التبیان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

شیخ طوسی معتقد است که عالمان اهل سنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی درباره قرآن را نقل کرده و از این رو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور مانده‌اند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریسته‌اند. برخی نیز کوشیده‌اند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کرده‌اند. شیخ طوسی تفاسیر گروه سوم، از جمله ابومُسلم محمد بن بحر اصفهانی (م. ۳۲۰ق.) و علی بن عیسی رمانی (م. ۳۸۴ق.)، از علمای معتزله را بهتر از دیگر آثار تفسیری دانسته ولی تذکار داده که همینان نیز از نظرگاههای علوم مختلف به تفسیر دست نزده و افزون بر این، گاه مطالبی طولانی آورده‌اند که نیازی به ذکر آنها نبوده است. بدین رو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تالیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبهه‌ها و طعنه‌های ملحدان و مبطلان مانند اهل جبر و تشبیه و جز آن پاسخ دهد. طوسی وعده داده است که در این اثر نه چنان کوتاه می‌نویسد که فهم مطالب مشکل شود و نه اصل ایجاز و اختصار را فرو می‌گذارد.<ref>طوسی، ج۱، ص۱ - ۳.</ref><br /><br />

* [[تفسیر روایی]]: روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخست اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. شیخ طوسی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات معصومان(ع)و صحابه و نقل آرا و اندیشه‌های مفسران پیشین، خود نیز دست به‌اندیشه‌گری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند تفسیر قمی(اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم)، عیاشی(قرن سوم)و جز آن، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل می‌گشتند و مولفان این [[تفسیر روایی|تفاسیر روایی]]، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمی‌زدند. در میان [[اهل سنت]]، طبری(م. ۳۱۰ق.)با تفسیرش مشهور به ''جامع البیان فی تفسیر القرآن'' در این روش بر شیخ طوسی پیشی دارد.

*شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر،او در این روش از تفسیر ''[[المصابیح فی تفسیر القرآن]]'' تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به [[وزیر مغربی]] (۳۷۰۴۱۸ ق) متاثر بوده<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت هرچند برخی تفاسیر دوره‌های بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمی‌توان یافت.<ref>http://cqs.blogfa.com/post/99</ref> به ظاهر، این بازگشت به گذشته، تا اندازه‌ای از تسلط [[اخباریان]] در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متاثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روشهای تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده، از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است.