
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص59، 115، ج2، ص206، 365، ج3، ص56
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص107، 319، ج2، ص148، 428
- ↑ برای مثال، رجوع کنید به ج1، ص24، 25، 153، 287، ج3، ص4، 259
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص388،464-465، ج2، ص60، 202
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص146، 234-235، ج3، ص333، ج4، ص47-48
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج3، ص316، 436، ج4، ص171
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص115، 194، ج2، ص128
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص128، ج3، ص445
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص263، 321
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج1، ص34، 71، 127، ج2، ص83
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به همان، ج2، ص88، 236، ج4، ص442
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص315، 440، 569
- ↑ رجوع کنید به ج3، ص108
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص69، 80، 210، 233
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص312، ج2، ص204، 232، ج3، ص190
- ↑ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، ج2، ص172، 352
- ↑ متوفی 606؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص63، 80، 108، 182، ج2، ص67، 73 و جاهای دیگر
- ↑ متوفی 770؛ برای نمونه،رجوع کنید به ج1، ص581، ج2، ص 168، ج4، ص12
- ↑ متوفی 817؛ برای نمونه، رجوع کنید به ج1، ص80، 103، 582، ج3، ص168
- ↑ رجوع کنید به بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص67؛ کشمیری، ص107
- ↑ افندی، ج4، ص335؛آقابزرگ طهرانی، ج20، ص22؛ نجفی، ص727
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، الذریعة، ج21، ص5
- ↑ رجوع کنید به آقا بزرگ طهرانی، ج20، ص22-23
منابع
- آقا بزرگ طهرانی، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، بی تا؛
- آقا بزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، بیروت 1411؛
- اعجاز حسین، کشف الحجب و الأستار، قم 1409؛
- عبد الله افندی اصفهانی، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، چاپ احمد حسینی، قم 1403؛
- محسن امین، اعیان الشیعة، بیروت1410؛
- هاشم بحرانی، مدینة معاجز الأئمة الاثنی عشر و دلائل الحجج علی البشر، قم 1413؛
- یوسف بن احمد بحرانی، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم، بیتا؛
- یوسف بن احمد بحرانی، لؤلؤة البحرین، قم، بی تا؛
- اسماعیل پاشا بغدادی، هدیة العارفین، اختصارات؛
- جعفر آل محبوبه، ماضی النجف و حاضرها، بیروت 1460؛
- محمد بن حسن حر عاملی، امل الآمل، قم 1363ش؛
- عبدالله بن صالح سماهیجی بحرانی، الإجازة الکبیرة، چاپ مهدی عوازم قطیفی، قم 1419؛
- فخر الدین طریحی، المنتخب فی جمع المراثی و الخطب، بیروت 1412؛
- فخرالدین طریحی، تفسیر غریب القرآن، چاپ محمد کاظم طریحی، قم، بیتا؛
- فخرالدین طریحی، جامع المقال فیما یتعلق باحوال الحدیث و الرجال، تهران، بی تا؛
- فخرالدین طریحی، مجمع البحرین و مطلع النیرین، تهران 1408؛
- محمدعلی کشمیری، نجوم السماء فی تراجم العلماء، قم، بی تا؛
- محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانة الادب، تهران 1369ش؛
- عبدالله موسوی جزائری تستری، الإجازةالکبیرة، چاپ محمد سمامی حائری، قم 1409؛
- محمد باقر موسوی خوانساری، روضات الجنات، قم 1392؛
- خبیر نجفی، الشیخ فخر الدین الطریحی، لغة العرب، السنة 6، الجزء 10 (المسلسل 66)؛
- احمد نراقی، عوائد الأیام، قم 1417؛
- حسین نوری طبرسی، خاتمة مستدرک الوسائل، قم 1415.
پیوند به بیرون
منبع مقاله دانشنامه جهان اسلام؛ برگرفته از مقاله طریحی، فخرالدین با اندکی جابجایی مطالب