کاربر ناشناس
نرجس: تفاوت میان نسخه‌ها
ویکی سازی- اصلاح پانویس ها
imported>Hasaninasab جز (اصلاح درجه بندی) |
imported>M.bahrami (ویکی سازی- اصلاح پانویس ها) |
||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
==نام‌ها== | ==نام‌ها== | ||
مادر [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(ع)]] به نام‌های متعددی خوانده شده است: نرجس،<ref>ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۸؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۳،</ref> سوسن،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمه»، ۱۳۹۶ق، ص۲۶؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> صَقِیل یا صیقل،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ ابن حزم، جمهره انساب العرب، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> ریحانه،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲</ref> حدیثه، حکیمه، ملیکه و خَمط.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۱.</ref> همچنین در گزارشی ــ که [[شهید ثانی]] آن را ضعیف می‌داند ــ نام وی، مریم بنت زید العلویه گفته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲۸</ref> در میان این نام‌ها معروف‌ترین نام نرجس است؛ در قدیمی‌ترین گزارش (گزارش مسعودی)<ref>ر.ک: مسعودی، إثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸.</ref> که نام مادر امام زمان را بیان می‌کند<ref>جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۴.</ref> و همچنین در [[حدیث|روایت]] [[حکیمه دختر امام جواد|حکمیه خاتون]] که مشهورترین<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۱۸۲.</ref> روایت درباره تولد حضرت مهدی است، نام مادر امام زمان، نرجس ذکر شده است.<ref>ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲</ref> | مادر [[امام مهدی عجل الله تعالی فرجه|امام زمان(ع)]] به نام‌های متعددی خوانده شده است: نرجس،<ref>ر.ک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ۱۴۱۱ق، ص۲۴۸؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۱۳،</ref> سوسن،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ ابن ابی الثلج، «تاریخ الائمه»، ۱۳۹۶ق، ص۲۶؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> صَقِیل یا صیقل،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲؛ ابن حزم، جمهره انساب العرب، ۱۹۸۲م، ص۶۱؛ شیخ طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۷۲؛ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ۱۴۰۵ق، ج۱۳، ص۱۲۱.</ref> ریحانه،<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲.</ref> حدیثه، حکیمه، ملیکه و خَمط.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۱.</ref> همچنین در گزارشی ــ که [[شهید ثانی]] آن را ضعیف می‌داند ــ نام وی، مریم بنت زید العلویه گفته شده است.<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲۸.</ref> در میان این نام‌ها معروف‌ترین نام نرجس است؛ در قدیمی‌ترین گزارش (گزارش مسعودی)<ref>ر.ک: مسعودی، إثبات الوصیه، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۸.</ref> که نام مادر امام زمان را بیان می‌کند<ref>جاسم، تاریخ سیاسی غیبت امام دوازدهم، ۱۳۸۵ش، ص۱۱۴.</ref> و همچنین در [[حدیث|روایت]] [[حکیمه دختر امام جواد|حکمیه خاتون]] که مشهورترین<ref>سلیمیان، درسنامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۱۸۲.</ref> روایت درباره تولد حضرت مهدی است، نام مادر امام زمان، نرجس ذکر شده است.<ref>ر.ک: مجلسی، بحار الانوار، ۱۳۶۳ش، ج۵۱، ص۲.</ref> | ||
