تفسیر علی بن ابراهیم قمی (کتاب): تفاوت میان نسخه‌ها

| عنوان           = تفسیر قمی

| عنوان اصلی     =

| برگرداننده     =

| تصویر           = تفسیر قمی.jpg

| اندازه تصویر   = 180px

| زیرنویس تصویر   =  

| نویسنده         = [[علی بن ابراهیم قمی]]

| تصویرگر         =

| طراح جلد       =

| زبان           = عربی

| مجموعه         = ۲ جلد

| موضوع           = تفسیر قرآن

| سبک             = روایی

| ناشر           = دارالکتاب

| ناشر فارسی     =

| محل انتشارات   = [[قم]]

| تاریخ نشر       = ۱۳۶۳

| محل ناشر فارسی =

| نوع رسانه       =

| صفحه           =

| قطع             =

| شابک           =

| پس از           =

| پیش از         =

'''تفسیر علی بن ابراهیم قمی''' (متوفای ۳۰۷) مشهور به '''تفسیر قمی''' از [[تفسیر|تفاسیر]] کهن [[شیعی]]، اثر [[علی بن ابراهیم قمی]] از [[فقیه]]ان و [[حدیث|محدث]]ان نامی [[شیعه]]، معاصر [[امام هادی]](ع) و [[امام عسکری]](ع) و از مشایخ و اساتید [[کلینی]] است. تفسیر وی یکی از مهم‌ترین مصادر تفسیری شیعه و در زمره [[تفسیر روایی|تفاسیر روایی]] است. برخی از بزرگان در انتساب این کتاب به علی بن ابراهیم تشکیک کرده و آن را نپذیرفته اند.

تفسیر قمی از معروف‌ترین تفاسیر شیعه، و یکی از منابع مهم برای دیگر تفاسیر [[امامیه]] به حساب می‌آيد و کمتر تفسیری می‌توان یافت که از این کتاب، [[حدیث]] نقل نکرده باشد.

روش کلی مؤلف، نقل احادیث تفسیری از [[ائمه معصومین]](ع) است. مؤلف در مقدمه‌ای كه بر تفسیر نوشته، مبنا و سبک تفسیری خود را بازگو می‌کند.

برخی‌از ويژگی‌های اين تفسير عبارت‌اند از:

#گرایش علی ابن ابراهیم در این تفسیر، روایی است. اين گرايش حديثی باعث شده است كه مؤلف، با استناد به روایات، به‌آسانی از ظاهر آیات دست کشیده است.

# کتاب از تفاسیر تأویلی به شمار می‌آید و [[تأویل‌]] در آن بسیار است.<ref>برای نمونه رجوع کنید به ج 1، ص 35، 203</ref>؛ از این رو بسیاری از آیات به فضائل [[اهل بیت]] (ع) یا رذائل دشمنانشان تفسیر شده که معنای باطنی آیات به شمار می‌آیند.

#اشاره به مباحث اعتقادی و ردّ فرقه‌های باطل. وی از آیات قرآن برای رد مذاهب مختلف غیراسلامی مانند بت‌پرستان و [[زنادقه]] و [[دهریه]]<ref>ج ۱، ص ۲۰۵، ۲۳۶، ج ۲، ص ۷۸.</ref> و برخی از فرق اسلامی مانند [[معتزله]]، [[قدریه|قدَریه]] -که به نظر وی همان مُجبِره‌اند- و نیز دیدگاه‌های نادرست دیگر استفاده می‌کند.<ref>ج 1، ص 17ـ 25، 212، ج 2، ص 60، 89، 398</ref>

#مطرح‌كردن مباحث علوم قرآنی مانند [[نسخ]]، [[حروف مقطعه]]، [[محکم و متشابه]] و توقیفی‌ نبودن آیات.

#روایت های علی بن ابراهیم عمده تفسیر را تشکیل می دهد که از پدر خویش، [[ابن ابی عمیر]] و مشایخ خود نقل کرده است. باقی روایت ها از [[ابوالجارود]] و احادیث متفرقه است.<ref>کاظم قاضی زاده، پژوهشی درباره تفسیر علی بن ابراهیم قمی؛ مدخل "تفسیر علی بن ابراهیم قمی" در [http://www.encyclopaediaislamica.com/madkhal2.php?sid=3714 دانشنامه جهان اسلام].</ref>

هرچند آرای برخی عالمان برجسته شیعه بر [[وثاقت|توثیق]] تفسیر آمده، اما در باب این که این کتاب منتسب به علی ابن ابراهیم هست یا نه، مباحث فراوانی در گرفته است. برخی شواهد نشان از آن دارد که تفسیر موردنظر، تفسیر علی بن ابراهیم نیست و تلفیقی از کتاب یادشده و دیگر روایت های تفسیری است.

