حسن صباح: تفاوت میان نسخه‌ها

'''حسن صبّاح'''، بنيانگذار دولت [[اسماعیلیه]] در [[ايران]] و بانى دعوت مستقل [[نزاریه|اسماعيليه نزارى]] که ابتدا [[شیعه]] [[امامی]] بود و تحت تاثیر برخی از داعیان اسماعیلی به این گروه پیوست و یکی از داعیان مهم اسماعیلی شد. او سفرهای زیادی برای تبلیغ اسماعیلیه به مناطق مختلف [[ایران]] انجام داد.

او پس از درگذشت [[مستنصر باللّه]] حاکم [[فاطمیان]] از جانشینی نزار (فرزند مستنصر) حمایت کرد لذا حکومت اسماعيليه در ایران با عنوان [[نزاریان|نزارى]] شهرت یافت. حسن صباح برای ترویج آیین اسماعیلی از روش جدیدی که همان تعليم يا آموزش موثق از طريق معلمى صادق بود، بهره گرفت.

حسن صباح در حدود [[سال ۴۴۵ هجری قمری]] در [[قم]]، در خانواده‌اى از [[شیعیان|شيعيان]] [[امامیه|امامى]]، به دنيا آمد. پدرش، [[علی بن محمدبن جعفر صبّاح حِميَرى]]، اصلش از [[كوفه]] بود ولى ادعا می‌كرد كه نسبش [[حميرى]] [[یمن|یمنى]] است.

او كه از كوفه به قم مهاجرت كرده بود، به شهر [[رى]] نقل مكان كرد كه مركز مهم ديگرى براى تعاليم [[شيعه]] و فعاليت‌هاى [[داعيان اسماعيلى]] بود. حسن در رى به عنوان [[شیعه دوازده امامی]] تعليم و تربيت يافت، اما در هفده سالگى از طريق يكى از داعيان اسماعيلى، به نام [[اميره ضَراب]]، با تعاليم [[اسماعیلیه]] آشنايى پيدا كرد. سپس از داعى ديگرى، به‌نام [[ابونصر سراج]]، اطلاعات بيشترى كسب كرد و سرانجام به مذهب اسماعيلى گرويد و نسبت به امام اسماعيلى زمان، يعنى خليفه [[فاطمیان|فاطمى]]، [[مستنصرباللّه]]، [[سوگند عهد]] به جاى آورد.

اندكى بعد در ۴۶۴، حسن صباح توجه [[ابن‌عطّاش]] (رهبر اسماعيليانِ سرزمين‌هاى سلجوقى) را كه به رى آمده بود، جلب كرد. ابن‌عطّاش كه متوجه استعداد و كفايت او شده بود، در سلسله مراتب دعوت اسماعيليه، مقامى به ‌وى داد. در ۴۶۷، حسن صباح همراه ابن‌عطّاش به [[اصفهان]] (مركز مخفى دعوت اسماعيليه ايران) رفت.

حسن، پس از بازگشت به ایران، نُه سال به عنوان [[داعی اسماعیلی]]، در ایران سفر کرد و در همین دوره، سیاست انقلابی خود را طرح نمود و قدرت نظامی سلجوقیان را در مناطق گوناگون ارزیابی کرد <ref> رجوع کنید به خراسانی فدائی، ص۸۹ـ۹۰ </ref> تا حدود ۴۸۰ق، او توجه خود را به ایالات سواحل [[دریای مازندران]]، به خصوص به منطقه کوهستانی [[دیلم]]، معطوف کرده بود. این منطقه از قدیم پناهگاهی برای [[علویان (طبرستان)|علویان]] و [[شیعیان|شیعیان]] به شمار می‌آمد و از مراکز قدرت [[سلجوقیان]] در مرکز و مغرب [[ایران]]، دور بود.