گفته شده تعدد نام‌ها به این دلیل است که در فرهنگ عربیِ آن دوران، تعدد نام برای کنیزان مرسوم بوده و بیشتر از اسامی گل‌ها استفاده می‌شده است.<ref>صدر، موسوعة الامام المهدی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۴۲.</ref> برخی نیز احتمال داده‌اند بسیاری از این نام‌ها ناظر به القابی است که نرجس به سبب زادن امام مهدی(ع) متصف به آن شده است؛ مثلا صیقل یا صقیل وصفی است که وی به سبب وجود نور امام مهدی(ع)یا به سبب درخشندگی و نورانی‌بودن چهره، به آن متصف شده است.<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲.</ref> در عین حال گفته شده مادر امام زمان قبل از ولادت امام نیز نامش «صقیل» بوده است.<ref>علوی، المجدی فی انساب الطالبین، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۱.</ref> | گفته شده تعدد نام‌ها به این دلیل است که در فرهنگ عربیِ آن دوران، تعدد نام برای کنیزان مرسوم بوده و بیشتر از اسامی گل‌ها استفاده می‌شده است.<ref>صدر، موسوعة الامام المهدی، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۲۴۲.</ref> برخی نیز احتمال داده‌اند بسیاری از این نام‌ها ناظر به القابی است که نرجس به سبب زادن امام مهدی(ع) متصف به آن شده است؛ مثلا صیقل یا صقیل وصفی است که وی به سبب وجود نور امام مهدی(ع)یا به سبب درخشندگی و نورانی‌بودن چهره، به آن متصف شده است.<ref>ر.ک: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۳۲.</ref> در عین حال گفته شده مادر امام زمان قبل از ولادت امام نیز نامش «صقیل» بوده است.<ref>علوی، المجدی فی انساب الطالبین، ۱۴۰۹ق، ص۱۳۱.</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
اکثر قریب به اتفاق متون و روایاتی که به مادر امام زمان اشاره کرده‌اند، وی را کنیز دانسته‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> توصیف امام [[مهدی|مهدی(ع)]] به «ابن خیرة الإماء:پسرِ بهترین کنیز»<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۲۲، ح۱۴. شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲.</ref> یا «ابن سیدة الإماء: پسرِ سرور کنیزان»<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۳۴۵، ۳۶۹ و ۳۷۲؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۳۱۴.</ref> نیز بر کنیزبودن او دلالت دارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> همچنین در [[حدیث|روایات]] آمده است [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] برای باطل‌کردن ادعای کسی که مدعی بود [[محمد بن عبدالله بن حسن|محمد بن عبدالله حسن]] همان [[قائم آل محمد|قائم]] است، به این مطلب استدلال کرد که قائم فرزند کنیز است؛ در حالی که محمد بن عبدالله حسن از مادری آزاده است.<ref>ر.ک: نعمانی، الغیبه، ص۲۳۰.</ref> تنها روایتِ مخالف با کنیز بودن، روایتی است که شهید ثانی آن را در قالب قولی ضعیف نقل می‌کند و مادر امام زمان را مریم دختر زید علوی معرفی می‌کند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> به گفته [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] نیز این روایت را ضعیف دانسته است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۳۷۷ق، ج۱۷، ص۴۴۰.</ref> | اکثر قریب به اتفاق متون و روایاتی که به مادر امام زمان اشاره کرده‌اند، وی را کنیز دانسته‌اند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> توصیف امام [[مهدی|مهدی(ع)]] به «ابن خیرة الإماء:پسرِ بهترین کنیز»<ref>کلینی، الکافی، ۱۳۸۹ق، ج۱، ص۳۲۲، ح۱۴. شیخ مفید، الارشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۷۵؛ طبرسی، إعلام الوری، ۱۴۱۷ق، ج۲، ص۹۲.</ref> یا «ابن سیدة الإماء: پسرِ سرور کنیزان»<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۳۴۵، ۳۶۹ و ۳۷۲؛ اربلی، کشف الغمه، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۳۱۴.</ref> نیز بر کنیزبودن او دلالت دارد.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> همچنین در [[حدیث|روایات]] آمده است [[امام صادق علیه السلام|امام صادق(ع)]] برای باطل‌کردن ادعای کسی که مدعی بود [[محمد بن عبدالله بن حسن|محمد بن عبدالله حسن]] همان [[قائم آل محمد|قائم]] است، به این مطلب استدلال کرد که قائم فرزند کنیز است؛ در حالی که محمد بن عبدالله حسن از مادری آزاده است.<ref>ر.ک: نعمانی، الغیبه، ص۲۳۰.</ref> تنها روایتِ مخالف با کنیز بودن، روایتی است که شهید ثانی آن را در قالب قولی ضعیف نقل می‌کند و مادر امام زمان را مریم دختر زید علوی معرفی می‌کند.<ref>محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۹۷.</ref> به گفته [[یوسف بن احمد بحرانی|محدث بحرانی]]، [[محمدباقر مجلسی|علامه مجلسی]] نیز این روایت را ضعیف دانسته است.<ref>بحرانی، الحدائق الناضره، ۱۳۷۷ق، ج۱۷، ص۴۴۰.</ref> | ||