[[نجاشی]]<ref>رجال نجاشی، ص260.</ref> و [[شیخ طوسی]]<ref>الفهرست، ص 152.</ref> این کتاب را منتسب دانسته و علی بن ابراهیم را دارای کتاب تفسیر معرفی کرده اند. برخی از قدما نظیر طوسی در [[تهذیب الاحکام]]<ref>تهذیب الاحکام، ج 4، ص 49 و 50.</ref>، [[علامه حلی]] در [[سعد السعود (کتاب)|سعد السعود]]<ref>سعد السعود، ص 83 – 90.</ref>، [[شیخ طبرسی]] در [[اعلام الوری]]<ref>اعلام الوری، ج 1، ص 296.</ref>، [[ابن شهر آشوب]] در [[مناقب آل ابی طالب|المناقب]]<ref>مناقب آل ابیطالب، ج 3، ص 33 و 313.</ref> از این کتاب نقل کرده اند و مأخذ بسیاری از منابع و متون پس از خود مانند [[کتب اربعه]]، [[مجمع البیان]]، [[تفسیر صافی]]، [[وسائل الشیعه]]، [[بحارالانوار]] و ... بوده و اکثر بزرگان پیشین برآن اعتماد کرده اند.

برخی از بزرگان معاصر شیعه در انتساب این کتاب به علی بن ابراهیم تشکیک کرده اند؛ از جمله [[آقا بزرگ تهرانی]] تمامی کتاب موجود را از آن علی بن ابراهیم نمی داند.<ref>الذریعه، ج4، ص 302.</ref> [[محمد هادی معرفت]]<ref>صیانه القرآن من التحریف، ص 187.</ref> و [[هاشم معروف الحسنی]]<ref>بین التصوف و التشیع، ص 198.</ref> هم در تحلیل و بررسی این کتاب، انتساب این تفسیر به علی ابن ابراهیم را نمی پذیرند.

دلیل عمده آنان این است که تفسیر قمی مجموعه‌‌ای از روایات علی بن ابراهیم و روایات [[ابوالجارود]] بوده که مؤلف آن «ابوالفضل العباس ابن محمد» شاگرد علی بن ابراهیم است.

همچنین آورده اند که چون در مقدمه تفسیر، مباحث به گونه ای مطرح شده که گویا فرد دیگری از علی بن ابراهیم نقل قول می کند یا اینکه در مقدمه مباحثی مانند [[تحریف قرآن]] بحث می شود نمی توان انتساب به قمی را به یقین گفت. اینان معتقدند مقدمه تفسیر قمی از [[تفسیر نعمانی]] است.<ref>رضا استادی، آشنایی با تفاسیر و مفسران.</ref>

نکته دیگر آنکه در سند روایت از [[ابراهیم بن هاشم]] پدر علی بن ابراهیم و برخی معاصران او مانند [[محمد بن یحیی عطار قمی]] و [[سعد بن عبدالله اشعری]] با واسطه نقل روایت شده که مشخص می کند تمامی تفسیر از علی بن ابراهیم نیست.<ref>سید احمد موسوی، پژوهشی پیرامون تفسیر قمی.</ref>

== وضعيت نشر ==

تفسیر علی بن ابراهیم چندین بار به چاپ رسیده که اولین بار در سال 1313 بوده است. [[سید طیب جزائری]] نیز آن را تصحیح کرده و در 1386 ق در [[نجف]] به چاپ رسانده است. نسخه مصحَح وی در 1404 ق و 1367 ش در [[قم]] به چاپ رسیده است.

 

چاپ دیگر با تصحیح مؤسسه اعلمی [[بیروت]] در سال 1412 ق انتشار یافته است.

{{پانویس|2}}

 

*ابن شهرآشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب، نجف، المکتبة الحیدریة، 1376 هـ.

*تهرانی، آقابزرگ، الذریعة الی تصانیف الشیعة، بیروت، دار الاضواء، 1402 هـ.

*حسنی، هاشم معروف، بین التصوف و التشیع، بیروت، دار التعارف.

*سید بن طاووس، علی بن موسی، سعد السعود، قم، رضی، 1363 ش.

*طبرسی، فضل بن حسن، اعلام الوری باعلام الهدی، قم، آل البیت، 1417 هـ.

*طوسی، محمد بن حسن، الفهرست، نشر الفقاهة، 1417 هـ.

*طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، تهران، دار الکتب الاسلامیة، 1364 ش.

*معرفت، محمد هادی، صیانة القرآن من التحریف، قم، انتشارات التمهید، 1386 ش.

*نجاشی، احمد بن علی، اسماء مصنفی الشیعة، قم، جامعه مدرسین، 1416 هـ.

* [http://www.ensani.ir/storage/Files/20130508152546-9796-28.pdf تأثیر غالیان بر روایات تفسیر منسوب به علی بن ابراهیم قمی]

[[ar:تفسير علي بن إبراهيم القمي]]