حسن صباح برای قیام خود برضد [[سلجوقیان]]، مجموعه پیچیده‌ای از انگیزه‌های مذهبی ـ سیاسی داشت. وی که [[اسماعیلیه|شیعه اسماعیلی]] بود، با سیاست‌های ضد شیعی سلجوقیان ــ که به مثابه حامیان جدید [[اهل سنت]]، سوگند خورده بودند دولت اسماعیلی [[فاطمیان]] را براندازندــ اصولاً مخالف بود و از ظلم عمال [[ملکشاه سلجوقی]] و [[نظام الملک]] وزیر شکایت داشت.<ref>رجوع کنید به رشیدالدین فضل اللّه، ص۱۱۲؛ کاشانی، زبدة التواریخ، ص۱۴۸.</ref>

اسماعیلیان توجه خود را به نواحی نزدیک‌‌تر به مقرّ سلجوقیان در اصفهان نیز معطوف کرده بودند. در این منطقه، رهبری اسماعیلیه با احمد، فرزند [[عبدالملک بن عطّاش]]، بود و وی با تصاحب [[قلعه شاه دز]]/ دژ در ۴۹۴، پیروزی مهمی در حومه [[اصفهان]] کسب کرد، به‌طوری‌که حدود سی هزار نفر را در ناحیه اصفهان به کیش اسماعیلی درآورد.<ref> رجوع کنید به ظهیری نیشابوری، ص۴۰؛ راوندی، ص۱۵۴-۱۵۷؛ رشیدالدین فضل اللّه، ص۱۲۰؛ کاشانی، زبدة التواریخ، ص۱۵۶.</ref>

این عقیده به حسن صباح که متکلمی دانشمند و به سنّت‌های فلسفی نیز آگاه بود، نسبت داده شده است. او این نظریه را به‌صورت جدّی در رساله‌ای کلامی، به فارسی، به نام چهار فصل (فصول اربعه) از نو بیان کرد. این رساله باقی نمانده است، اما مورخان ایرانی آن را دیده و شرح کرده‌اند.<ref> ر.ک: جوینی، ج۳، ص۱۹۵-۱۹۹؛ رشیدالدین فضل اللّه، ص۱۰۶-۱۰۷؛ کاشانی، زبدة التواریخ، ص۱۴۲-۱۴۳؛ خراسانی فدائی، ص۹۶ـ ۹۹؛ ملل و نحل، ج۱، ص۱۹۵-۱۹۸.</ref>

اتخاذ سیاست کشتن اشخاص مهمِ نظامی و سیاسی ـ مذهبی نیز واکنشی به متمرکز نبودن قدرت سلجوقیان بود. حسن صباح در این امر به روشی متوسل شده بود که قبلاً و در همان زمان نیز گروه‌های مختلف، از جمله [[غُلات]] و [[خوارج]] و خود [[سلجوقیان]]، به‌کار گرفته بودند، اما این سیاست به‌گونه‌ای اغراق‌آمیز به اسماعیلیه ایران و [[شام]] انتساب پیدا کرد و به‌همین دلیل، هر قتل مهمی که در دوره الموت در سرزمین‌های مرکزی دنیای [[اسلام]] رخ می‌داد، به [[فداییان اسماعیلی]] نسبت داده می‌شد.<ref> رجوع کنید به هاجسن، ص۷۷-۸۹، ۱۱۰-۱۱۵؛ لوئیس، ص۱۲۵-۱۴۰.</ref>

وی در مراعات دستورهای شریعت بسیار دقیق بود و با دوست و دشمن یکسان سخت‌گیری می‌کرد. حسن صباح دو پسر داشت که با هر دو برخورد کرد، یکی را به جرم [[شراب‌خواری|نوشیدن شراب]] و دیگری را به اتهام دخالت در قتل داعی [[حسین قائنی]] که بعداً معلوم شد اتهامی باطل بوده است.<ref>رجوع کنید به جوینی، ج۳، ص۲۰۹ـ۲۱۰.</ref>

{{ستون-شروع|2}}

{{پانویس|2}}

 

{{ستون-شروع|2}}

* ابن‌اثير.

* [http://www.shareh.com/persian/magazine/tarikh_i/15/05.htm انديشه ‏هاى حسن صبّاح‏ در باب امامت و حجّت‏‏‏‏‏‏]