در میان گزارش‌هایی که مادر امام را کنیز معرفی کرده‌اند، برخی وی را کنیز [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه خاتون]] (عمه امام حسن عسکری) دانسته‌اند<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۴۲۶، ح۲؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۴۰۶ق، ص۲۸۲.</ref> و برخی گفته‌اند کنیزی بوده که تربیتش به حکیمه خاتون سپرده شده بود.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۹۹، ح۴۹۰. طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹، ح۲۰۷.</ref> برخی دیگر نیز گفته‌اند کنیزی سیاه بوده است: «همانا در صاحب این امر، سنتی از [[یوسف|یوسف(ع)]] است و آن اینکه او فرزند کنیزی سیاه است.»<ref>خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۷۴. نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص ۱۶۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج ۱، ص ۳۲۹.</ref> همچنین نقل شده وی کنیزی از «نوبه» (در شمال سودان) بوده است.<ref>کلینی، اصول کافی، ج۲، ص۱۰۷، ح۱۴.</ref> | در میان گزارش‌هایی که مادر امام را کنیز معرفی کرده‌اند، برخی وی را کنیز [[حکیمه دختر امام جواد|حکیمه خاتون]] (عمه امام حسن عسکری) دانسته‌اند<ref>صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۴۲۶، ح۲؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۴۰۶ق، ص۲۸۲.</ref> و برخی گفته‌اند کنیزی بوده که تربیتش به حکیمه خاتون سپرده شده بود.<ref>طبری امامی، دلائل الامامة، ۱۴۱۳ق، ص۴۹۹، ح۴۹۰. طوسی، الغیبة، ۱۴۱۱ق، ص۲۳۹، ح۲۰۷.</ref> برخی دیگر نیز گفته‌اند کنیزی سیاه بوده است: «همانا در صاحب این امر، سنتی از [[یوسف|یوسف(ع)]] است و آن اینکه او فرزند کنیزی سیاه است.»<ref>خدامراد سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص ۳۷۴. نعمانی، الغیبة، ۱۳۹۷ق، ص ۱۶۳؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج ۱، ص ۳۲۹.</ref> همچنین نقل شده وی کنیزی از «نوبه» (در شمال سودان) بوده است.<ref>کلینی، اصول کافی، ۱۳۸۹ق، ج۲، ص۱۰۷، ح۱۴.</ref> | ||
===شاهزاده رومی=== | ===شاهزاده رومی=== | ||
در برخی از منابع کهن شیعه، داستانی مفصل وجود دارد که مادر امام زمان را شاهزاده‌ای رومی به نام ملیکه (ملیکا) بنت یشوع، نوه دختری قیصر روم معرفی می‌کند که نسب مادرش به شمعون، یکی از حواری [[عیسی مسیح|عیسی(ع)]] می‌رسد. در این داستان آمده است ملیكه که در كاخ جدش بود، [[حضرت مریم|حضرت مریم(ع)]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] را در عالم رؤیا میبیند و حضرت فاطمه(س) او را به [[اسلام]] دعوت میكند و وی را متقاعد میسازد تا خود را به اسارت لشكریان اسلام درآورد. ملیکه سپس در جنگ بین مسلمانان با رومیان، اسیر مسلمانان می‌شود و [[امام هادی علیه السلام|امام هادی(ع)]] فردی را مأمور می‌کند و ملیکه را از بازارِ برده‌فروشان می‌خرد و به عقد امام حسن عسکری(ع) درمی‌آورد.<ref>برای متن حدیث رک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۱۷، باب ۴۱. همچنین متن و ترجمه آن در دانشنامه امام مهدی موجود است: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ج۲، ص۱۷۹.</ref> | در برخی از منابع کهن شیعه، داستانی مفصل وجود دارد که مادر امام زمان را شاهزاده‌ای رومی به نام ملیکه (ملیکا) بنت یشوع، نوه دختری قیصر روم معرفی می‌کند که نسب مادرش به شمعون، یکی از حواری [[عیسی مسیح|عیسی(ع)]] می‌رسد. در این داستان آمده است ملیكه که در كاخ جدش بود، [[حضرت مریم|حضرت مریم(ع)]] و [[حضرت فاطمه زهرا سلام الله علیها|حضرت فاطمه(س)]] را در عالم رؤیا میبیند و حضرت فاطمه(س) او را به [[اسلام]] دعوت میكند و وی را متقاعد میسازد تا خود را به اسارت لشكریان اسلام درآورد. ملیکه سپس در جنگ بین مسلمانان با رومیان، اسیر مسلمانان می‌شود و [[امام هادی علیه السلام|امام هادی(ع)]] فردی را مأمور می‌کند و ملیکه را از بازارِ برده‌فروشان می‌خرد و به عقد امام حسن عسکری(ع) درمی‌آورد.<ref>برای متن حدیث رک: شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۵۹ق، ج۲، ص۴۱۷، باب ۴۱. همچنین متن و ترجمه آن در دانشنامه امام مهدی موجود است: محمدی ری‌شهری، دانشنامه امام مهدی (عج)، ۱۳۹۳ش، ج۲، ص۱۷۹.</ref> | ||
این داستان را برای اولین بار [[شیخ صدوق]] (۳۰۵ ـ ۳۸۱ق) در کتاب [[کمال الدین]] آورده و محمد بن جریر طبری در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الإمامة]]<ref>طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص ۲۶۲.</ref> آن را با سندی متفاوت نقل کرده است.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۲.</ref> همچنین [[شیخ طوسی]] در [[کتاب الغیبة (شیخ طوسی)|کتاب الغیبه]] با همان سند طبری اما با یک واسطه بیشتر، آن را نقل کرده است.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۷، ح۱۷۸.</ref> | این داستان را برای اولین بار [[شیخ صدوق]] (۳۰۵ ـ ۳۸۱ق) در کتاب [[کمال الدین]] آورده و محمد بن جریر طبری در [[دلائل الامامة (کتاب)|دلائل الإمامة]]<ref>طبری، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص ۲۶۲.</ref> آن را با سندی متفاوت نقل کرده است.<ref>سلیمیان، فرهنگ‌نامه مهدویت، ۱۳۸۸ش، ص۳۷۲.</ref> همچنین [[شیخ طوسی]] در [[کتاب الغیبة (شیخ طوسی)|کتاب الغیبه]] با همان سند طبری اما با یک واسطه بیشتر، آن را نقل کرده است.<ref>شیخ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۱۷، ح۱۷۸.</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۴: | ||
== وفات و بارگاه== | == وفات و بارگاه== | ||
[[پرونده:نقشه حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|چپ|نقشه حرم عسکریین و محل دفن نرجس خاتون]] | [[پرونده:نقشه حرم عسکریین.jpg|بندانگشتی|چپ|نقشه حرم عسکریین و محل دفن نرجس خاتون]] | ||
گزارش‌شده است مادر امام زمان(ع) قبل از [[شهادت]] [[امام عسکری(ع)]] (۲۶۰ق) درگذشت؛<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/2662/1/333?ProjectID=91242 شیخ صدوق، كمال الدین، | گزارش‌شده است مادر امام زمان(ع) قبل از [[شهادت]] [[امام عسکری(ع)]] (۲۶۰ق) درگذشت؛<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/2662/1/333?ProjectID=91242 شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۵۹ق، ص۴۳۱.]</ref> اما نقل‌های تاریخی دیگری وجود دارد که می‌گویند وی پس از شهادت امام نیز زنده بوده است؛ برای مثال شیخ صدوق نقل می‌کند او هنگام شهادت امام عسکری(ع) بر بالین امام بود.<ref>[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/2662/1/333?ProjectID=91242 شیخ صدوق، كمال الدین، ۱۳۵۹ش، ص۴۷۴.]</ref> همچنین [[احمد بن علی نجاشی|نجّاشی]] می‌نویسد مادر امام زمان پس امام عسکری(ع) نیز در قید حیات و در خانه محمد بن علی بن حمزه بود.<ref>نجاشی، رجال نجاشی، مؤسسة النشر الاسلامی، ص۲۶۸.</ref> قبر نرجس خاتون در [[حرم عسکریین]] در [[سامرا]] و در کنار قبر [[امام هادی علیه السلام|امام هادی]] و امام حسن عسکری (ع) قرار دارد.<ref>مقدس، راهنمای اماکن زیارتی و سیاحتی در عراق، ۱۳۸۸ش، ص۳۰۹.</ref> [[ابن مشهدی]] [[زیارتنامه|زیارتنامه‌ای]] برای وی نقل می‌کند که البته از طرف امام معصوم نیست.<ref>ر.ک: ابن مشهدی، المزار الکبیر، ۱۴۱۹ق، ص۶۶۰.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||